Wikipedysta:Grubel/Brudnopis

Filip IV Habsburg (Felipe IV, ur. 8 kwietnia 1605 w Valladolid, zm. 17 września 1665 w Madrycie), król Hiszpanii i Portugalii (jako Filip III, Filipe III). Syn Filipa III i Małgorzaty. Na wzór ojca znaczną część władzy przekazał w ręce validos, spośród których największy wpływ na króla miał Gaspar de Guzmán, hrabia de Olivares, później diuk de Sanlúcar la Mayor (stąd zwany conde-duque, hrabia-diuk). Obaj w znacznie większym stopniu niż poprzednicy (tj. Filip III i Lerma) dbali o interes państwa, nie potrafili jednak przeciwstawić się klęskom, niepomyślnym zdarzeniom i skutkom własnych błędnych posunięć, które spadały na Hiszpanię przez ponad czterdzieści lat panowania króla (1621-1665). W efekcie podczas jego rządów dopełniła się tzw. dekadencja Hiszpanii – proces, który rozpoczął się już za rządów Filipa III. Ten czas to m.in. bunty poszczególnych prowincji Korony i zjednoczonych królestw: Katalonii i Aragonii (1640), Portugalii (utrata królestwa w 1640), Andaluzji (1641), Neapolu i Sycylii (1657), a także rosnący kryzys ekonomiczny spowodowany imperialną polityką Olivaresa, straty w Nowym Świecie na rzecz Anglii Cromwella (Jamajka 1655), wyczerpanie kraju wieloletnimi wojnami. Filip IV zakończył konflikty zbrojne z Niderlandami (pokój westfalski 1648) oraz Francją (pokój pirenejski 1659). Podobnie jak jego ojciec, słynął jako mecenas i przyjaciel malarzy (Velázquez) i pisarzy (Lope de Vega, Calderón).

Filip IV przyszedł na świat w Valladolid, do którego na sześć lat przeniesiono dwór królewski (inicjatorem tego posunięcia był książę Lerma, który chciał odizolować Filipa III od wpływu niektórych dworzan). Kilka tygodni później młody następca tronu został ochrzczony w kościele Św. Pawła – nadano mu imiona Felipe Domingo Victor de la Cruz.

Bibliografia

• J. Kieniewicz, Historia Półwyspu Iberyjskiego. Od czasów prehistorycznych do nowożytności, Warszawa 1983;
• P. Vilar, Historia Hiszpanii, Warszawa 1991
• M. Tunón de Lara, J. Valdeón Baruque, A. Domínguez Ortiz, Historia Hiszpanii, Kraków 1997
• F. Martín Sanz, La política internacional de Felipe IV, Segovia 1998

Don Juan Tenorio, młody szlachcic andaluzyjski, piękny uwodziciel, libertyn i rozpustnik, wiarołomny kłamca, nonkonformista walczący z ustalonym porządkiem świata. Jedna z największych postaci literatury i kultury światowej, stworzony przez hiszpańskiego dramatopisarza Tirso de Molinę. Motyw i historia Don Juana wykorzystywany był wielokrotnie przez innych wielkich twórców (m.in. Molier, Byron, Mozart).

Odwołania literackie, muzyczne, plastyczne i filmowe

Literatura i teatr

• Uwodziciel z Sewilli i Kamienny Gość (El burlador de Sevilla y convidado de piedra), Tirso de Molina, ok. 1618
• Don Juan, czyli Kamienny Gość (Dom Juan ou le Festin de pierre), Molier, Paryż 1665
• Don Juan, satyra epicka (Don Juan, an epic satire), George Gordon Byron, 1819–24
• Kamienny gość (Kamiennyj gost’), jedna z tzw. "małych tragedii" A. Puszkina, 1830
• Don Juan Tenorio, dramat wierszem J. Zorilli, 1844
• Don Juan, poemat dramatyczny N. Lenaua, 1844
• Don Juan Poznański, poemat satyryczny R. Berwińskiego, 1844
• Don Juan, sztuka T. Rittnera, Wiedeń 1909

Muzyka, opera, balet

• Don Juan, czyli Kamienny Gość, tragiczny balet-pantomima na podst. Moliera, libretto: Gaspare Angiolini i Rainieri de Calzabigi, muzyka: Christoph Willibald Gluck, Wiedeń 1761
• Rozpustnik ukarany, czyli Don Giovanni (Il dissoluto punito ossia Don Giovanni), opera W. A. Mozarta z librettem Lorenzo Da Ponte wg Moliera, Praga 1787
• Kamienny gość (Kamiennyj gost’), opera A. Dargomyżskiego, wg Puszkina, Petersburg 1872
• Don Juan, poemat symfoniczny op. 20 R. Straussa na podst. Lenaua, 1888

Sztuki plastyczne

• Don Juan znaleziony przez Haidee (The Finding of Don Juan by Haidee), Ford Madox Brown, 1878

Kino

• Don Giovanni, ekranizacja opery Mozarta, reż. Joseph Losey, wyk. Ruggero Raimondi, 1979
• Don Juan de Marco, reż. Jeremy Leven, wyk. Johnny Depp, 1995

---

Humbert z Romans (ur. ok. 1194 w Romans, zm. 14 lipca 1277 w Valence) francuski dominikanin, generał zakonu w latach 1254–1263.

---

Mossos d'Esquadra (kat. dosł. chłopaki ze szwadronu, l.poj. Mosso d'Esquadra), to policyjna formacja paramilitarna w Katalonia. Założona w 1719, jest dziś nastarszą niewojskową formacją policyjną w Europie.

Przez lata swojego istnienia przeszła wiele przemian, w niektórych okresach podlegała nawet hiszpańskiemu dowództwu wojskowemu, ale od 1980 jest pod wyłącznym dowództwem autonomicznych władz Katalonii.

Od 1994 trwa stopniowy proces przekazywania większości kompetencji dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywatelskiego lokalnym siłom policyjnym. Siły ogólnohiszpańskie (Guardia Civil i Policía Nacional) mają zaś zajmować się zagadnieniami związanymi z bezpieczeństwem narodowym – terroryzmem, nielegalną imigracją, itp. Proces ten ma się zakończyć w 2008.

---

Eixample (kat. dosł. rozszerzenie, termin – podobnie jak hiszpańskie ensanche – stosowany na określenie terenu przeznaczonego pod budowę nowych dzielnic miasta), jedna z dzielnic (dosł. dystryktów) Barcelony, zajmująca część środkową miasta, zaprojektowana w XIX wieku przez urbanistę Ildefonsa Cerdá. Rozciąga się na powierzchni 7,46 km² i jest administracyjnie oznaczona numerem 2.

Składa się z pięciu mniejszych dzielnic (barris): Esquerra de l'Eixample (Lewa strona Eixample), Dreta de l'Eixample (Prawa strona Eixample), Barri de Sant Antoni, Barri de la Sagrada Família i Fort Pienc. Jest najbardziej i najgęściej zaludnionym obszarem stolicy Katalonii (262 tys. 485 mieszkańców, co daje 35 tys. 185 mieszkańców na km²).

Na terenie Eixample znajdują się niektóre z najbardziej znanych ulic i placów Barcelony: Passeig de Gràcia, Rambla de Catalunya (nie mylić ze słynną Ramblą, która przebiega przez Ciutat Vella), Plaça de Catalunya, Avinguda Diagonal, Carrer d'Aragó, Gran Via de les Corts Catalanes, Carrer de Balmes, Ronda de Sant Antoni, Passeig de Sant Joan, Plaça de la Sagrada Família, Plaça de Gaudí oraz położone na skraju dzielnicy Plaça de les Glories i Plaça de Francesc Macià.

W dzielnicy są też liczne atrakcje turystyczne, jak choćby kościół Sagrada Família, Casa Milà, Casa Battló oraz inne ciekawe budynki i instytucje: Narodowy Teatr Katalonii czy Szpital św. Pawła w Barcelonie.

Kontekst historyczny

W pierwszej połowie XIX w. w wyniku rewolucji przemysłowej wiele europejskich miast zaczęło dusić się w swoich urbanistycznej strukturze pochodzącej jeszcze z czasów średniowiecznych. Nierzadko wciąż otoczone starymi murami obronnymi, potrzebowały nowych przestrzeni pod zabudowę przemysłową oraz mieszkalną, dla gwałtownie rosnącej populacji.

---

Początki

Pochodził z rodziny szlachciców, panów na zamku Balboa w pobliżu Villafranca del Bierzo w Leonie. Jego ojcem był Nuño Arias de Balboa, tożsamość matki jest nieznana. O dzieciństwie Vasco nie wiadomo nic. W latach młodzieńczych służył jako paź i giermek don Pedra de Portocarerro, pana na Moguer. Kiedy do Hiszpanii dotarły wieści o odkryciach Kolumba w Nowym Świecie, zachęcony przez swojego pana Balboa w 1500 r. udał się w swoją pierwszą wyprawę do Ameryki, przyłączając się do ekspedycji Rodriga de Bastidas. W 1501 r. przepłynęli wzdłuż wybrzeży karaibskich od terenów dzisiejszej wschodniej Panamy, przez zatokę Urabá, aż po przylądek Vela, który dziś znajduje się w Kolumbii. Balboa z zarobionymi na wyprawie pieniędzmi powrócił w 1502 r. na Hispaniolę, gdzie zakupił posiadłość i pozostał na kilka lat zajmując się rolnictwem. Niepowodzenia w interesie wpędziły go w długi i ostatecznie musiał opuścić swoje gospodarstwo.

W 1508 r. król Hiszpanii Ferdynand II Katolicki ogłosił plany pod