Wikipedysta:Adynno/brudnopis5

Maria z Nazaretu w sztuce

Starożytność

Madonna z dzieciątkiem i Balaamem - fresk z katakumb św. Pryscylli

Postać Marii wielokrotnie pojawiała się w sztuce wczesnochrześcijańskiej, przeważnie w katakumbach. Najwięcej starożytnych wizerunków znajduje się w katakumbach św. Pryscylli w Rzymie. Tam znajdują się sceny z życia Jezusa i Marii, m.in. zwiastowanie, oraz najstarszy zachowany fresk przedstawiający Madonnę z dzieciątkiem i prorokiem Balaamem. W rzymskim Coemeterium Maius znajduje się wizerunek matrony z dzieckiem w geście orantki z II wieku, jednak nie jest uważany za portret Marii, a za jego pierwowzór . Także w kościele w Dura Europos znajdował się fresk kobiety przy studni, według niektórych interpretacji ukazujący Marię w chwili zwiastowania. Za najstarszą zachowaną ikonę Marii uchodzi także obraz Madonny z Wieczernika, przechowywany obecnie w klasztorze dominikanek na Monte Mario w Rzymie. Według legendy jest wykonany przez Łukasza Ewangelistę. Podobnie przypisuje się mu autorstwo ikony Hodegetrii, czczonej od V wieku w konstantynopolitańskim klasztorze Hodegon aż do zdobycia miasta w 1453. Stanowiła ona wzór dla wielu późniejszych obrazów (m.in. Matki Bożej Częstochowskiej).

Bizancjum

Ikona Matki Bożej Salus Populi Romani, napisana z okazji zakończenia Soboru Efeskiego i uchwalenia dogmatu o Bożej Rodzicielce

Początkowo Maria ukazywana była jako orędowniczka w grupie Deesis. Wraz z dalszym rozwojem sztuki chrześcijańskiej oraz ogłoszeniem dogmatu o Bożym Macierzyństwie Maryi Panny, Maria zaczęła stanowić samodzielny temat i znalazła swoje miejsce także poza scenami z życia. Kontynuując tradycje chrześcijan z katakumb, malowano ją w pozie orantki. W Konstantynopolu wykształciły się podstawowe typy ikon Marii:

• Hodegetria, wzorowana na domniemanej ikonie Łukasza Ewangelisty, ukazująca Marię wskazującą ręką na Dzieciątko Jezus.
• Blacherniotissa (od nazwy dzielnicy Konstantynopola - Blacherny), znana też jako ikona Matki Bożej "Znak", przedstawiająca Marię w pozie orantki, z Jezusem w mandorli na piersiach.
• Hagiosoritissa, związana z Konstantynopolitańskim sanktuarium chalkopratejskim, w którym przechowywano święty pasek Maryi (gr. Hagios soros). Postać Maryi wydzielona z grupy Deesis.

Artyści trzymali się ustalonego kanonu, określającego wygląd postaci. Marię zazwyczaj przedstawiano w brązowym lub purpurowym maforionie, niebieskiej sukience oraz symbolizującymi jej dziewictwo trzema gwiazdami na obu ramionach i na czole. Ten schemat wpłynął także na sztukę zachodnią i spowodował rozpoznawalność postaci Marii wśród innych wizerunków. Maria z dzieciątkiem przedstawiona jest także na mozaice w głównej absydzie bazyliki Hagia Sophia. W samej tej świątyni jest znacznie więcej podobnych przedstawień w różnych miejscach. Ikona Marii zostaje później włączona do pierwszego rzędu ikonostasu. Jednak wraz z rozpoczęciem ikonoklazmu, wizerunki Marii na wschodzie ukazywały się coraz rzadziej. Powstają także liczne hymny maryjne autorstwa Jana z Damaszku, Romana Hymnografa, Efrema Syryjczyka, czy Nektariusza. Niektóre przykłady to Agni Parthene, Akatyst, Dostojno jest i inne.

Czasy przedromańskie i romanizm

Sztuka dopiero co chrystianizowanego zachodu czerpała jeszcze wzorce z Bizancjum. Dlatego wizerunki Marii były wierne kanonom z Konstantynopola. Świadectwem tego są mozaiki w kościołach Rawenny, Rzymu, oraz innych przedromańskich kościołów. W miarę rozwoju zachodniej sztuki, i liturgii, postać Marii pojawia się na freskach w kościołach oraz w retabulach ołtarzy, zwłaszcza w Hiszpanii (ołtarz z Cardet, ołtarz kościoła S.Maria d'Avila w Berguedzie). W przeciwieństwie do Bizancjum rozwija się także rzeźba. Powstają liczne posążki Madonny, wiele z nich później nosi miano cudotwórczych. Wiąże się to także z odmiennym charakterem kultu maryjnego w Europie.

Czarne Madonny

W czasach romanizmu powstaje nowy typ wizerunku Maryi - Czarna Madonna. Prawdopodobnie wywodzi się z Bizancjum. Niektóre przykłady to Madonny z Montserrat, Le Puy, Oropa i Rocamodour. Niektórzy autorzy wiążą je z czasami krucjat i templariuszami, inni doszukują się wpływów islamskiego kultu czarnego kamienia, alchemii, a nawet źródeł pogańskich.

Gotyk =

Od XI wieku bujnie rozwija się kult maryjny w Europie. Marii poświęca się liczne kościoły i katedry (Paryż, Reims, Chartres, Kolonia). Rozwija się także mariologia, głównie za sprawą Tomasza z Akwinu, Jana Dunsa Szkota. Stąd też nowe przedstawienia Marii.

Francja

Na cześć Marii budowane są sanktuaria i katedry (Chartres, Paryż, Reims).