Wincenty Rapacki (1840–1924)

Wincenty Rapacki
	; Wincenty Rapacki (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1840 ; Lipno, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1924 ; Warszawa, Polska
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Józefina Rapacka
Lata aktywności	1861–1924
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wincenty Rapacki (ur. 22 stycznia 1840 w Lipnie, zm. 12 stycznia 1924 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Czołowy aktor polskiej sceny schyłku XIX wieku. Jeden z pierwszych twórców realistycznych postaci scenicznych.

Życiorys

Był synem Wojciecha i Wiktorii z Piegłowskich. Urodził się w Lipnie przy ulicy Koziej (później przemianowanej na Wincentego Rapackiego). Wcześnie został osierocony przez matkę. Ojciec ożenił się powtórnie, a ponieważ młody Rapacki nie był dobrze traktowany przez macochę i przyrodnich braci dużo czasu spędzał poza domem. Wtedy też zafascynował się wędrownymi trupami aktorskimi i postanowił zostać aktorem.

Początkowo chodził do szkoły w Lipnie, ale po ucieczce z domu dotarł do Płocka i tam kontynuował naukę. W 1858 rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej w Warszawie. Ucząc się jednocześnie zarabiał na swoje utrzymanie imając się różnych zajęć. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w Warszawie, wyjechał do Druskienik, gdzie w 1861 zadebiutował w sztuce J. I. Kraszewskiego Stare dzieje. Później występował w różnych teatrach. W sezonie 1864/65 grał we Lwowie, a w latach 1865–1870 w Krakowie. Pobyt w Krakowie pozwolił Rapackiemu intensywnie rozwijać się. W tym czasie dużo czytał, obracał się w kręgach uczonych (przyjaźnił się między innymi z Aleksandrem Fredrą, Michałem Bałuckim, Ignacym Kraszewskim, Karolem Estreicherem, Janem Matejką, któremu pozował do portretów).

Podczas pobytów w Paryżu i Wiedniu zapoznawał się z zachodnimi koncepcjami teatralnymi. Rozwijając swój kunszt aktorski, opierał się na wnikliwej obserwacji, tworząc dokładny portret osoby kreowanej. W 1869 podczas występów w Teatrze Narodowym w Warszawie, w ciągu 37 dni zagrał w 11 rolach, które spotkały się z dużym uznaniem zarówno krytyki, jak i publiczności. W 1870 otrzymał tam stałą pracę. W Warszawie grał i reżyserował (w latach 1875–1876).

Dzięki mozolnej pracy oraz wielkiemu talentowi wzniósł się na czoło plejady aktorskiej ówczesnej Warszawy. Był jednym z najwybitniejszych aktorów polskich, stworzył wiele wybitnych ról w dramacie współczesnym. Był pierwszym wielkim aktorem, który przyznawał się do realizmu. Wielką wagę przywiązywał do charakteryzacji, odpowiednich kostiumów i dekoracji. Jego spektakle charakteryzowały się dbałością o historyczną wierność. Preferował występowanie we współczesnym repertuarze.

Był także wysokiej klasy pedagogiem. Od 1893 wykładał w Klasie Dykcji i Deklamacji w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, a w latach 1908–1909 w warszawskiej Szkole Aplikacyjnej. Aktorstwa pod jego okiem uczyła się Zofia Noiret^[1].

Od 1919 do śmierci występował w warszawskim Teatrze Rozmaitości.

Działalność pisarska

Uprawiał także działalność literacką. Pisał powieści, dramaty, a także tłumaczył. Dla potrzeb teatru zaadaptował wiele dzieł, między innymi Nędzników Wiktora Hugo. Był twórcą dramatów historycznych, które wyróżniały się wielką scenicznością. W swoich utworach tworzył galerie żywych, pociągających postaci, czasem nawet kosztem fabuły. Napisał również wiele powieści. Jest także twórcą opowiadań i nowel. Książka Sto lat sceny polskiej w Warszawie została wydana w 1925, już po śmierci Rapackiego. Był stałym współpracownikiem takich warszawskich czasopism, jak „Ateneum”, „Kłosy”, „Kurier Warszawski”, „Tygodnik Ilustrowany” czy „Biblioteka Warszawska”, w których publikował swoje utwory. Był autorem obszernych pamiętników, których nie pozwolił opublikować za życia, a które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. Fragmenty które zdołano odratować, zostały opublikowane we Wspomnieniach aktorów (1800–1825) (Warszawa 1965).

Uznanie i upamiętnienie

Jako aktor cieszył się wyjątkowym autorytetem w teatrze polskim. W 1919 został pierwszym członkiem honorowym Związku Artystów Scen Polskich. W 1921 w 60. rocznicę pracy scenicznej, jako pierwszy z polskich aktorów został odznaczony Orderem „Odrodzenia Polski” klasy IV za wieloletnią działalność na polu polskiej sztuki dramatycznej^[2].

27 września 1926 w Warszawie nadano jednej z ulic nazwę Wincentego Rapackiego.

W 1961 w 120 rocznicę urodzin Wincentego Rapackiego, w domu w Lipnie w którym mieszkał jako dziecko, wmurowano pamiątkową tablicę. Ponadto jego nazwiskiem nazwano także jedną z ulic w tym mieście.

Życie prywatne

Był nestorem wielkiego aktorskiego rodu. Jego pierwszą żoną była Józefina Rapacka z Hoffmanów, z którą miał dzieci:

Honoratę, aktorkę, która wyszła za mąż za Bolesława Leszczyńskiego i miała z nim syna Jerzego Leszczyńskiego;
Wincentego Rapackiego, aktora, śpiewaka, autora licznych tekstów, operetek. Tłumacz librett operetkowych, który ożenił się z Heleną Zimajer i miał z nią dzieci Adama Rapackiego oraz Halinę Rapacką;
Różę Rapacką, artystkę-śpiewaczkę, matkę aktora Andrzeja Boguckiego;
Józefa, artystę-malarza;
Wiktora, skrzypka Filharmonii i Opery Warszawskiej;
Jana, muzyka.

Po jej śmierci w 1891 roku, ożenił się powtórnie z Amelią Gordon-Świejkowską (1868–1902), z którą miał synów Romualda i Dionizego.

Wincenty Rapacki spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie (kwatera A-6-5)^[3].

Spektakle (wybór)

1861 – Stare dzieje
1865 – Zemsta
Panie Kochanku
Gliński
Król się bawi
Kupiec Wenecki

Twórczość

Wit Stwosz, 1875 (dramat)
Starosta Wilczek, 1875 (dramat)
Mazur Czart, 1876 (dramat)
Figlik Stańczyka, 1876 (dramat)
Mikołaj Kopernik, 1876 (dramat)
Maćko Borkowic, 1878 (dramat)
Herszt, 1878 (dramat)
Acernus, 1879 (dramat historyczny)
Odsiecz Wiednia, 1883
Grzechy królewskie, 1886 (powieść)
Trefniś, 1887 (nowele)
Do światła,1887 (powieść)
Bogusławski i jego scena, 1888 (komedia)
Pro honore domus, 1888
Odbijanego, 1888 (komedia)
Hanza, 1890 (powieść)
Grzechy królewskie (powieść)
Obraz z przeszłości, 1905 (nowele)
Około teatru, 1905 (nowele)
Histryoni, 1906 (powieść)
Kostka Napierski, 1907 (powieść)
Król Husytów, 1913 (powieść)
Krwawa plama, 1913 (powieść)
Czarny dwór
Sto lat sceny polskiej w Warszawie, 1925
Przewodnik dla teatrów amatorskich

Przypisy

↑ AnetaA. Kapelusz AnetaA., Ze skierniewickiej sceny do warszawskich teatrów [online], Skierniewice Nasze Miasto, 25 lipca 2019 [dostęp 2021-10-30] (pol.).
↑ Monitor Polski z 1921 r. nr 298, poz. 353. [online]
↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEFINA RAPACKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

Bibliografia

Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002, s. 547–549.
Ludwik Sempoliński: Wielcy artyści małych scen. Warszawa: Czytelnik, 1977.
Wincenty Rapacki. [dostęp 2012-12-16].
Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna. T. 1 –. ISBN 83-902184-0-2.

Linki zewnętrzne

Wincenty Rapacki w bazie IMDb (ang.)
Wincenty Rapacki w bazie Filmweb
Wincenty Rapacki w bazie filmpolski.pl
Wincenty Rapacki (ojciec), [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .

[:1-1] AnetaA. Kapelusz AnetaA., Ze skierniewickiej sceny do warszawskich teatrów [online], Skierniewice Nasze Miasto, 25 lipca 2019 [dostęp 2021-10-30] (pol.).

[2] Monitor Polski z 1921 r. nr 298, poz. 353. [online]

[3] Cmentarz Stare Powązki: JÓZEFINA RAPACKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[1]

[2]

[3]