Witsenia maura

Witsenia maura
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	Witsenia
Gatunek	Witsenia maura
	Nazwa systematyczna
	Witsenia maura (L.) Thunb.; Nov. Gen. Pl. 2: 34 (1782)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Witsenia maura (L.) Thunb. – gatunek roślin należący do monotypowego rodzaju Witsenia Thunb. z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), występujący w południowo-zachodnim Kraju Przylądkowym w Południowej Afryce^[4], na wschód od Gór Długich^[5].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie, wiecznie zielone krzewy o wysokości do 13 m, wzniesione lub rozłożyste^[5].

Pędy: Podziemny, zdrewniały kaudeks. Pędy naziemne z rzadka rozgałęzione, w dolnej części spłaszczone i zdrewniałe, o średnicy 10–15 mm, powyżej zaokrąglone, o średnicy 35 mm, z wyraźnie widocznymi bliznami liściowymi^[5].

Liście: Wąskolancetowate o długości 10–15 cm i szerokości 4–7 mm, ciemnozielone, u nasady tworzące pochwę liściową zamkniętą na około 1 mm, skupione wierzchołkowo, bez żyłki centralnej, żyjące ponad rok. Brzegi blaszki wąsko hialinowe^[5].

Kwiaty: Kwiaty zebrane w pseudowiechę z krótkimi bocznymi odgałęzieniami. Poszczególne kwiaty ułożone w parach w od 4 do 8 dwurzędek, wyrastających na krótkiej szypułce, wspartych od 3 do 5 dużymi i łykowatymi podsadkami o długości 3,5 cm. Kwiaty siedzące, promieniste, rurkowate. Listki okwiatu w dolnej części zrośnięte w rurkę o długości 50–55 mm, która w dolnej połowie jest wąskocylindryczna, o szerokości 3 mm, bladozielona i otoczona przez podsadki, wypełniona nektarem, a powyżej szersza, o szerokości 6 mm, ciemnozielona do czarniawej; w górnej części wolne, pazurkowate, lancetowate, o długości ok. 2,5 cm, w dolnej połowie czarniawe, zewnętrzne w górnej połowie gęsto omszone i żółte, wewnętrzne zakryte przez zewnętrzne i bladozielone, jedynie wierzchołkowo odsłonięte, żółte i omszone. Nitki pręcików o długości ok. 10 mm, osadzone u nasady zewnętrznych listków okwiatu, płaskie i szerokie u nasady, zaostrzające się wierzchołkowo. Główki pręcików podługowato-równowąskie, o długości 56 mm, przylegające do wewnętrznej powierzchni zewnętrznych listków okwiatu, żółte. Pyłek żółty. Zalążnia mniej więcej kulista, o długości 2,5 mm, zwykle dwuzalążkowa w każdej komorze. Szyjka słupka nitkowata, wyrastająca na 2–3 mm powyżej okwiatu, bardzo drobno trójsieczna, łatki o długości 0,5 mm^[5].

Owoce: Drewniejące torebki o długości 9–12 mm i szerokości 5 mm w najszerszym miejscu, z haczykowatym wyrostkiem. Nasiona tarczowate, spłaszczone, nieregularnie pomarszczone, o długości 6–7 mm i szerokości 2–2,5 mm^[5].

Rozwój: Kwiaty w okresie kwitnienia pozostają zamknięte. Rośliny są zapylane przez nektarniki. Każdy kwiat mieści do 0,9 ml nektaru, który zawiera od 11% do 13% cukrów^[5] (w tym ok. 55% glukozy, ok. 45% fruktozy i niewielką domieszkę sacharozy^[6]). Duże, twarde podsadki i przysadki ściśle otaczające dolną część rurki okwiatu, w której mieści się nektar, chronią go przed rabunkiem od zewnątrz^[5].

Gatunek z monotypowego rodzaju Witsenia z podrodziny Nivenioideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)^[7].

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Nicholasa Witsena, członka rady miejskiej Amsterdamu w latach 70. XVIII wieku, patrona botaniki i nauki, który zachęcał i wspierał Carla Thunberga w jego podróżach i badaniach botanicznych, w tym w jego podróży do Japonii w latach 1775-1776^[5]. Epitet gatunkowy pochodzi bądź od greckiego słowa μαυρος (mauros – czarny) i odnosi się do ciemnozielonej rurki okwiatu przechodzącej w niektórych przypadkach prawie do czerni, bądź odnosi się do podobieństwa żółtych listków okwiatu do turbanu noszonego w przeszłości przez Żydów w Afryce Północnej (maurus po łacinie oznacza mauretański)^[5].

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
↑ Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Peter Goldblatt: The woody Iridaceae: Nivenia, Klattia, and Witsenia: systematics, biology & evolution. Missouri Botanical Garden National Botanical Institute, 1993. ISBN 978-0-585-33849-1. OCLC 45885647. (ang.).
↑ Goldblatt P., Manning J.C. i Bernhardt P.. Evidence of bird pollination in Iridaceae of southern Africa. „Adansonia ser. 3”. 21 (1), s. 25-40, 1999.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
↑ ^a ^b Govaerts R.: World Checklist of selected plant families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-09-07]. (ang.).