Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w latach 1944–1945

Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w latach 1944–1945 – na przedwojenny obszar Polski miało miejsce już w nocy z 3 na 4 stycznia 1944 roku w okolicach Rokitna. Po agresji niemieckiej na ZSRR i klęsce Wehrmachtu pod Moskwą, Stalingradem i Kurskiem, klęska III Rzeszy i marsz Armii Czerwonej na Zachód był nieunikniony. Pod koniec operacji Bagration ZSRR kontrolował całą Białoruś i wkroczył głęboko na terytorium Polski, pokonując niemiecko-radziecką linię demarkacyjną z 1939 roku^[1]. Żołnierze sowieccy przebywali w Polsce 49 lat, ostatni opuścili Polskę 17 września 1993.

Kierunki natarcia i operacje wojsk radzieckich

Pierwszy etap wyzwalania ziem polskich znajdujących się w obecnych granicach trwał od lipca do października 1944 r. i nastąpił w toku dwóch zaczepnych operacji strategicznych: białoruskiej i lwowsko-sandomierskiej Armii Czerwonej. Jakkolwiek w drugiej połowie lipca, trwająca od 23 czerwca, ofensywna działalność wojsk radzieckich charakteryzująca się dużym rozmachem i wysokim tempem działań zaczęła tracić na impecie, na skutek oddalenia w toku wielkiej operacji białoruskiej o 550-600 km od pozycji wyjściowych, nadal zadawano wrogowi dotkliwe ciosy wyzwalając kolejno wiele miejscowości polskich. Swój liczący się udział w tych bojach wyzwoleńczych na ziemiach polskich miało także ludowe Wojsko Polskie utworzone na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej z 21 lipca 1944 r. w wyniku połączenia Armii Ludowej i Armii Polskiej w ZSRR^[2].

Po wyzwoleniu Lublina 23 lipca 1944 r. lewoskrzydłowe związki 1 Frontu Białoruskiego, w którego składzie walczyły m. in. jednostki 1 Armii Wojska Polskiego, dotarły w kilka dni później do Wisły w rejonie Dęblina i Puław, a następnie zawróciły na północ z zamiarem wyjścia w widły Wisły i Bugo-Narwi, jednak 1 sierpnia zostały zatrzymane przez nieprzyjaciela i musiały przejść do walk obronnych. Natomiast wojska 2 Frontu Białoruskiego wyzwoliły 27 lipca Białystok, a 13 września doszły do Łomży, gdzie zostały zatrzymane przez siły niemieckie. Z kolei związki 1 Frontu Ukraińskiego dotarły 29 lipca do Wisły w rejonie Józefowa, Zawichostu i Baranowa, a 2 sierpnia wyzwoliły Rzeszów i Kolbuszową. W tym mniej więcej czasie oddziałom 1 Frontu Białoruskiego udało się utworzyć i rozwinąć pierwsze przyczółki na zachodnim brzegu Wisły. – najpierw w rejonie Puław, a później Magnuszewa. Tam też między 9 a 16 sierpnia oddziały 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte stoczyły razem z wojskami radzieckimi zwycięską bitwę pod Studziankami. Ponadto w drugiej połowie sierpnia nowy przyczółek nad Wisłą w rejonie Sandomierza utworzyły także jednostki 1 Frontu Ukraińskiego. Wszystkie te przyczółki były nieustannie i zaciekle atakowane przez nieprzyjaciela, który dążył do ich natychmiastowej likwidacji zdając sobie z poważnego zagrożenia jakie one stanowiły. W walkach o przyczółki: puławsko-dębliński i warecko-magnuszewski obok wielu żołnierzy radzieckich poległo i zmarło na skutek odniesionych ran ok. 950 żołnierzy 1 armii WP^[3].

Wojskom radzieckim nie udało się jednak rozszerzyć zdobytych przyczółków i podjąć dalszych działań zaczepnych przeciwko siłom niemieckim na zachodnim brzegu Wisły. W momencie wybuchu Powstania warszawskiego w rejonie Radzymina, Wołomina i Okuniewa doszło do największej na terytorium Polski bitwy pancernej, w której 2 armia pancerna gen. Siemiona Bogdanowa – idąca na Warszawę – w starciu z potężnym ugrupowaniem Tygrysów i Panter nie osiągnęła celów strategicznych, tracąc 284 czołgi i działa pancerne. W ten sposób bezpośrednie natarcie wojsk radzieckich na Warszawę zostało zatrzymane. Nie udało się również podjąć działań zaczepnych z przyczółków zdobytych na zachodnim brzegu Wisły. Sytuacja uległa poprawie w połowie września, kiedy to – mimo silnej obrony niemieckiej – jednostkom 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte i 13 pułku artylerii pancernej oraz oddziałom radzieckim udało się po sześciodniowych zaciętych walkach wyzwolić dzielnicę Warszawy – Pragę. Od 13 września rozpoczęły się zrzuty broni i amunicji dla powstańców warszawskich. Tragicznie i niepomyślnie zakończyła się próba udzielenia pomocy powstańcom ze strony trzech pułków 1 armii Wojska Polskiego, zarządzona rozkazem dowódcy armii gen. Zygmunta Berlinga w porozumieniu z dowództwem 1 Frontu Białoruskiego. Oddziały 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta (9 i 8 pułk piechoty) po sforsowaniu Wisły utworzyły przyczółki na Czerniakowie i Solcu, gdzie przez 8 dni (do 23 września) wraz z powstańcami toczyły bohaterskie walki z przeważającymi siłami nieprzyjaciela. Jeszcze krócej, choć równie mężnie, biły się na przyczółku żoliborskim oddziały 2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego, które również uległy przewadze wroga i pod silnym ogniem musiały się wycofać na Pragę. Straty żołnierzy na przyczółkach, głównie trauguttowców, wyniosły ponad 3700 zabitych, rannych oraz zaginionych bez wieści^[4].

Odtąd w zasadzie front nad Wisłą został ustabilizowany na okres czterech miesięcy. W tej pierwszej ofensywie Armii Czerwonej wyzwolono ziemie polskie między Bugiem, Wisłą, Wisłoką a Karpatami: obszar tzw. Polski Lubelskiej^[5].

Po odpowiednim przygotowaniu 12 stycznia 1945 r. Armia Czerwona przy udziale ludowego Wojska Polskiego, z przyczółków nad Wisłą podjęła generalną ofensywę, która w ciągu kilku tygodni doprowadziła nie tylko do wyzwolenia Polski centralnej, lecz także znacznych obszarów nad Bałtykiem, Odrą i Nysą Łużycką. Drugi etap wyzwolenia wyzwolenia Polski nastąpił w rezultacie kilku operacji zaczepnych Armii Czerwonej, które otrzymały miano: wschodniopruskiej, wiślańsko-odrzańskiej, pomorskiej, opolskiej i dolnośląskiej. Operacja wschodniopruska, która 25 kwietnia zakończyła się likwidacją okrążonych sił niemieckich w Prusach Wschodnich, pozwoliła wojskom radzieckim w końcu stycznia dotrzeć do wybrzeży Bałtyku w rejonie Elbląga oraz nad Zalew Wiślany na północ i na południe od Królewca. Powstały w ten sposób korzystne warunki do przeprowadzenia operacji wiślańsko-odrzańskiej, która otworzyła drogę na Berlin^[6].

Podejmując natarcie z przyczółków pod Magnuszewem, Puławami i Sandomierzem wojska 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego wyszły w pierwszych dniach lutego 1945 r. na linię Odry na południe od Cedyni, przełamując międzyrzecki rejon umocniony i Wał Pomorski oraz uchwyciły przyczółki na zachodnim brzegu Odry na północ i południe od Wrocławia oraz na południe od Opola. W toku pozostałych operacji (pomorskiej od 10 lutego do końca marca, dolnośląskiej od 8 do 24 lutego oraz opolskiej od 15 do 31 marca) wyzwolono resztę ziem zachodnich. Tylko Szczecin z okolicami oraz wyspy Wolin i Uznam, delta Wisły i półwysep Helski, część Sudetów i część Śląska Cieszyńskiego wyzwolone zostały dopiero w ramach operacji berlińskiej i praskiej pod koniec kwietnia i na początku maja 1945 r.^[7]. Blisko 600 tysięcy żołnierzy Armii Radzieckiej poległo w Polsce^[8].

Upamiętnienie

Walki toczone przez Armię Czerwoną na terytorium Polski zostały w okresie PRL upamiętnione licznymi monumentami i tablicami, których liczba wynosiła blisko 650^[9]. Po transformacji ustrojowej w Polsce i wejściu w życie ustawy z 1 kwietnia 2016 o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej^[10] są one jednak sukcesywnie usuwane i nie pozostało ich więcej niż 100^[9]^[11]. Poniższa lista przedstawia niektóre miejscowości w których wzniesione zostały pomniki ku czci Armii Czerwonej:

Kierunki natarcia i operacje wojsk radzieckich

Upamiętnienie

Toruń-Glinki

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia