Wikipedysta:Tom a/brudnopis/Kolejka górska

Kolejka górska – urządzenie rozrywkowe instalowane w parkach rozrywki.

Klasyczna kolejka górska to konstrukcja z wysokimi wzniesieniami, stromymi spadkami i gwałtownymi zakrętami, po której poruszają się pociągi z pasażerami. Doznają oni silnych wrażeń powodowanych szybko następującymi po sobie zmianami prędkości i wysokości, a także poddawani są działaniu przeciążeń, nieważkości i niedociążeń oraz związanych z nimi zaburzeniami pracy błędnika i doświadczają poczucia zagrożenia.

Historia

Gravity Switchback Railway

Batman The Ride - Six Flags Great America

Kingda Ka - główne wzniesienie (top hat)

Za pierwsze kolejki górskie uznaje się lodowe rynny budowane w Rosji już w XVI wieku. Zjeżdżano po nich na specjalnych sankach, przypominały więc tory bobslejowe. Sięgały one wysokości ok. 20 metrów. Ponieważ zjazdy te mogły być budowane tylko podczas mroźnej zimy, wprowadzono rynny drewniane. Za pierwszą klasyczną kolejkę górską uznaje się zbudowaną przez LaMarcusa A. Thompsona w 1884 roku na Coney Island w Nowym Jorku kolejka Gravity Switchback Railway.

Pierwsza zbudowana na stałe kolejka górska z inwersją powstała w 1848 roku w Paryżu – posiadała ona pierwszy spadek o wysokości 13 m oraz jedną pionową pętlę o średnicy 4 m.

Żadna z dotychczasowych kolejek nie posiadała zamkniętego toru – wagoniki poruszały się raz przodem a raz tyłem. Pierwszą kolejkę z obiegiem zamkniętym zaprojektował w 1885 roku Phillip Hinkle, który wprowadził też w swojej konstrukcji łańcuch wciągający wagony na szczyt pierwszego wzniesienia. Kolejki te były budowane z drewna. Do dziś istnieją nieliczne funkcjonujące stare drewniane kolejki.

W 1959 park Disneyland (USA) zapoczątkował erę kolejek stalowych budując we współpracy z firmą Arrow Dynamics kolejkę Matterhorn Bobsleds. Wprowadzenie stali, jako głównego materiału konstrukcyjnego, umożliwiło tworzenie znacznie bardziej zaawansowanych kolejek górskich.

W sierpniu 1966 roku w parku Six Flags over Texas (USA) otwarto pierwszą kolejkę "kopalnianą" (ang. mine train coaster) – Runaway Mine Train. Zadaniem tego typu kolejki było symulowanie przejazdu wózkiem kopalnianym, który wymknął się spod kontroli. Kolejka ta działa do dziś, a sam model stał się popularny i powstał łącznie w 21 odsłonach.

21 maja 1978 roku w parku Knott's Berry Farm (USA) otwarto Montezooma's Revenge – pierwszą kolejkę typu launch coaster, pozbawioną tradycyjnego wyciągu na rzecz napędu opartego o koło zamachowe.

26 kwietnia 1981 roku w parku Kings Island (USA) otwarto kolejkę Bat – pierwszą kolejkę odwróconą, której pociągi poruszają się podwieszone pod torem. Kolejka ta nie posiadała żadnych inwersji. Została zamknięta w 1983 roku.

W 1982 roku dokonano modyfikacji pociągów znajdującej się w parku Yomiuriland (Japonia) kolejki Momonga Standing and Loop Coaster tworząc pierwszą kolejkę górską do jazdy na stojąco. Pierwszą kolejką górską zbudowaną od razu z przeznaczeniem do jazdy w pozycji stojącej była wybudowana w 1984 roku w parku Kings Island kolejka King Cobra. Obydwie kolejki zbudowała japońska firma TOGO.

9 maja 1992 roku w parku Six Flags Great America otwarto kolejkę Batman The Ride (B&M) – pierwszą kolejkę odwróconą z inwersjami.

W październiku 1997 roku w parku Granada Studios otwarto kolejkę Skytrak – pierwszą kolejkę "latającą" (ang. flying coaster), której pasażerowie znajdują się w pozycji leżącej.

26 maja 2000 roku w parku Kings Island (USA) otwarto kolejkę Son of Beast (RCCA) – pierwszą nowoczesną drewnianą kolejkę z inwersją.

12 stycznia 2002 roku w parku Six Flags Magic Mountain (USA) otwarto kolejkę X – prototypowy model 4th Dimension Rollercoaster firmy Arrow Dynamics – pierwszą kolejkę, która posiada siedzenia mające możliwość obrotu o 360° w osi poziomej. Oznacza to, że siedzenie może odwrócić pasażera „do góry nogami”. Kolejkę tę ulepszono w 2008 roku dodając efekty specjalne (mgła i ogień) oraz zmieniono nazwę na X2.

4 maja 2003 roku w parku rozrywki Cedar Point (USA) oddano do użytku kolejkę Top Thrill Dragster (Intamin), która pobiła dotychczasowy rekord prędkości (198 km/h) oraz wysokości (128 m).

21 maja 2005 roku w parku Six Flags Great Adventure (Jackson, New Jersey, USA) otwarto jeszcze szybszą i wyższą kolejkę Kingda Ka (Intamin), która osiąga prędkość 206 km/h w ciągu 3,5 s (napęd hydrauliczny, przyspieszenie 1,7 g) oraz wysokość 139 m.

5 czerwca 2007 roku w parku Port Aventura (Hiszpania) otwarto kolejkę Furius Baco – prototypowy model Wing Rider Coaster firmy Intamin – pierwszą kolejkę z siedzeniami umieszczonymi po bokach toru, zamiast bezpośrednio ponad lub pod nim, dzięki czemu przejazd sprawia wrażenie lotu na skrzydle. W czasie otwarcia Furius Baco była najszybszą kolejką górską w Europie.

9 lipca 2009 w niemieckim Nürburgring została otwarta kolejka Ring Racer (S&S Worldwide), odbierając kolejce Kingda Ka tytuł najszybszej kolejki górskiej świata, a kolejce Furius Baco (135 km/h) tytuł najszybszej kolejki Europy. Pociąg kolejki wybudowanej przez S&S Power rozpędzany był sprężonym powietrzem. Po przyspieszeniu do 217 km/h w ciągu 2,5 sekundy (przyspieszenie 2,46 g) pokonywał on tor składający się z pojedynczego zakrętu w kształcie ósemki o wysokości 35 m, zwalniając tuż przed nim do 110 km/h. Ze względu na problemy techniczne kolejka pozostawała zamknięta aż do października 2013 roku. W tym samym czasie zdecydowano się zmniejszyć prędkość maksymalną do 160 km/h. Od 2014 roku rollercoaster pozostaje nieczynny - tytuł najszybszej działającej kolejki Europy powrócił do Furius Baco, a Kingda Ka odzyskała tytuł najszybszej kolejki świata.

28 października 2010 roku w parku Ferrari World Abu Dhabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich została otwarta kolejka Formula Rossa (Intamin). Pociąg kolejki za pomocą napędu hydraulicznego osiąga prędkość 240 km/h w ciągu 4 s (przyspieszenie 1,7 g). Tor kolejki ma 2000 metrów długości i w najwyższym punkcie 52 metry wysokości. Formula Rossa została najszybszą kolejką górską na świecie. Ze względu na często występujące duże zapylenie atmosfery w miejscu, w którym jeździ kolejka, pasażerowie obowiązkowo muszą używać okularów ochronnych podczas jazdy.

22 kwietnia 2011 roku w parku Six Flags over Texas otwarto kolejkę New Texas Giant – pierwszą kolejkę o hybrydowej konstrukcji łączącej elementy drewniane i stalowe. Kolejkę zbudowała firma Rocky Mountain Construction na podstawie technologii opracowanej w 2008 roku przez Alana Schilkego i Freda Grubba.

16 czerwca 2012 w parku Mirabilandia (Włochy) otwarto kolejkę Divertical – najwyższy roller coaster wodny na świecie.

Przyszłość

W parku Ferrari Land, budowanym w pobliżu parku Port Aventura w Hiszpanii, planowane jest otwarcie w sezonie 2017 najwyższej i najszybszej kolejki górskiej w Europie w kategorii giga coaster o wysokości 112 metrów i przyspieszeniu od 0 do 180 km/h w 5 sekund. Kolejkę zbuduje Intamin.

W parku Energylandia planowane jest otwarcie w sezonie 2017 kolejki Speed – najwyższego i najszybszego roller coastera wodnego na świecie. Kolejkę, podobnie jak Divertical w Mirabilandii, zbuduje Intamin.

Również w Energylandii planowane jest otwarcie w sezonie 2018 najwyższej i najszybszej kolejki górskiej Europy w kategorii hyper coaster o wysokości 77 m, spadku ok. 80 m i prędkości do 140 km/h, produkcji firmy Intamin (model Mega Coaster).

Zasada działania

Napęd

Pojedynczy zestaw kół pociągu kolejki górskiej.

Napęd hydrauliczny - Kingda Ka.

Wyciąg linowy - Expedition GeForce.

Hamulce cierne

Hamulce magnetyczne

Klasyczna kolejka górska napędzana jest tylko i wyłącznie siłą grawitacji. Pociąg za pomocą wyciągu łańcuchowego, linowego lub kół ciernych wciągany jest na szczyt pierwszego wzniesienia - najwyższego ze wszystkich. Następnie pociąg zjeżdża i nabiera prędkości, po czym pokonuje różne elementy swojej trasy, jak wzniesienia czy inwersje, bez dodatkowego napędu. Każdy następny element musi być niższy od poprzedniego, ponieważ pociąg traci część energii kinetycznej wskutek tarcia i oporu powietrza.

Launch coaster

Launch coaster stanowi rodzaj kolejki górskiej, w której pierwsze wzniesienie z wyciągiem zastąpiono torem startowym, na którym pociąg jest przyspieszany za pomocą innego napędu w krótkim czasie do dużej prędkości. Pozostałą część trasy pociąg pokonuje bez własnego napędu, choć kolejka może posiadać kilka odcinków przyspieszających na swojej trasie. Stosuje się następujące napędy:

• napęd elektromagnetyczny (LIM, LSM);
• napęd hydrauliczny;
• napęd na sprężone powietrze;
• koła cierne.

Hamulce

Hamulce służące wyhamowaniu rozpędzonego pociągu kolejki projektowane są zgodnie z zasadą uszkodzenia w kierunku bezpiecznym. W przypadku hamulców wymagających zasilania oznacza to, że dopływ prądu konieczny jest do zwolnienia hamulców, natomiast ustanie zasilania powoduje ich automatyczne włączenie. Stosuje się następujące rodzaje hamulców:

• hamulce cierne – ruchome elementy z okładzinami umieszczone w torze kolejki zaciskane są, najczęściej za pomocą sprężonego powietrza, na pasującym elemencie ciernym umieszczonym w podwoziu pociągu;
• hamulce magnetyczne – ruch metalowych płyt w podwoziu względem magnesów stałych lub elektromagnesów umieszczonych w torze (lub na odwrót) indukuje w metalu prądy wirowe wytwarzające pole magnetyczne przeciwdziałające ruchowi pociągu (prawo Lenza). Hamulce na bazie magnesów stałych nie wymagają zasilania i są niezawodne pod warunkiem dobrego stanu technicznego elementów. Ponieważ ze spadkiem prędkości pociągu prądy wirowe słabną, hamulce tego rodzaju nie mogą zostać użyte do całkowitego unieruchomienia pociągu - w tym celu konwencjonalne hamulce cierne wciąż są konieczne.
• hamulce wodne – pociąg hamowany jest w wyniku kontaktu umieszczonych po obu stronach pociągu dysz ze zbiornikiem wodnym, czemu towarzyszy wyrzut strumieni wody, stanowiący dodatkowy efekt specjalny. Opatentowane przez B&M.

Hamulce mogą spełniać dwie funkcje:

• hamulce sekcyjne (ang. block brakes) – dzielą tor na odcinki, w których może przebywać tylko jeden pociąg na raz (patrz niżej);
• hamulce kontrolne (ang. trim brakes) – umieszczane w różnych miejscach toru; zwalniają pociąg do prędkości projektowej, jeśli porusza się za szybko.

Sterowanie pracą i zabezpieczenia

Sterowanie

Nad bezpieczną pracą nowoczesnych kolejek górskich czuwają układy sterujące oparte o sterowniki PLC. Ich zadaniem jest m.in. kontrola położenia pociągów na trasie kolejki, sterowanie hamulcami, wyciągiem lub innym napędem przyspieszającym pociąg, przetaczanie pociągów między sekcjami hamulców, torami odstawczymi i stacją oraz kontrola blokady urządzeń zabezpieczających pasażerów w ich fotelach. Do zadań pracowników stacji kolejki należy jedynie sprawne rozładowywanie i załadowywanie pociągów, kontrola zabezpieczeń oraz podawanie do sterownika sygnału odjazdu pociągu ze stacji lub awaryjnego zatrzymania. Do zadań obsługi technicznej należy natomiast m.in. kontrola stanu technicznego wszystkich podzespołów kolejki oraz przeprowadzanie jazd próbnych bez pasażerów. W przypadku dużych kolejek kontrola może być przeprowadzana kilkukrotnie w ciągu dnia.

Podział toru na sekcje

W celu osiągnięcia jak największej przepustowości i obsłużenia dużej liczby osób, kolejki górskie często posiadają kilka pociągów poruszających się jednocześnie po torze. By zapobiec ewentualnym kolizjom, tor kolejki górskiej podzielony jest na odcinki, w których może przebywać tylko jeden pociąg na raz. Układ sterujący pracą kolejki za pomocą sensorów bada położenie każdego z pociągów. Jeśli pociąg zbliża się do początku sekcji, w której wciąż przebywa inny pociąg, zostanie on zatrzymany za pomocą hamulców sekcyjnych (ang. Mid-Course Brake Run, MCBR), czy też na szczycie wyciągu. Kolejka górska musi posiadać przynajmniej jedną sekcję więcej, niż obsługuje pociągów.

Zabezpieczenia

Pociąg nie ulega wykolejeniu – jego wagony połączone są z torem za pomocą kół toczących się zarówno z góry, jak i dołu oraz boku szyn. Koła pokryte są warstwą tworzywa sztucznego dla amortyzacji drgań i zwiększenia komfortu jazdy. Przed zsunięciem się pociągu z wyciągu zapobiega system zezwalający na ruch pociągu tylko w jednym kierunku – w górę (ang. anti-rollback device).

Pasażer kolejki górskiej jest odpowiednio zabezpieczony przed wypadnięciem z pociągu. Obecnie stosuje się najczęściej zabezpieczenia należące do jednego z dwóch rodzajów:

• zabezpieczenie zamykane z góry nad ramionami (ang. over the shoulder restraints, OTSR);
• poprzeczny drążek na dwóch bocznych wspornikach opuszczany z góry ponad nogami (ang. lap bar);
  • wariant z jednym centralnym wspornikiem (ang. T-bar);
  • wariant z jednym wspornikiem położonym z boku (ang. L-bar).

Zabezpieczenia posiadają mechanizm, najczęściej zapadkowy lub hydrauliczny, utrzymujący je automatycznie w pozycji zamkniętej po opuszczeniu. Może on zostać zwolniony tylko za pomocą łączącego się z nim mechanizmu umieszczonego na stacji i sterowanego przez operatora kolejki lub urządzenia zwalniającego blokadę umieszczonego w pociągu, w miejscu niedostępnym dla pasażerów. Zabezpieczenia mogą też posiadać dodatkowy pas bezpieczeństwa na wypadek uszkodzenia oraz uchwyty, których pasażer może się przytrzymywać dla zwiększenia komfortu jazdy.

Dla zwiększenia intensywności doznań podczas jazdy, producenci kolejek coraz częściej minimalizują stopień ograniczenia swobody ruchów, rezygnując z zabezpieczeń typu OTSR na rzecz zabezpieczeń typu lap bar.

Celem ochrony osób znajdujących się w pobliżu działającej kolejki górskiej, stosuje się wygrodzenia terenu, na którym istnieje zagrożenie ze strony poruszających się pociągów. Stosuje się także osłony w pobliżu alejek przebiegających pod torami, których zadaniem jest zatrzymywanie wszelkich przedmiotów, które mogą wypaść z pociągu podczas jazdy.

• 
  Zabezpieczenia typu lap bar, El Toro, Six Flags Great Adventure, USA.
• 
  Zabezpieczenie typu T-bar, fotel testowy kolejki Nitro, Six Flags Great Adventure, USA.
• 
  Zabezpieczenia typu OTSR, Kraken, SeaWorld Orlando, USA.

Wpływ na organizm człowieka i bezpieczeństwo

Reakcja organizmu

<do napisania>

Przeciążenia

Obrót wokól osi toru (z prawej) oraz wokół tzw. heartline (po prawej).

Na pociąg kolejki poruszający się po zakrzywionych odcinkach toru oraz jego pasażerów działają siły odśrodkowe generujące przeciążenia.

Najczęściej siły te działają pionowo w dół lub w górę (w układzie związanym z pociągiem). Zbyt długotrwałe i silne pionowe przeciążenie dodatnie (w dół) powoduje odpływanie krwi z mózgu i może prowadzić do chwilowej utraty przytomności poprzedzonej pociemnieniem i zwężeniem pola widzenia (blackout). Nadmierne i długotrwałe przeciążenie ujemne (w górę) powoduje napływ krwi do mózgu i również może prowadzić do utraty przytomności, poprzedzonej poczerwienieniem pola widzenia (redout). Stan przeciążeń ujemnych i nieważkości na kolejce górskiej występuje pod nazwą airtime.

Przeciążenia boczne pojawiają się gdy pociąg porusza się po łukach o zbyt małym lub dużym pochyleniu toru, a także podczas szybkich zmian pochylenia bocznego. Celem minimalizacji przeciążeń bocznych stosuje się w nowoczesnych kolejkach zmianę przechyłu toru z obrotem wokół tzw. osi serca (ang. heartline) położonej ponad torem, w przybliżeniu na wysokości serc pasażerów, zamiast wokół osi toru.

Przeciążenia podłużne pojawiają się, gdy pociąg jest wyhamowywany lub przyspiesza (launch coaster).

Intensywność kolejki zależna jest nie tylko od wielkości przeciążeń, ale także od ich długotrwałości. Wielkość przeciążeń wyrażana jest najczęściej w wielokrotności normalnego przyspieszenia ziemskiego (g). Każdy człowiek posiada indywidualny próg wytrzymałości na pionowe przeciążenia. U jednych ludzi podane wyżej objawy mogą pojawić się przy mniejszych przeciążeniach, niż u innych.

Przeciwwskazania do jazdy

• stan po spożyciu alkoholu, zmęczenie, przegrzanie i odwodnienie organizmu – zmniejszają tolerancję na przeciążenia;
• wady i choroby serca – podwyższone tętno może doprowadzić do zaburzeń rytmu serca;
• tętniaki – w wyniku działania dużych przeciążeń i podwyższonego ciśnienia krwi może dojść do pęknięcia tętniaka;
• choroby kręgosłupa szyjnego – zwiększają ryzyko urazów, np. przy szybkich zmianach kierunku;
• wiek – dzieci oraz osoby w podeszłym wieku są mniej odporne na działanie przeciążeń i nie powinny korzystać z ekstremalnych kolejek;
• ciąża;
• niestandardowe gabaryty ciała – zbyt mały lub duży wzrost, nadmierna masa i wymiary ciała, czy brak niektórych kończyn, mogą utrudnić prawidłową pracę mechanizmów zabezpieczających przed wypadnięciem.

Bezpieczeństwo

W latach 1994 - 2004 w Stanach Zjednoczonych, w wypadkach związanych z kolejkami górskimi, zginęło łącznie 40 osób, z czego 11 przypadków dotyczyło pracowników obsługi, natomiast 29 gości parku, w tym: 11 w związku z obrażeniami doznanymi w wyniku upadku lub kolizji i 18 w związku z problemami zdrowotnymi, które mogły być wywołane lub zaostrzone przez przejazd kolejką. Przy łącznej liczbie odwiedzin amerykańskich parków rozrywki wynoszącej w tych latach ok. 3,36 miliarda, prawdopodobieństwo poniesienia śmierci przez odwiedzającego park rozrywki jest niewielkie i wynosi ok. 1 do 116 milionów.

Do wypadku związanego z kolejką górską może dojść m.in. z powodu:

• awarii kolejki;
• zaniedbań ze strony pracowników obsługi;
• zaniedbań ze strony pasażera (niedostosowanie się do zasad bezpieczeństwa):
  • próba poluzowania lub otwarcia zabezpieczeń;
  • próba wstawania podczas jazdy;
  • wejście na teren zamknięty kolejki i zderzenie z pociągiem;
  • wnoszenie przedmiotów mogących wypaść podczas jazdy;
• problemów zdrowotnych utajonych lub znanych pasażerowi;

Najpoważniejsze wypadki

#	Data	Kolejka	Park		Opis i przyczyna	Źródło
1	24 lipca 1930	Big Dipper		Krug Park	4 osoby giną w wyniku wykolejenia się pociągu.
2	30 maja 1972	Big Dipper		Battersea Fun Fair	5 dzieci ginie w wyniku zderzenia dwóch pociągów. Pociąg wciągany na szczyt wzniesienia odłączył się przedwcześnie od łańcucha wyciągowego i zjechał tyłem, uderzając w drugi pociąg stojący na stacji.
3	29 marca 1980	Willard's Whizzer		California's Great America	1 osoba ginie, a 8 zostaje rannych w zderzeniu dwóch pociągów. Do wypadku doszło w wyniku awarii hamulców sekcyjnych.
4	16 sierpnia 1981	Rolling Thunder		Six Flags Great Adventure	Pracownik obsługi technicznej ginie w wyniku upadku z dużej wysokości podczas przejazdu testowego. Ofiara prawdopodobnie nie zajmowała prawidłowej pozycji w trakcie jazdy. Mechanizmy zabezpieczeń działały prawidłowo.
5	14 czerwca 1986	Mindbender		Galaxyland	W wyniku wykolejenia pociągu zginęły 3 osoby. Do wypadku doszło w wyniku awarii, do której doprowadziło zaniedbanie ze strony obsługi technicznej.
6	17 czerwca 1987	Lighnin' Loops		Six Flags Great Adventure	19-letnia kobieta ginie wyrzucona z pociągu na jednej z pętli. Pracownik obsługi zezwolił na przejazd nie upewniwszy się wcześniej, że zabezpieczenia typu OTSR są prawidłowo zamknięte.
7	30 czerwca 1995	Timber Wolf		Worlds of Fun	14-latka ginie w wyniku upadku z wysokości.
8	30 maja 1996	Revolution		Six Flags Magic Mountain	25-letnia pracownica obsługi ginie w zderzeniu z pociągiem podczas próby przejścia przez torowisko.
9	7 września 1998	Flight Deck		California's Great America	25-letni mężczyzna ginie w zderzeniu z pociągiem po wejściu na teren zamknięty, podczas próby odzyskania zgubionej podczas przejazdu czapki. Ofiara nie znała angielskiego i nie potrafiła przeczytać napisów ostrzegawczych zakazujących wejścia na ogrodzony teren.
10	23 sierpnia 1999	Shockwave		Kings Dominion	20-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu. Przeprowadzone śledztwo nie wykazało awarii zabezpieczeń. Za przyczynę wypadku podano niedostosowanie się pasażera do zasad bezpieczeństwa.
11	21 lipca 2000	Space Invader		Blackpool Pleasure Beach	11-latek ginie w wyniku upadku z wysokości na torowisko i zderzenia z pociągiem.
12	21 czerwca 2001	Treetop Twister		Lightwater Valley	20-letnia kobieta ginie w wyniku zderzenia dwóch wagonów. Do wypadku doszło częściowo z winy pracownika obsługi, a częściowo w wyniku błędnego montażu kolejki, uniemożliwiającego prawidłową pracę hamulców sekcyjnych w przypadku błędów w obsłudze panelu sterowania.
13	22 października 2001	The Gauntlet		Camelot	59-letni pracownik obsługi technicznej wykonujący prace konserwacyjne ginie w zderzeniu z pociągiem.
14	16 kwietnia 2004	Hydro		Oakwood	16-letnia dziewczyna ginie w wyniku upadku z wysokości ok. 30 metrów.
15	1 maja 2004	Superman: Ride of Steel		Six Flags New England	55-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu na ostatnim łuku prowadzącym do sekcji hamulców. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi, która dopuściła do przejazdu kolejką osobę o znacznej otyłości utrudniającej pracę zabezpieczeń.
16	20 lipca 2006	Runaway Mine Train		Alton Towers	29 osób zostaje rannych w wyniku częściowego wykolejenia pociągu. Wykolejeniu uległa tylna część pociągu. Część przednia wytraciła prędkość, nie pokonała następnego wzniesienia i zjechała tyłem, zderzając się z resztą wagonów.
17	29 kwietnia 2007	Xtreme Racer		Legoland Billund	21-letnia pracownica parku ginie w zderzeniu z pociągiem podczas próby odnalezienia portfela zgubionego w trakcie przejazdu kolejką przez jednego z gości parku.
18	5 maja 2007	Fujin Raijin II		Expoland	W wyniku wykolejenia pociągu zginęła 1 osoba.
19	16 lipca 2007	The Rat		Loudoun Castle	18-letni pracownik obsługi ginie w wyniku upadku z dużej wysokości podczas próby uwolnienia wagonu, który utknął na szczycie wzniesienia.
20	18 sierpnia 2007	Katun, Mirabilandia, Włochy		Mirabilandia	Mężczyzna ginie w zderzeniu z pociągiem po wejściu na teren zamknięty kolejki. Ranna zostaje też pasażerka przedniego wagonu.
21	28 czerwca 2008	Batman The Ride		Six Flags Over Georgia	Nastolatek ginie w zderzeniu z pociągiem kolejki po wejściu na teren zamknięty w poszukiwaniu zgubionej podczas przejazdu czapki.
22	4 lipca 2008	Cobra		Tivoli Friheden	4 osoby zostają ranne w wyniku częściowego wykolejenia pociągu.
23	18 maja 2009	Tomahawk		Port Aventura	55-letni pracownik obsługi ginie w zderzeniu z pociągiem podczas wykonywania prac konserwacyjnych.
24	7 sierpnia 2009	Firehawk		Kings Island	38-letni mężczyzna wrócił z przejazdu na stację z poważnymi problemami z oddychaniem. Został przewieziony do szpitala, gdzie zmarł.
25	28 kwietnia 2010	Expedition GeForce		Holiday Park	Jeden z pociągów ulega częściowemu wykolejeniu i zatrzymuje się na wysokości ok. 20 metrów. Nikt nie został ranny - wszyscy pasażerowie (26) zostali ewakuowani.
26	14 maja 2011	Black Mamba		Phantasialand	48-letni mężczyzna umiera na zawał serca w czasie przejazdu kolejką.
27	8 lipca 2011	Superman: Ride of Steel		Darien Lake	29-letni mężczyzna ginie wyrzucony z pociągu. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi, która dopuściła do przejazdu kolejką osobę o amputowanych kończynach dolnych – kolejka posiadała zabezpieczenia typu lap bar przytrzymujące nogi pasażerów.
28	13 sierpnia 2011	Roller Coaster		Naudières	24-letni pracownik obsługi ginie zmiażdżony pomiędzy dwoma wagonami. Pracownik opuścił stanowisko operatora, podczas gdy kolejka wciąż była w ruchu.
29	20 lipca 2012	Dominator		Kings Dominion	48-letnia kobieta po przejeździe wróciła na stację z objawami napadu drgawek. Została przewieziona do szpitala, gdzie zmarła. Sekcja zwłok wykazała obecność tętniaka mózgu.
30	18 lipca 2013	New Texas Giant		Six Flags Over Texas	52-letnia kobieta ginie wyrzucona z pociągu. Do wypadku doszło w wyniku zaniedbania ze strony obsługi stacji, która zignorowała jej wątpliwości dotyczące prawidłowego zamknięcia zabezpieczeń.
31	7 kwietnia 2014	Inferno		Terra Mítica	18-letni pasażer ginie wyrzucony z pociągu w wyniku awarii zabezpieczeń.
32	2 czerwca 2015	The Smiler		Alton Towers	16 osób zostaje rannych, w tym 5 poważnie, w wyniku zderzenia dwóch pociągów. Operator kolejki zwolnił ręcznie hamulec sekcyjny pozwalając na obecność dwóch pociągów na jednej sekcji toru.
33	13 czerwca 2015	Flight Deck		California's Great America	Pracownik obsługi zostaje ciężko ranny w wyniku zderzenia z pociągiem na stacji kolejki, podczas próby podniesienia upuszczonego telefonu komórkowego. Lekko ranny zostaje też pasażer pierwszego wagonu.
34	13 sierpnia 2015	Raptor		Cedar Point	45-letni mężczyzna ginie w zderzeniu z pociągiem kolejki po wejściu na teren zamknięty w poszukiwaniu zgubionego podczas przejazdu telefonu komórkowego.
35	26 czerwca 2016	Tsunami		M&D's	7 osób zostaje rannych w wyniku wykolejenia pociągu. Pociąg spadł na położoną niżej inną atrakcję.

Klasyfikacja

Ze względu na materiał

Współczesne kolejki górskie, ze względu na materiał, który stanowi podstawę ich konstrukcji, mogą należeć do jednej z kategorii:

• kolejki drewniane;
• kolejki stalowe;
• kolejki hybrydowe – stanowią połączenie elementów drewnianych ze stalowymi.

• 
  Kolejka drewniana Thunderbird w parku PowerLand, Finlandia.
• 
  Kolejka stalowa Silver Star w parku Europa-Park, Niemcy.
• 
  Kolejka hybrydowa Wicked Cyclone w parku Six Flags New England, USA.

Ze względu na układ toru

• kolejka z obiegiem zamkniętym (ang. full circuit coaster) – pociąg porusza się po zamkniętym torze tylko w jednym kierunku;
• kolejka z obiegiem otwartym (ang. shuttle coaster) – pociąg porusza się przodem i tyłem po otwartym z obu końców torze.

• 
  Colossus w Thorpe Park, Wielka Brytania - kolejka o obiegu zamkniętym.
• 
  Boomerang w parku Wild Adventures, USA - kolejka z obiegiem otwartym.

Ze względu na wysokość

Bardzo wysokie kolejki klasyfikuje się następująco:

• hyper coaster – o wysokości lub spadku między 200 a 299 ft (61 - 91,5 m);
• giga coaster – o wysokości lub spadku między 300 a 399 ft (91,5 - 122 m);
• strata coaster – o wysokości lub spadku równej lub większej niż 400 ft (122 m).

• 
  Hyper coaster Diamondback w parku Kings Island, USA - wysokość 70 m.
• 
  Giga coaster Intimidator 305 w parku Kings Dominion, USA. Wysokość 93 m.
• 
  Strata coaster Top Thrill Dragster w parku Cedar Point, USA. Wysokość 128 m.

Ze względu na pozycję pasażerów

• kolejka do jazdy na siedząco;
• kolejka do jazdy na stojąco;
• kolejka do jazdy na leżąco ("latająca", ang. flying coaster).

• 
  Kolejka do jazdy na siedząco Kumba w parku Busch Gardens Tampa, USA.
• 
  Kolejka do jazdy na stojąco Riddler's Revenge w parku Six Flags Magic Mountain, USA.
• 
  Flying coaster Galactica (dawniej Air) w parku Alton Towers, Wielka Brytania.

Ze względu na rozwiązania techniczne i efekty specjalne

• kolejka tradycyjna z pociągiem poruszającym się ponad torem;
• inverted coaster – kolejka odwrócona z pociągiem podwieszonym pod torem;
• wing coaster – z fotelami położonymi po bokach toru, symulująca lot na skrzydle;
• 4th dimension coaster – z wagonami posiadającymi możliwość niezależnego obrotu w osi poziomej. Obrót może być kontrolowany lub nie;
• spinning coaster – z wagonami posiadającymi możliwość niezależnego obrotu w osi pionowej;
• dive coaster – "kolejka nurkująca" o bardzo szerokich pociągach i pionowym pierwszym spadku;
• floorless coaster – kolejka o pociągach pozbawionych podłogi,
• indoor coaster – kolejka wybudowana w części lub w całości wewnątrz zamkniętego pomieszczenia;
• wild mouse coaster – "dzika mysz", kolejka o pojedynczych wagonach poruszających się po torze o dużej liczbie bardzo ostrych zakrętów;
• side friction coaster – rodzaj starej kolejki drewnianej, której wagony utrzymywane są na torze za pomocą bocznych prowadnic;
• bobsled coaster – kolejka, której wagony nie są połączone z szynami, lecz toczą się wewnątrz rynny przypominającej tor bobslejowy;
• water coaster – kolejka górska będąca połączeniem atrakcji wodnych z klasyczną stalową kolejką.

• 
  Kolejka odwrócona Raptor w parku Cedar Point, USA.
• 
  Wing coaster Flug der Dämonen w parku Heide-Park, Niemcy.
• 
  4th dimension coaster Eejanaika w parku Fuji-Q Highland, Japonia.
• 
  Spinning coaster Spinball Whizzer w parku Alton Towers, Wielka Brytania.
• 
  Floorless coaster Hydra the Revenge w parku Dorney Park, USA.
• 
  Dive coaster SheiKra w parku Busch Gardens Tampa, USA.
• 
  Kolejka w pomieszczeniu Canyon Blaster w Adventuredome, USA.
• 
  Kolejka "dzika mysz" Sand Serpent w parku Busch Gardens Tampa, USA.
• 
  Bobsled coaster Alpine Bobsled w parku Great Escape, USA.
• 
  Water coaster Divertical w parku Mirabilandia, Włochy.

Elementy toru kolejek górskich

Tor kolejki górskiej może zawierać liczne elementy urozmaicające przejazd i mające na celu wywoływanie poczucia zagrożenia.

Elementy nieodwracające

• wzniesienia – najczęściej o kształcie paraboli w celu wywołania efektu nieważkości lub przeciążeń ujemnych (airtime):
  • bunny hop (także: speed bump, camelback) – niskie wzniesienie pokonywane z dużą prędkością dające krótki, lecz silny airtime; często występuje po kilka, jeden po drugim, pod koniec przejazdu;
  • top hat – bardzo strome wzniesienie o pionowym wjeździe i spadku; występuje także w wersji z inwersją na szczycie;
• łuki – zmieniające kierunek pociągu:
  • slalomy;
  • spirale;
  • overbanked turn – łuk z jednoczesnym silnym pochyleniem pociągu w bok;
  • Stengel dive – rodzaj stromo pochylonego łuku połączonego z nurkowaniem, pokonywany z dużą prędkością i nazwany od nazwiska projektanta, Wernera Stengela. Pierwszy element tego typu powstał na kolejce Goliath w Walibi World w Belgii;

• 
  Wzniesienia na kolejce Millennium Force, Cedar Point, USA.
• 
  Bunny hop na kolejce Superman Ride of Steel, Darien Lake, USA.
• 
  Top hat na kolejce Stealth, Thorpe Park, Wielka Brytania.
• 
  Spirala na kolejce Behemoth, Canada's Wonderland, Kanada.
• 
  Overbanked turn na kolejce Millennium Force.
• 
  Stengel dive na kolejce Skyrush, Hersheypark, USA.

Inwersje

Inwersje stanowią elementy odwracające chwilowo pasażerów "do góry nogami". Granica przechyłu toru, przy której dany element uznawany jest za inwersję, jest płynna i często zależna od decyzji parku, w którym znajduje się kolejka lub od jej producenta.

Do inwersji należą m.in.:

• pionowa pętla i pochylona pętla (ang. loop, inclined loop) – na wzór pętli w akrobacji lotniczej, obecnie o kształcie na bazie klotoidy;
• korkociąg (ang. corkscrew);
• immelmann – na wzór figury lotniczej o tej samej nazwie;
• sidewinder – rodzaj immelmanna, w którym pociąg opuszcza element pod kątem zbliżonym do prostego względem kierunku wjazdu;
• pętla nurkująca (ang. dive loop) – immelmann pokonywany w odwrotnym kierunku;
• reverse sidewinder – sidewinder pokonywany w odwrotnym kierunku;
• kobra (ang. cobra roll) – sidewinder (immelmann) i reverse sidewinder (pętla nurkująca) następujące bezpośrednio po sobie – pociąg wraca w kierunku przeciwnym do kierunku wjazdu; inwersja podwójna;
• butterfly (także: roll over, sea serpent) – podobnie do kobry, lecz pociąg opuszcza element w tym samym kierunku, w którym wjechał; inwersja podwójna;
• beczka (ang. barrel roll, heartline roll, in-line twist) – na wzór lotniczej beczki;
• precel (ang. pretzel loop) – inwersja na kolejkach typu flying coaster;
• zero-g-roll – paraboliczne wzniesienie z beczką; łączy efekt nieważkości z obrotem o 360°.

• 
  Podwójna pionowa pętla, Tornado, Śląskie Wesołe Miasteczko.
• 
  Przeplecione dwa korkociągi, Superman Krypton Coaster, Six Flags Fiesta Texas, USA.
• 
  Immelmann, Alpengeist, Busch Gardens Williamsburg, USA.
• 
  Sidewinder, Limit, Heide-Park, Niemcy.
• 
  Pętla nurkująca, Chang, Six Flags Kentucky, USA.
• 
  Kobra, Dragon Khan, Port Aventura, Hiszpania.
• 
  Roll over, Mind Eraser, Six Flags New England, USA.
• 
  Beczka, Hydra the Revenge, Dorney Park, USA.
• 
  Precel, Tatsu, Six Flags Magic Mountain, USA.
• 
  Zero-g-roll, Alpengeist, Busch Gardens Williamsburg, USA.

Efekty specjalne

• scenografia – liczne kolejki górskie posiadają temat przewodni, do którego nawiązuje nazwa kolejki i rozbudowane dekoracje ("tematyzacja", ang. theming);
• iluzja zderzenia – tor poprowadzony blisko elementów wystroju, podpór kolejki i terenu stwarza iluzję nadchodzącego zderzenia:
  • headchopper (footchopper) – tor położony tuż pod lub ponad innymi elementami sprawia wrażenie nadchodzącego zderzenia z głowami (kolejka do jazdy na siedząco) lub stopami (kolejka odwrócona) pasażerów;
  • dziurka od klucza (ang. keyhole) – element w postaci niewiele większego od skrajni pociągu otworu w scenografii:
  • dueling coaster – kolejka, której dwa pociągi poruszające się po różnych torach zbliżają się do siebie na niewielką odległość;
  • terrain coaster – kolejka o torze ściśle wpasowanym w rzeźbę otaczającego ją terenu;
• ogień, dym i mgła;
• efekty wodne:
  • hamulce wodne;
  • fontanny;
• efekty dźwiękowe – z głośników zainstalowanych w pobliżu toru lub też w pociągu;
• wirtualna rzeczywistość – pasażerowie za pomocą gogli VR oglądają stworzony specjalnie dla danej kolejki i zsynchronizowany z ruchem pociągu film.

• 
  Liczne dekoracje wokół kolejki Taron, Phantasialand, Niemcy.
• 
  "Dziurka od klucza" na kolejce Gate Keeper, Cedar Point, USA.
• 
  Dueling coaster Dragon Challenge, Universal Studios Islands of Adventure, USA.
• 
  Hamulce wodne na kolejce SheiKra, Busch Gardens Tampa, USA.
• 
  Fontanny przy torze kolejki Shambhala, Port Aventura, Hiszpania.

Kolejki górskie w Polsce

Historia

W 1911 roku, z okazji Wystawy Wschodnioniemieckiej w Poznaniu, powstała pierwsza kolejka górska na terenach dzisiejszej Polski – drewniana kolejka Tip of the Tips.

W 1929 roku, z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu, powstał lunapark z drewnianą kolejką górską.

W 1933 roku, w Parku Praskim w Warszawie, otwarto lunapark "Sto Pociech". Jedną z atrakcji była drewniana kolejka górska.

24 czerwca 2007 roku w Śląskim Wesołym Miasteczku otwarto kolejkę Tornado – pierwszą kolejkę w Polsce z inwersjami.

14 lipca 2014 roku, wraz z otwarciem parku Energylandia, otwarta została kolejka Viking – kolejka z obrotowymi wagonami (spinning coaster).

4 czerwca 2015 roku, również w Energylandii, otwarto kolejkę Dragon – pierwszą w Polsce kolejkę odwróconą.

12 września 2015 roku w parku Energylandia otwarto kolejkę Mayan – model SLC przedsiębiorstwa Vekoma.

25 czerwca 2016 roku otwarta została kolejka Formula 1 – pierwsza w Polsce kolejka typu launch coaster. Kolejka osiąga prędkość 85 km/h w 2,73 s (przyspieszenie 0,88 g).

Przyszłość

3 września 2016, z okazji 57. rocznicy otwarcia, Śląskie Wesołe Miasteczko ogłosiło budowę roller coastera firmy Vekoma pod nazwą Lech o wysokości 40 m, którego otwarcie planowane jest sezon 2017.

2 października 2016 roku park Energylandia ogłosił budowę rekordowego roller coastera wodnego Speed o wysokości ponad 60 metrów na sezon 2017 oraz dwóch mniejszych rollercoasterów: dziecięcego Dragon Coaster i rodzinnego modelu Family Boomerang firmy Vekoma o wysokości 25 metrów.

Na sezon 2018 park Energylandia planuje uruchomienie kolejki górskiej typu hyper coaster o wysokości 77 metrów. Rollercoaster wybuduje firma Intamin (model Mega Coaster).

Zestawienie

Kolejki czynne, planowane oraz w budowie

Poniższa tabela prezentuje kolejki górskie, które działają, są budowane lub planowane na terenie Polski. W tabeli znajdują się jedynie kolejki wybudowane na stałe – nie uwzględniono kolejek podróżujących wraz z przenośnymi lunaparkami.

#	Nazwa	Park	Producent	Typ	Rok otwarcia	Wysokość	Szybkość	G maks.	Liczba Inwersji	Stan	Źródło
1	Owocowy Ogród	Energylandia	?	stalowa rodzinna	2014	?	?	?	0	działa
2	Mars		SBF Visa		2014
3	Viking				2014	13 m
4	Dragon Coaster				2017	?				planowana
5	Energuś		Vekoma		2015	13 m	46 km/h			działa
6	Boomerang				2017	25 m	70 km/h			w budowie
7	Dragon			stalowa rodzinna odwrócona	2015	19,3 m	75 km/h	3,5 g		działa
8	Mayan			stalowa odwrócona	2015	33,5 m	80 km/h	ok. 5 g	5
9	Formula 1			stalowy launch coaster	2016	25 m	85 km/h	3,8 g	3
10	Speed		Intamin	stalowy water coaster	2017	60 m	110 km/h	?	0	planowana
11	?			stalowy hyper coaster	2018	77 m	140 km/h
12	Cyklon	Śląskie Wesołe Miasteczko	?	stalowa rodzinna	1992	?	?			działa
13	Himalaya				2015
14	Tornado		Soquet	stalowa	2007	21 m	70 km/h	3 g	2
15	Lech		Vekoma		2017	40 m	95 km/h	?	4	w budowie
16	Jet Star 3	Lunapark Robland	Schwarzkopf	stalowa rodzinna	2009	13,5 m	?		0	działa
17	Tajfun	Lunapark Sowiński	?		?	?	47 km/h	?
18	Family Coaster	JuraPark Bałtów	SBF Visa				?
19		JuraPark Krasiejów			2010
20		JuraPark Solec			2011
21		Twinpigs Żory			2012
22	Dragon	Jura Centrum	Fun Rides Tech		2014
23	Dinocoaster	Zatorland			2016

Kolejki nieczynne i usunięte

Poniższa tabela prezentuje polskie kolejki górskie, które zostały zdemontowane lub pozostają nieczynne na czas nieokreślony (SBNO).

#	Nazwa	Park	Producent	Typ	Rok otwarcia	Rok zamknięcia	Wysokość	Szybkość	Liczba Inwersji	Stan	Źródło
1	Tip of the Tips	Wystawa Wschodnioniemiecka	?	drewniana	1911	1911	?	?	0	usunięta
2	Kolejka tatrzańska	Powszechna Wystawa Krajowa			1929	1929
3	Kolejka górska	Lunapark "Sto Pociech"			1933	1939
4	Blizzard	Śląskie Wesołe Miasteczko	Top Fun	stalowa rodzinna	2008	2010
5	Funny Mouse		?		2007	2010
6	Alpine Roadway	Rabkoland			2004	2007
7	Speedy Gonzales				2004	2008
8	Thunderbolt		Eos Rides		2009	2014	4,5 m	28,8 km/h
9	Kolejka Dragon	Rodzinny Park Atrakcji	?		2011	2013	?	?		SBNO
10	Roller Coaster	Park Miniatur „Świat Marzeń”		stalowa	2010	2011			1	usunięta
11	Jet Star	Łódzki lunapark	Schwarzkopf		?	2015	13,5 m	50 km/h	0

• 
  Kolejka Tajfun w Lunaparku sowińskim we Władysławowie.
• 
  Kolejka Jet Star i karuzela Hully Gully w Łódzkim lunaparku.
• 
  Kolejka Cyklon w Śląskim Wesołym Miasteczku.
• 
  Kolejka Blizzard w Śląskim Wesołym Miasteczku.
• 
  Kolejka Tornado w Śląskim Wesołym Miasteczku.

Rekordy

Poniższa tabela uwzględnia tylko czynne kolejki, natomiast nie uwzględnia kolejek w stanie SBNO, w budowie lub planowanych.

Rekord	Świat				Europa				Polska
Najwyższa		Kingda Ka	139 m			Shambhala	76 m		Mayan	33,3 m
Najszybsza		Formula Rossa	240 km/h			Furius Baco	135 km/h		Formula 1	85 km/h
Najdłuższa		Steel Dragon 2000	2479 m			Ultimate	2268 m		Mayan	689 m
Najwyższy spadek		Kingda Ka	127,4 m			Shambhala	78 m		brak danych		-
Największy kąt spadku		Takabisha	121°			Timber Drop	113°
Najwięcej inwersji		The Smiler					14		Mayan	5
Największe przeciążenie dodatnie		Tower of Terror	6,3 g			Olympia Looping	5,2 g			ok. 5 g
Największe przyspieszenie		Dodonpa	2,71 g			Stealth	1,92 g		Formula 1	0,88 g

Przedsiębiorstwa

Istniejące

• Bolliger & Mabillard (B&M) – wprowadziła kolejkę z pociągami bez podłogi (floorless coaster)
• Chance Morgan
• Chance Rides
• Fabbri Group
• Gerstlauer
• Great Coasters International (GCI)
• Intamin – wprowadziła launch coaster z napędem hydraulicznym
• MACK Rides
• Maurer Söhne
• Premier Rides
• Preston & Barbieri
• Rocky Mountain Construction (RMC) – buduje hybrydowe kolejki drewniano-stalowe
• S&S - Sansei Technologies (dawniej S&S Worldwide, S&S Power)
• Soquet
• TOGO
• The Gravity Group
• Vekoma – wprowadziła kolejkę motocyklową (motorbike coaster)
• Zamperla
• Zierer

Zlikwidowane

• Arrow Dynamics (przejęta przez S&S Power w 2002 roku)
• Bradley and Kaye
• Custom Coasters International (CCI)
• Dynamic Structures
• Giovanola
• Pinfari
• Schwarzkopf

Linki zewnętrzne

• Roller Coaster DataBase (ang.) – Baza danych o kolejkach górskich, parkach rozrywki i nadchodzących nowościach wśród nich.
• CoasterGallery.com (ang.) – Zdjęcia i informacje o parkach rozrywki i kolejkach górskich
• Roller Coaster History (ang.) – Historia kolejek górskich
• Amusement Safety Organization (ang.) – Bezpieczeństwo kolejek górskich
• http://www.angelfire.com/emo2/rrcr/ (ang.) – Rzadkie materiały na temat kolejek górskich

Kategoria:Byłe Artykuły na Medal