Wikipedysta:Birczanin/brudnopis

Nacjonalizm polski - polski nacjonalistyczny ruch polityczno-społeczny, dążący do zdobycia przez Polskę niepodległości, oraz do zapewnienia narodowi polskiemu dominującej i uprzywilejowanej pozycji w państwie polskim. Polski ruch nacjonalistyczny zawierał i zawiera całe spectrum partii i organizacji, od zbliżonych do chrześcijańskiej demokracji (endecja, ruch narodowy), aż do ruchów narodowo-socjalistycznych i faszystowskich. Był to ruch w większości antysemicki oraz nastawiony na polonizację mniejszości narodowych.

Pewien wpływ na tworzenie się polskiej ideologii nacjonalistycznej wywarł mesjanizm polski, głoszący, że Polacy jako naród posiadają wybitne cechy osobowości, które w sposób szczególny wyróżniają ich pośród narodów świata.

Do wspólnych tez polskiego nacjonalizmu należały przede wszystkim:

• wysuwanie na pierwszy plan cech duchowej wspólnoty narodu polskiego;
• solidaryzm narodowy;
• koncepcja państwa narodowego, oparta na formule nadrzędności narodu w stosunku do państwa (hasło programowe - "Polska dla Polaków");
• ścisły związek Polski z kulturą łacińską, niemal jednoznaczną z Kościołem rzymskokatolickim;
• wrogie stanowisko wobec socjalizmu i politycznych innych doktryn ponadnarodowych;
• podkreślanie zagrożenia ze strony Niemiec, przy jednoczesnym umniejszaniu zagrożenia ze strony Rosji.

Przyczyny powstania polskiego nacjonalizmu

W dalszym horyzoncie czasowym jedną z przyczyn powstania nacjonalizmu polskiego była wiedza o latach świetności I Rzeczypospolitej przed rozbiorami. W porównaniu z latami niewoli (ucisk narodowy, częściowo religijny, stosowany przez sąsiednie państwa i narody, ograniczenia w używaniu języka polskiego) rodziło to frustrację części społeczeństwa polskiego.

W bliższym horyzoncie czasowym do powstania owego nacjonalizmu przyczyniły się przypuszczalnie szybko zachodzące zmiany kapitalistyczne (uwłaszczenie chłopów przy zachowaniu części stosunków feudalnych; powstanie burżuazji, drobnomieszczaństwa i proletariatu miejskiego; umocnienie pozycji zamożniejszych gospodarstw chłopskich; powstanie i rozwój inteligencji zawodowej). Przyczyniły się do niego również: upadek Wiosny Ludów, jak i Powstania Styczniowego, i następujący po nich ucisk polityczny, gospodarczy i kulturalny.

Nacjonalizm polski podczas zaborów

Narodowa Demokracja stanowiła główną siłę polityczną polskiego nacjonalizmu. Głównymi ideologami ruchu narodowo-demokratycznego ("ojcami nacjonalizmu polskiego"), jak również osobami, które wywarły największy wpływ na rozwój idei, byli: Zygmunt Balicki, Roman Dmowski i Jan Ludwik Popławski.

W 1887 roku powstały dwie tajne organizacje Liga Polska, założona w Genewie przez weterana powstania styczniowego Zygmunta Miłkowskiego, oraz Związek Młodzieży Polskiej "Zet", założony w Krakowie przez Zygmunta Balickiego. W 1888 Zet włączono do Ligi Polskiej.

Pod koniec XIX wieku w większości państw europejskich nasilił się antysemityzm. Idee antysemickie zostały przeniesione na grunt polski w 1883 przez pismo "Rola" pod redakcją Jana Jeleńskiego. Pismo funkcjonowało przez 30 lat, było bojkotowane przez inteligencję, lecz posiadało licznych czytelników. Obóz narodowo-demokratyczny był początkowo daleki od antysemityzmu. W jego powstaniu brali również udział działacze pochodzenia żydowskiego. Również w działaniach "Zetu" brała udział młodzież żydowska. Rozstanie młodzieży żydowskiej z "Zetem" nastąpiło w 1890, kiedy przewodniczącym zarządu koła warszawskiego został student Roman Dmowski.

W 1902 Roman Dmowski opublikował "Myśli nowoczesnego Polaka", które przez znaczną część polskiej opinii publicznej zostały przyjęte i uznane za program polityczny. Kolejnym etapem kształtowania się antysemickiej postawy Narodowej Demokracji było ogłoszenie (nigdy nie odwołanego) bojkotu ekonomicznego Żydów w 1912. Ogłoszenie tej akcji oznaczało przejście od rozważań teoretycznych do praktycznej akcji. Akcja bojkotowa przyniosła pewne korzyści zarówno endecji, jak i polskiemu drobnomieszczaństwu, jednak zantagonizowała stosunki polsko-żydowskie.

Liga Narodowa Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne Lewica narodowa Skrajna prawica

Działalność

Zabór austriacki

2 maja 1848, w czasie Wiosny Ludów, we Lwowie powstała Główna Rada Ruska. Po raz pierwszy upomniała się ona o prawa ludności ruskiej. W odpowiedzi na to 23 maja powstał Ruski Sobór, negujący istnienie narodu ruskiego/ukraińskiego. Wydarzenia te zapoczątkowały polityczną walkę polsko-ukraińską i formowanie się polskiego obozu narodowego.

Kolejnym miejscem, gdzie rozpoczęła się polityczna walka polsko-ukraińska, był Zjazd Słowiański w Pradze w 1848.

Podolacy Walka parlamentarna polsko-ukraińska w Sejmie Krajowym Galicji Przegląd Wszechpolski

Zabór rosyjski

Czarna Sotnia Pogrom białostocki Pogrom warszawski w 1881 Strefa osiedlenia Protokoły Mędrców Syjonu Komitet Narodowy Polski (1914-1917) Myśli nowoczesnego Polaka

Emigracja

W momencie swych narodzin u schyłku XIX wieku polska myśl narodowa miała niewątpliwie charakter laicki, stąd spotkała się z negatywną reakcją ze strony Kościoła. Potępienie poglądów Jana Ludwika Popławskiego, Zygmunta Balickiego i Romana Dmowskiego odnosiło się do dwóch kwestii: uznania etyki narodowej za zupełnie niezależną od etyki katolickiej oraz postrzegania Kościoła nie jako wspólnoty o nadprzyrodzonym pochodzeniu i celach, lecz jako instytucji narodowej, która posiada funkcje przede wszystkim społeczne i ma je realizować w interesie narodu. Pierwsi endecy ujmowali więc etykę narodową i katolicyzm jako rzeczy ściśle odrębne, ale nie jako z definicji przeciwstawne. Należy zaznaczyć – objaśniał profesor – iż narosło wokół tego sporo nieporozumień, np. słynna programowa książka Balickiego „Egoizm narodowy wobec etyki” nie zawiera aż tak wielkiej dawki egoizmu narodowego, która stawiałaby ją na pozycjach szowinistycznych, a więc antychrześcijańskich. Z czasem zresztą wzajemne stanowisko Kościoła i endecji stawało się coraz bardziej pojednawcze.

Okres I wojny światowej

Centralny Komitet Narodowy Naczelny Komitet Narodowy Komitet Narodowy Polski (1917-1919)

II RP

Do nacjonalistów polskich w dwudziestoleciu międzywojennym zaliczyć należy (według Ryszarda Torzeckiego): endeków, oenerowców, byłych falangistów, środowisko "podolaków", zwolenników Grupy 100 (z 1927 roku, którzy przeszli do obozu piłsudczykowskiego), część piłsudczyków (zwolenników linii politycznej Rydza Śmigłego, Kasprzyckiego i chadecji), część duchownych rzymskokatolickich.

Nacjonalizm polski miał wsparcie kościoła rzymskokatolickiego. Ksiądz Maksymilian Maria Kolbe redagował antysemicką gazetę Rycerz Niepokalanej (zobacz też: Spór o stosunek Maksymiliana Kolbego do Żydów). Wydawano katolicki Mały Dziennik. Działało Rycerstwo Niepokalanej. Udzielał się społecznie ksiądz Stanisław Trzeciak.

Początki II RP

Wojna polsko-ukraińska jako konsekwencja działań lwowskich nacjonalistów

U schyłku 1918 i w pierwszej połowie 1919 na ziemiach polskich miała miejsce fala rozruchów antyżydowskich (zapoczątkował je pogrom lwowski), głownie we wschodniej i południowej części kraju. W 1919 władze powoli opanowały sytuację, jednak pogromy te wywołały protesty środowisk żydowskich w Europie Zachodniej i USA, a to z kolei negatywną wobec Polski opinię społeczności międzynarodowej. Żadne z polskich ugrupowań politycznych nie przyznało się do inspiracji pogromów, jednak żadne również ich nie potępiło, a prasa potępiła Żydów za "prowokowanie ekscesów".

Najsilniejszą formacją polskiej prawicy była Narodowa Demokracja pod ideowym i politycznym przywództwem Romana Dmowskiego. W 1919 przyjęła ona oficjalną nazwą Związek Ludowo-Narodowy. Występował on jako partia-klub parlamentarny, jednoczący endeckie stronnictwa z trzech byłych zaborów. Zarówno Związek, jak i cały obóz narodowo-demokratyczny, kierowany przez Ligę Narodową, stał na gruncie demokracji parlamentarnej, jednak zwalczał ostro komunistów, socjalistów i "obóz belwederski". Propagował budowę państwa i społeczeństwa opartego na zasadach nacjonalistycznych i moralności chrześcijańskiej.

Działalność nacjonalistów do 1926

Lex Grabski Getto ławkowe Numerus clausus (szkolnictwo wyższe) Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku Polityka wzmacniania polszczyzny Żydzi na Madagaskar Pogrom w Przytyku

Działalność nacjonalistów polskich w latach 1926-1939

Pacyfikacja Małopolski Wschodniej Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego w Polsce

Organizacje nacjonalistyczne w II Rzeczypospolitej

Narodowcy

Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska Młodzież Wielkiej Polski Mieczyk Chrobrego Obóz Zjednoczenia Narodowego Obóz Narodowo-Radykalny Ruch Narodowo-Radykalny Falanga Grupa 100 Obóz Narodowo-Radykalny ABC Obóz Wielkiej Polski Związek Ludowo-Narodowy Obóz Wszechpolski Stronnictwo Narodowe (1928-1947) Ruch Młodych Narodowa Partia Robotnicza

Faszyści

Związek Faszystów Stronnictwo Faszystów Polskich Koło Przyjaciół Tygodnika Faszystów Organizacja Faszystów Polskich Związek Faszystów Polskich Polska Organizacja Faszystowska

Narodowi socjaliści

Partia Narodowych Socjalistów Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza Polska Partia Narodowo Socjalistyczna Radykalny Ruch Uzdrowienia Konfederacja Samopomocy Robotniczej i Zawodowej Centralny Związek Zawodowy Polski

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej grupa kilku działaczy tzw. Grupy "Szańca" (Władysław Marcinkowski, Otmar Wawrzkowicz, Tadeusz Salski) utworzyła 14 lub 15 października 1939 w Warszawie Organizację Wojskową Związek Jaszczurczy. Politycznie Związek Jaszczurczy był podporządkowana tajnej Organizacji Polskiej. Organizacja skupiała ludzi ideowych, wyznających ideę budowy Wielkiej Polski. Związek Jaszczurczy uważał się za organizację równorzędną do Związku Walki Zbrojnej i nie podporządkował się dowództwu ZWZ, nie uznawał również Delegatury Rządu na Kraj.
Również już w październiku 1939 utworzono konspiracyjne organizacje Miecz i Pług oraz Narodową Organizację Wojskową.

Konfederacja Narodu Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa Pogrom wielkanocny Narodowe Siły Zbrojne Narodowe Zjednoczenie Wojskowe Narodowa Organizacja Radykalna

Próby rozmów polsko-ukraińskich Likwidacje na Chełmszczyźnie Walki partyzanckie polsko-ukraińskie Seria mordów na pograniczu polsko-ukraińskim w 1945 roku

Komunizm nacjonalistyczny

Wysiedlenie Ukraińców z RP do ZSRR 1944-1946 Pierwsza repatriacja 1944-1946 Akcja Wisła Druga repatriacja 1955-1959

Liga Narodowo-Demokratyczna Żydokomuna Pogrom kielecki Pogrom w Krakowie Mieczysław Moczar Marzec 1968 Zjednoczenie Patriotyczne Grunwald Bolesław Piasecki

Emigracja wojenna i powojenna

Stronnictwo Narodowe (emigracyjne)

Polski nacjonalizm współcześnie

Młodzież Wszechpolska Stronnictwo Narodowe (po 1989) Polski Front Narodowy Nacjonalistyczne stowarzyszenie "Zadruga" Nortom Narodowe Odrodzenie Polski Polska Partia Narodowa Polska Wspólnota Narodowa Obóz Narodowo-Radykalny (po 1993) Ruch Ludowo-Narodowy Eurosceptycyzm

Janusz Bryczkowski Bolesław Tejkowski

Nasz Dziennik Radio Maryja Liga Polskich Rodzin

Literatura

• Andrzej Ajnenkiel - "Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918-1926", Warszawa 1968
• Józef Maria Bocheński - "Szkice o nacjonaliźmie i katolicyźmie polskim", Komorów 2006, ISBN 83-87809-07-1
• Andrzej Chojnowski - "Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem", Ossolineum 1986, ISBN 83-04-02293-1
• Aneta Dawidowicz - "Zygmunt Balicki (1858-1916). Działacz i teoretyk polskiego nacjonalizmu", Kraków 2006, ISBN 83-60490-12-0
• Olgierd Grott - "Faszyści i narodowi socjaliści w Polsce", Kraków 2007, ISBN 978-83-60490-19-8
• Roman Dmowski - "Polityka polska i odbudowywanie państwa", Warszawa 1988, ISBN 83-211-0983-7
• Bohdan Halczak - "Publicystyka narodowo-demokratyczna wobec problemów narodowościowych i etnicznych II Rzeczypospolitej", Zielona Góra 2000, ISBN 83-7268-029-9
• Krzysztof Kaczmarski - "Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944", Rzeszów 2003, ISBN 83-89078-26-0
• Krzysztof Kawalec - "Roman Dmowski", Wrocław 2002, ISBN 83-04-04565-6
• Tomasz Koziełło - "Trudne sąsiedztwo. Stosunki Polski z państwami ościennymi w myśli politycznej Narodowej Demokracji (1918-1939)", Rzeszów 2008, ISBN 978-83-7338-407-1
• Rett R. Ludwikowski - "Główne nurty polskiej myśli politycznej 1815-1890", PWN, Warszawa 1982, ISBN 83-01-03871-3
• Dariusz Maciak - "Próba porozumienia polsko-ukraińskiego w Galicji w latach 1888-1895", Warszawa 2006, ISBN 978-83-235-0276-0
• Jacek Majchrowski - "Silni, zwarci, gotowi. Myśl polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego", Warszawa 1985, ISBN 83-01-05323-2
• Grzegorz Mazur - "Życie polityczne polskiego Lwowa 1918-1939", Kraków 2007, ISBN 978-83-7188-947-9
• Andrzej Micewski - "Z geografii politycznej II Rzeczypospolitej", Kraków 1964,
• Jan Molenda - "Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908-1918", KiW, Warszawa 1980
• Władysław Pobóg-Malinowski - "Narodowa Demokracja 1887-1918. Fakty i dokumenty", Londyn 1998, ISBN 0-85065-308-8
• Kazimierz Podlaski (Bohdan Skaradziński) - "Białorusini, Litwini, Ukraińcy", Białystok 1990, ISBN 83-7045-004-0
• Brian Porter - "When Nationalism Began to Hate", 2001
• Szymon Rudnicki - "Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność", Warszawa 1985, ISBN 83-07-01221-X
• L.L. Snyder - "Encyclopedia of Nationalism", 1990
• Jerzy Janusz Terej - "Idee, mity, realia. Szkice do dziejów Narodowej Demokracji", Warszawa 1971
• Ryszard Torzecki - "Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej", Warszawa 1993, ISBN 83-01-11126-7
• Jan Tomicki - "II Rzeczpospolita. Oczekiwania i rzeczywistość", MAW, Warszawa 1986, ISBN 83-203-2149-2
• Krzysztof Tyszka - "Nacjonalizm w komuniźmie. Ideologia narodowa w Związku Radzieckim i Polsce Ludowej", Warszawa 2004, ISBN 83-7388-044-5
• Andrzej Walicki - "Traditions of raditions of Polish nationalism in comparative perspective", w: Dialogue & Universalism; 2001, Vol. 11 Issue 4, p5, 46p
• Roman Wapiński - "Narodowa Demokracja 1893-1939", Ossolineum, Wrocław 1980

Linki zewnętrzne

• Historia faszyzmu w Polsce
• Nacjonalizm wyobrażony

Przypisy

! Kategoria:Stosunki polsko-ukraińskie Kategoria:Stosunki polsko-białoruskie Kategoria:Stosunki polsko-niemieckie Kategoria:Antysemityzm

Filip Zucker

Filip Zucker - doktor praw, poseł na Sejm Krajowy Galicji

Jeden z założycieli w 1882 roku Towarzystwa Agudas Achim.