Wikipedia:Weryfikowalność
- Artykuły powinny być oparte wyłącznie na informacjach opublikowanych w wiarygodnych źródłach.
- Osoby dodające do artykułu nowy materiał powinny wskazać wiarygodne źródła, inaczej każdy wikipedysta może ten materiał usunąć.
- Obowiązek powołania się na wiarygodne źródła spoczywa na dodających nowy materiał, a nie na tych, którzy zamierzają ten materiał usunąć.
Czytelnicy muszą mieć możliwość potwierdzenia informacji przedstawionych w artykułach. Artykuły Wikipedii powinny więc być weryfikowalne (w skrócie: WER), co oznacza, że informacje wprowadzane do Wikipedii powinny mieć wskazane wiarygodne źródła, z których pochodzą. Ta zasada Wikipedii wynika z filaru „Wikipedia to neutralny punkt widzenia”. Źródła należy podać w postaci przypisów lub notatki bibliograficznej. Źródła należy podać w szczególności w przypadku cytatów, informacji kontrowersyjnych i informacji o wyjątkowości.
Odpowiedzialność za podawanie źródeł
Obowiązek wykazania weryfikowalności informacji spoczywa na użytkowniku, który ją dodaje. Obowiązek jest wypełniony poprzez wskazanie w treści artykułu rzetelnego źródła, które zawiera informację dodaną do artykułu[a]. Dane bibliograficzne powinny być możliwie najdokładniejsze (w tym celu należy podawać numer strony lub nazwę rozdziału).
Każda informacja usunięta jako dodana bez źródła nie może być przywracana bez podania źródła[b]. To, czy i jak szybko powinna zostać usunięta, zależy od jej treści i stanu artykułu. Etapem pośrednim może być oznaczenie nieweryfikowalnych informacji szablonem {{fakt}}. Usuwając informację, można zastrzec, że nosi ona znamiona twórczości własnej[c]. Jeżeli jednak informacja może być weryfikowalna, można rozważyć odszukanie odpowiednich źródeł przed usunięciem lub oznaczeniem do dopracowania.
Źródła
Opublikowane
Źródła muszą być udostępnione publicznie, w formie drukowanej lub elektronicznej. Nie można zamieszczać informacji nieopublikowanych (np. pochodzących z przekazu ustnego czy prywatnych dokumentów), ponieważ nie ma możliwości sprawdzania źródeł takich informacji ani publicznego dokumentowania takiego postępowania. Należy unikać źródeł, do których nie można odwołać się w sposób jednoznaczny (np. audycje telewizyjne czy radiowe).
Jako źródeł informacji nie należy podawać innych artykułów Wikipedii (polskojęzycznej ani obcojęzycznych). Obcojęzyczne artykuły Wikipedii można tłumaczyć tylko w przypadku, gdy zawarte w nich informacje posiadają wskazane wiarygodne źródła. Wskazane jest skonfrontowanie tłumaczonych informacji z podanymi źródłami[1].
Akty prawne
Akty prawne nie są źródłami dla ich samodzielnej interpretacji, uogólniania, porównywania itp. przez autorów Wikipedii, natomiast są źródłami (pierwotnymi, do tego w przypadku ustaw i rozporządzeń nie są objęte prawami autorskimi) dla bezpośredniego odzwierciedlenia treści aktu prawnego czy podania definicji lub wyliczeń[2].
Rzetelne
Należy przytaczać źródła niezależne, o uznanej reputacji, gwarantujące dokładne sprawdzanie opisanych w nich faktów. Im dokładniej sprawdzono fakty, tym źródło jest bardziej wiarygodne. W tematach naukowych zalecanymi źródłami są publikacje, które przeszły proces recenzowania. Źródła powinny być też odpowiednie do wynikających z nich wniosków; zaskakujące wnioski powinny być oparte na szczególnie dobrych źródłach. Wiarygodność pełni szczególną rolę w tematyce medycznej.
Za najbardziej rzetelne uznaje się recenzowane publikacje naukowe. Z ostrożnością należy używać wydawnictw popularnych i pozbawionych aparatu naukowego (przypisów i bibliografii). Należy unikać powoływania się na podręczniki szkolne. Korzystając z informacji umieszczanych w Internecie, należy ograniczać się w miarę możliwości do stron publikowanych przez instytucje naukowe, państwowe i innych budzących zaufanie. W roli źródeł nie powinno się wykorzystywać stron anonimowych, osób prywatnych i innych materiałów opublikowanych przez samego autora (z wyjątkiem ew. takich publikacji uznanych ekspertów w danym zakresie); zwłaszcza w przypadku tekstów specjalistycznych nie powinno się edytować na podstawie doniesień mediów masowych, blogów, forów internetowych, stron typu wiki itp.
Aktualne
Preferować należy możliwie najbardziej aktualne źródła. Należy zwracać uwagę, w jakim miejscu i czasie wydane są publikacje źródłowe, bowiem ich treść może prezentować nieaktualny stan wiedzy lub (jeśli zostały opublikowane w okresie kontroli mediów) może być zmanipulowana i ocenzurowana.
Problemy związane ze źródłami
Trudno dostępne
Niektóre wiarygodne źródła nie są łatwo dostępne – na przykład dostęp do nich jest płatny lub możliwy jedynie w bibliotece (w przypadku źródeł wyłącznie drukowanych). Takie źródła nie powinny być odrzucane jedynie ze względu na problem z dostępnością.
Inne niż polskojęzyczne
Gdy istnieją porównywalnej jakości źródła w wielu językach, to preferowane są te, których dostępność nie jest ograniczona ze względu na język, miejsce albo zasięg publikacji. Jeżeli wśród tych źródeł jest źródło w języku polskim, to ono powinno być wykorzystane w pierwszym rzędzie. Jeżeli źródła w języku polskim są wtórne, to należy podać, o ile jest to możliwe, także oryginalną pracę obcojęzyczną, na której bazowały polskie źródła lub która jako pierwsza podała daną informację.
W przypadku informacji bazujących na obcojęzycznych pracach naukowych zaleca się oparcie na samych pracach, a nie tylko na omówieniach wyników tych prac w polskich źródłach (zwłaszcza mass mediach). Wyjątkiem są wydane w języku polskim tłumaczenia tych prac oraz syntezy i omówienia wyników obcojęzycznych prac dokonane przez specjalistów z danej dziedziny i zamieszczone w polskich pismach naukowych lub prestiżowych popularnonaukowych.
Nierzetelne
Źródła, które mają złą reputację dotyczącą stosowanych w nich procedur sprawdzania faktów, te, które takich procedur nie mają, oraz te, w przypadku których dochodzi do konfliktu interesów, mogą być co najwyżej wykorzystane w artykułach o nich samych. Aby zaznaczyć nierzetelne źródła informacji, należy w odpowiednim miejscu wstawić {{dopracować}} z parametrem „nierzetelne”. Zobacz też szablon {{niewiarygodne źródło}}.
Publikowane przez samego siebie
Publikacje wydane przez samego autora (samopublikowane) mogą być stosowane jako źródła w artykułach o nim samym, lecz jako na ogół niewiarygodne nie mogą być wykorzystywane w innych artykułach.
Wyjątek stanowią publikacje znanych autorów, którzy zawarli przeglądy swoich dokonań, które wcześniej zostały opublikowane w niezależnych, wiarygodnych wydawnictwach. Należy jednak do takich źródeł podchodzić z ostrożnością. Takie informacje mogą też zostać powtórzone w innym, niezależnym miejscu.
Inne zagadnienia
Weryfikowalność nie jest gwarancją
To, że dana informacja jest weryfikowalna, nie gwarantuje, że powinna znaleźć się w Wikipedii. Zobacz, czym Wikipedia nie jest. Ustalenie, które informacje są istotne dla artykułu, a które mogą być pominięte, powinno odbywać się na zasadzie konsensusu.
Wyjątkowe informacje wymagają wyjątkowych źródeł
Informacje o wyjątkowości (o tym, że coś lub ktoś jest najlepszy, pierwszy lub jedyny w swoim rodzaju) wymagają kilku wiarygodnych źródeł. Dotyczy to w szczególności:
- zaskakujących lub ważnych informacji, które nie pojawiają się w wielu popularnych źródłach
- budzących wątpliwości informacji pojawiających się wyłącznie w źródłach pierwotnych, samodzielnie publikowanych lub wykorzystywanych z konfliktem interesów
- informacji publikowanej przez osobę występującą w nietypowy dla niej sposób, przykładowo atakującą stanowisko, którego poprzednio broniła
- informacji niezgodnych z ogólnie przyjętym stanem rzeczy (w szczególności dotyczy nauki).
Przykłady
- 1. Przykład poprawnego umieszczenia przypisów w tekście.
Fragment tekstu w danym kolorze jest uźródłowiony przypisem wyróżnionym podobnym kolorem. Cała treść jest uźródłowiona.
Tekst (częściowo zmodyfikowany) pochodzi z hasła chloroform.
Chloroform
Częściowe chlorowanie metanu jest procesem nieselektywnym, który prowadzi do powstania mieszaniny mono-, di-, tri- i tetrachlorowanych pochodnych. Z mieszaniny tej za pomocą destylacji frakcyjnej można uzyskać poszczególne produkty (w tym chloroform) o czystości wystarczającej do zastosowań przemysłowych[1].
Chloroform jest ciężką, lotną, niepalną cieczą. Jest mało reaktywny. W zetknięciu z ogniem pary chloroformu ulegają rozkładowi, z wytworzeniem chloru, chlorowodoru i fosgenu. Podobny powolny rozkład zachodzi również pod wpływem światła, w wyniku czego chloroform często jest zanieczyszczony ww. substancjami[2].
Czysty chloroform uzyskuje się w wyniku chlorowania etanolu lub acetonu. Głównie jako rozpuszczalnik np. przy syntezie białek, analizach środowiskowych, analizach pestycydów, chromatografii. W syntezie organicznej używany także jako źródło rodników[1].
Chloroform o wysokiej czystości chemicznej (Chloroformium anaestheticus, syn. Chloroformium pro narcosi) od 1847 roku był stosowany (obok eteru dietylowego oraz podtlenku azotu) do głębokiej narkozy[3]. W praktyce anestezjologicznej stosowano „chloroformowanie” 1% stężeniem w powietrzu wdychanym. Rozpiętość między dawką znieczulającą a toksyczną jest niewielka, bowiem już stężenia 1,3–1,5% powodują porażenie ośrodka oddechowego. Narkoza chloroformowa przebiegała podobnie do narkozy eterowej, z pewnymi różnicami (zasypianie jest spokojniejsze i szybsze niż przy użyciu eteru, natomiast wybudzanie późniejsze)[4]. Zastosowanie narkozy chloroformem stopniowo ograniczano od okresu międzywojennego, na rzecz bezpieczniejszych i mniej toksycznych anestetyków[3]. Chloroform wykazuje dużą toksyczność dla[2]:
- narządów miąższowych (nerek, wątroby)
- mięśnia sercowego.
W latach 60. w Polsce był stosowany do narkozy już bardzo rzadko – tylko w pewnych, szczególnych przypadkach[1], natomiast w połowie lat 70. jego stosowanie w anestezjologii zostało zaniechane całkowicie[2].
- 2. Przykład niepoprawnego umieszczenia przypisu [1] w pierwszym akapicie.
Przy takim umieszczeniu przypisu [1] jedynie pierwsze zdanie jest uźródłowione, a dalsza część akapitu (w kolorze czarnym) pozostaje bez źródła:
Chloroform
Częściowe chlorowanie metanu jest procesem nieselektywnym, który prowadzi do powstania mieszaniny mono-, di-, tri- i tetrachlorowanych pochodnych[1]. Z mieszaniny tej za pomocą destylacji frakcyjnej można uzyskać poszczególne produkty (w tym chloroform) o czystości wystarczającej do zastosowań przemysłowych.
Zobacz też
- Pomoc:Kopiowanie poza Wikipedię
- artykuły wymagające uzupełnienia źródeł
- Wikipedia:Źródła danych geograficznych i statystycznych - Polska
- Wikipedia:Bibliografia
Uwagi
- ↑ Użytkownik, który usuwa uźródłowioną informację (wprowadzoną w dobrej wierze i z przekonaniem o zgodności treści źródła z informacją), ma obowiązek podania uzasadnienia (np. nienależna waga, treść nieencyklopedyczna). Oczekuje się od wszystkich wikipedystów, że wyjaśnią problem w drodze konsensusu, zanim usunięta uźródłowiona informacja zostanie przywrócona.
- ↑ Zanim usunie się nieuźródłowioną informację, zwłaszcza w przypadku obszernego tekstu, warto zwrócić się do autora o podanie źródła, na którym się opierał.
- ↑ • Edycje polegające na usuwaniu lub oznaczaniu nieuźródłowionych informacji łatwo mogą być źle zrozumiane. Niektórzy wikipedyści wyrażają sprzeciw wobec częstego usuwania dużych partii nieuźródłowionych tekstów, szczególnie jeśli towarzyszy temu brak oznak poprawienia artykułu. Skupianie się na usuwaniu z różnych artykułów nieuźródłowionych informacji prezentujących określony punkt widzenia jest odradzane, ponieważ takie działanie może wywoływać wrażenie działania niezgodnego z NPOV. Należy również sprawdzić, czy nieuźródłowiona informacja jest podana i uźródłowiona w innym miejscu artykułu. Z tych powodów zaleca się wyraźnie zastrzec, że istnieje uzasadniona obawa, że nieuźródłowiona informacja może nie być weryfikowalna.
• Jeśli istniejący od dawna artykuł jest pełen informacji nieopartych na źródłach, należy najpierw skontaktować się z autorem nieuźródłowionych informacji z prośbą o uzupełnienie źródeł. Można także skontaktować się z odpowiednim wikiprojektem (jeżeli jest aktywny) albo na stronie dyskusji artykułu zadać pytanie o źródła. Po jakimś czasie, jeśli nie będzie odpowiedzi, można skierować artykuł do naprawy lub wyjątkowo do skasowania.
• Nie ma wymogu, aby każde stwierdzenie czy zdanie było poparte odnośnikiem do materiału źródłowego, i kwestia ta podlega samodzielnej – bazującej głównie na doświadczeniu i zdrowym rozsądku – ocenie wikipedystów. Oznacza to jednak, że w dowolnej chwili każdy inny wikipedysta może uznać, że określony fragment tekstu wymaga wskazania źródła, i postąpić jak wyżej lub zaznaczyć ten fragment szablonem {{fakt}}. W przypadku zasadnego zaznaczenia podejrzanego fragmentu autor fragmentu tekstu lub inny wikipedysta powinien dodać źródło. Gdy nikt nie odpowiada na wezwania do podania źródła, można podejrzany fragment usunąć, odpowiednio to uzasadniając. Gdy znaczna część artykułu wzbudza wątpliwości i nie ma w nim stosownych źródeł, warto do niego dodać szablon {{dopracować}}.