Wielki Kack
| Dzielnica Gdyni | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Gdyni | |
| Powierzchnia |
15,03 km² |
| Wysokość |
111 m n.p.m. |
| Populacja (2022) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
742 os./km² |
Położenie na mapie Gdyni
| |
| 54°28′05,47″N 18°29′31,38″E/54,468186 18,492050 | |
| Strona internetowa | |
Wielki Kack (kaszb. Wiôldżi Kack, niem. Groß Katz) – wysunięta najbardziej na południe dzielnica Gdyni, granicząca z dzielnicami Karwiny, Dąbrowa (obie od północy), Mały Kack (od wschodu), od wschodu z miastem Sopot, od zachodu z gminą Żukowo, a od południa z Gdańskiem.
Dawna wieś biskupstwa włocławskiego w województwie pomorskim w II połowie XVI wieku[2].
Historia i zabytki
[edytuj | edytuj kod]Wielki Kack założony został w średniowieczu nad rzeką Kaczą (obszar wzmiankowany po raz pierwszy w 1236 roku: in flumine Cacza), od której wziął nazwę (obecnie ten odcinek rzeki nosi nazwę potok Źródło Marii). Pierwsza wzmianka o osadnictwie na terenie Wielkiego Kacka pochodzi z 1277 roku[3] z dokumentu wystawionego przez księcia Mściwoja II, który podarował wieś Katzco biskupom włocławskim. Ówczesna zabudowa skupiała się wzdłuż obecnego potoku Źródło Marii i wzdłuż obecnej ulicy Źródło Marii. W 1282 roku istniała tu już parafia. Od 1301 roku Wielki Kack stanowił jeden klucz z Chwaszczynem, zwany kluczem kackim i do 1773 roku pozostawał dobrem biskupim.
Po I rozbiorze Polski ziemię przejęło państwo pruskie, a następnie prowadzono uwłaszczenie chłopów trwające do 1865 roku[4]. W 1894 roku na miejscu starej świątyni został wybudowany kościół św. Wawrzyńca, który zachował się do dziś.
Na początku lat 20. XX wieku powstała tu linia kolejowa łącząca Gdynię z Kokoszkami. W 1930 roku oddano do dziś istniejący odcinek magistrali węglowej ze Śląska do Gdyni. Magistrala węglowa była najnowocześniejszą linią kolejową w Europie. W związku z budową kolei osuszono jezioro położone obok trasy kolejowej, zwane Morzem Kackim.
Uchwałą Rady Ministrów z dnia 22 sierpnia 1953 roku wieś Wielki Kack została kolejną dzielnicą Gdyni. W 1987 roku nastąpiła secesja Karwin i Dąbrowy z Wielkiego Kacka.
W Wielkim Kacku można podziwiać budynki pochodzące z wcześniejszych wieków, o charakterze świeckim, jak np. stare domy mieszkalne czy karczma. Oprócz wymienionych zabytków, na terenie Wielkiego Kacku, nieopodal linii kolejowej Gdynia – Kościerzyna znajduje się kapliczka nazwana Źródło Marii, z której wybija potok o tej samej nazwie.
Części Wielkiego Kacka
[edytuj | edytuj kod]Najstarsza część Wielkiego Kacka, o charakterze wiejskim, znajduje się w okolicy torów kolejowych oraz potoku Źródło Marii. Zabudowę stanowią domki jednorodzinne i liczne gospodarstwa.
Część dzielnicy zbudowana po przyłączeniu Wielkiego Kacka do Gdyni (1953) położona jest na skarpie i znajdują się tam głównie bloki mieszkalne.
Za obwodnicą trójmiejską i częścią Lasów Oliwskich, patrząc od strony centrum dzielnicy, położona jest jej trzecia część – Kacze Buki. Znajdują się tam nowe osiedla mieszkaniowe: Zielona Laguna, Porto Verde oraz Mieszkanie Plus, stadnina koni, a także częściowo pola i gospodarstwa. Na terenie byłego zakładu przemysłowego Polifarb, siedziby ma ponad 20 firm. Na Kaczych Bukach mieści się też główna zajezdnia autobusowa w Gdyni.
Administracyjnie do Wielkiego Kacka należy też Wysoka składająca się z trzech ulic położonych w otoczeniu gdańskiej dzielnicy Osowa, położonych pomiędzy ul. Kielnieńską (należącą do Gdańska), Centrum Handlowym Osowa a pętlą autobusową linii ZTM Gdańsk nr 179; częścią Wielkiego Kacka są też osady leśne: Gołębiewo, leżące przy granicy z Sopotem, oraz Tasza.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Ważnym kulturalnym obiektem dzielnicy jest kawiarenka Przystań. Działa tu między innymi Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie w Gdyni – Klub Wielki Kack.
W kościele parafii św. Wawrzyńca prowadzone są nabożeństwa w języku kaszubskim[5]; liturgia odbywa się w kościele parafii św. Wawrzyńca w każdą drugą niedzielę miesiąca, nabożeństwa drogi krzyżowej w jęz. kaszubskim odbywają się w każdy wtorek Wielkiego Postu, o godz. 18.30, nabożeństwa różańcowe w każdy wtorek października, a także nabożeństwa majowe przy kapliczce Źródło Marii w każdy wtorek maja. Tradycje i rodzimą kulturę podtrzymują liczne festyny odbywające się w dzielnicy:
- 3 maja – Festyn przy Źródle Marii
- 23 czerwca – Noc Świętojańska na Kaczych Bukach
- 10 sierpnia – odpust parafialny św. Wawrzyńca
- 15 sierpnia – Festyn przy Źródle Marii
Harcerstwo
[edytuj | edytuj kod]
Wielki Kack jest ośrodkiem działalności Niezależnego Kręgu Instruktorów Harcerskich „Leśna Szkółka” – na jego terenie mieści się siedziba organizacji i działa 7 jednostek harcerskich. Niektóre z nich, np. 20 NGDH „Alhambra” i 50 NGDH „Wrzosiwo”, oficjalnie prowadzą działalność przy Zespole Szkół nr 13 lub Zespole Szkół nr 10 na Karwinach[6]. 25 NGDH „Ogniwo” oraz 11 NGDH „Sherwood” mają zbiórki przy Szkole Podstawowej nr 20 w Gdyni.
Nieprzerwanie od 1999 roku, przy SP nr 20, działa 11 NGDH „Sherwood”. Zastępy starsze drużyny od kilku lat przeprowadzają z powodzeniem tzw. „Akcję Wiosenną” – zbiórkę makulatury, a ostatnio także akcję krwiodawstwa, wśród społeczności Wielkiego Kacka. Dotychczas udało się w ten sposób zebrać ponad 8 t makulatury, a także ponad 35,5 litra krwi[potrzebny przypis].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dzielnice Gdyni - liczba ludności zameldowanej 2022. www.bip.um.gdynia.pl. [dostęp 2023-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-01)]. (pol.).
- ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 91.
- ↑ Nazwy miast Pomorza Gdańskiego. red.: Hubert Górnowicz i Zygmunt Brocki. Gdańsk: Ossolineum, 1978, s. 64.
- ↑ Kazimierz Małkowski. Osiem wieków wielkiego Kacka. „Moje miasto Gdynia”, s. 9, 2005.
- ↑ Wspólnota Kaszubów – Wspólnoty – Parafia pw. św. Wawrzyńca w Gdyni [online], Wspólnota Kaszubów – Wspólnoty – Parafia pw. św. Wawrzyńca w Gdyni [dostęp 2021-01-17].
- ↑ Strona ZS nr 13.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kac, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 648.
