Wikipedysta:Ironupiwada/Kinematografia grecka

Kinematografia grecka – ogół produkcji i dystrybucji filmowej na terenie Grecji, rozumianej tu: w latach 1897–1924, 1935–1941 oraz 1944–1973 – jako terytorium Królestwa Grecji, w latach 1924–1935 – jako terytorium Drugiej Republiki Greckiej, w latach 1941–1944 – jako terytorium kolaboranckiego Państwa Greckiego, od 1973 – jako republika w obecnych granicach.

Początki

Pierwsze projekcje kinematografu w Grecji odbyły się w czerwcu 1897; początkowo filmy kręcili Francuzi, wśród nich operator o nazwisku Léons, rejestrator zawodów sportowych z 1906 roku na stadionie olimpijskim w Atenach. W 1911 komik Spyros Dimitrakopoulos założył pierwszą grecką wytwórnię Athina Films, a w 1912 nakręcił komedię slapstickową Quo Vadis Spiridion?, dwa lata później zaś Konstadinos Bahatoris zrealizował pierwszy grecki film pełnometrażowy, Golfo (nie zachował się do czasów obecnych). W trakcie I wojny światowej bujnie rozwinęła się produkcja filmów dokumentalnych w reżyserii Józefa Heppa, Giorgia Prokopiu oraz Dimitrisa Gaziadisa. Po wojnie grecko-tureckiej z lat 1920–1923 okres destabilizacji wewnętrznej kraju źle wpłynął na stan rodzącej się kinematografii greckiej. dopiero w drugiej połowie lat 20. XX wieku wykrystalizowało się kilku ważnych twórców: Diamos Wratzanos (Stan przeznaczenia, 1925), Dimitros Kaminakis (Powstanie 1821, 1926) oraz Dimitris Gaziadis. Ten ostatni, będąc pod wpływem kina Fritza Langa i Ernsta Lubitscha, założył wraz z bratem Kostasem wytwórnię filmową Dag Film, której największymi osiągnięciami były komediodramat Eros i fale (1927) oraz melodramat Port łez (1928) i Astero (1932). Zamach stanu z 1935 roku zahamował artystyczny rozwój kinematografii greckiej. Wprawdzie już w 1938 powstał pierwszy na Bałkanach film dźwiękowy – Miłość pasterki (1938) Dimitrisa Tsakirisa – a podczas niemieckiej okupacji powstała prężnie działająca wytwórnia Finos Film, założona w 1942 przez Filopimina Finosa, jednak dopiero po II wojnie światowej na terenie Hellady mogły zaistnieć lepsze warunki do rozwoju rodzimej kinematografii.

Po II wojnie światowej

Wśród wychowanków wytwórni Finosa znaleźli się Jorgos Tzavellas, Alekos Sakellarios i Frixos Eliadis. Pierwszy z nich wyróżnił się dramatem Oklaski (1944), natomiast Sakellarios zadebiutował komedią wojenną Niemcy wracają (1948); tymczasem Eliadis nakręcił Umarłe miasto (1951) – kryminał poświęcony krwawej wendecie, który pokazany został na festiwalu w Cannes.

W latach 50. XX wieku dominującym stylem przyjętym w greckiej kinematografii był neorealizm. Do najważniejszych dzieł tzw. greckiego neorealizmu należą dramaty z życia robotników: Gorzki chleb (1951) Grigorisa Grigoriou, Czarna ziemia (1952) Steliosa Tatassopoulosa; debiut Jorgosa Zervosa Cztery schodki (1951) o kobiecie, której największym marzeniem jest własny dom; a przede wszystkim znakomicie przyjęty na festiwalu w Wenecji dramat Magiczne miasto (1954) Nikosa Kundurosa oraz nagrodzony na festiwalu w Salonikach Potwór z Aten (1956) tego samego reżysera o zwyczajnym człowieku wziętym za groźnego bandytę. Bujny rozwój przeżywał również melodramat (np. Naiwna, 1952, w reżyserii Tzavellasa) i komedia (Niedzielne przebudzenie, 1953). Autor tego ostatniego filmu, Michalis Kakojanis, odniósł olbrzymi sukces dramatem Stella (1955) na podstawie sztuki współczesnej Iakovosa Kambanellisa. Stella stanowiła hołd dla dramatów antycznych, z udziałem tłumu opłakującego śmierć bohaterki na podobieństwo chóru oraz ważną rolą fatum ciążącego nad życiem bohaterki. Motyw fatum powracał również w innych dobrze przyjętych filmach Kakojanisa – Kobiecie w czerni (1956), Sprawie honoru (1957) tudzież Elektrze (1962). Najwybitniejszym dziełem Kakojanisa jest wszak określany Grek Zorba (1964), opowieść o przyjaźni angielskiego literata z rubasznym mieszkańcem Krety odgrywanym przez Anthony'ego Quinna, zilustrowana przez słynną ścieżkę dźwiękową Mikisa Theodorakisa.

Nowe kino greckie

Zamach stanu w 1967 i dojście do władzy junty czarnych pułkowników wpłynęły na atmosferę panującą w greckiej kinematografii. Kunduros w 1967 nakręcił dystopię Vortex, albo twarz Meduzy; wielu filmowców wyemigrowało z kraju. Wśród nich znalazł się Constantin Costa-Gavras, który na emigracji w Algierii i Francji zrealizował brawurowo zmontowany dramat polityczny Z (1969) inspirowany prawicowym przewrotem w jego macierzystym kraju. Z, nakręcony dwoma Oscarami, przetarł szlak dla tak zwanego nowego kina greckiego, słynącego z minimalizmu scenografii, okrucieństwa oraz fatalizmu. Jego reprezentantami stali się Aleksis Damianos, reżyser Evdokii (1971) o poddanym ostracyzmowi związku żołnierza z prostytutką, a także Swatania Anny (1972) Pandelisa Wulgarisa o uczuciu między służącą a robotnikiem. Najwybitniejszą osobowością nowego kina greckiego okazał się jednak Teo Angelopoulos, realizator filmów o zderzeniu jednostek z historią, charakterystycznych ze względu na długie ujęcia, nieśpieszną narrację oraz minimalistyczny dialog. Wśród najważniejszych dzieł Angelopoulosa wymieniane są Podróż komediantów (1975) o członkach wędrownego teatru doświadczonych przez niemiecką okupację i wojnę domową; Megaleksandros (1980) o terrorze totalitaryzmów na przykładzie tytułowej wioski w greckiej części Macedonii; a także Podróż na Cyterę (1984), Pejzaż we mgle (1988), Spojrzenie Odyseusza (1995), wreszcie nagrodzona Złotą Palmą w Cannes Wieczność i jeden dzień (1998).

Na początku XXI wieku renesans kina greckiego zapowiedziała twórczość Jorgosa Lantimosa, którego filmy cechują się beznamiętną, sztuczną grą aktorską, lecz przekazują cząstkę prawdy o świecie spoza ekranu. W Kle (2009) Lantimos ukazywał losy burżuazyjnej rodziny, która próbuje całkowicie odseparować swoje dzieci od otoczenia, nawet fałszując w tym celu znaczenia słów przekazywanych dzieciom. Alpy (2011) są opowieścią o grupie terapeutycznej, która odgrywa role zmarłych pacjentów z pobliskiego szpitala. Natomiast Lobster (2015) ukazuje ponurą wizję przyszłości, w której nie ma miejsca dla singli. Sukces filmów Lantimosa oraz jego podopiecznej Atiny Rachel Tsangari (Attenberg, 2010) wpisywał się w postępujący kryzys ekonomiczny w Grecji, który komentowali również tacy twórcy, jak Tassos Bulmetis (Dotyk smaku, 2003), Spiros Sthathoulopoulos (PCV-1, 2005), Panos Koutras (Strella, 2009) oraz Ektoras Lygizos (Chłopiec jedzący ziarna, 2012).

Bibliografia

• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino nieme, Kraków: Universitas, 2012, s. 849–858 .
• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Turcja i Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino klasyczne, Kraków: Universitas, 2011, s. 1076–1089 .
• RafałR. Syska RafałR., JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., Historia filmu. Od Edisona do Nolana, Bielsko-Biała: Dragon, 2015 .