Wieldządz

Wieldządz
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	wąbrzeski
Gmina	Płużnica
Liczba ludności (III 2011)	293
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-214
Tablice rejestracyjne	CWA
SIMC	0848405
	Położenie na mapie gminy Płużnica Wieldządz
	Położenie na mapie Polski Wieldządz
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Wieldządz
	Położenie na mapie powiatu wąbrzeskiego Wieldządz
	53°19′26″N 18°48′13″E/53,323889 18,803611

Wieldządz – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie wąbrzeskim, w gminie Płużnica. W wiekach średnich miejscowość ta była ośrodkiem Komturii wieldządzkiej.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 293 mieszkańców^[2]. Jest dziewiątą co do wielkości miejscowością gminy Płużnica. Wieś została lokowana na prawie chełmińskim w 1349 roku na podstawie przywileju, który nadał wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer. Na wschód od wsi znajduje się Jezioro Wieldządzkie. Pod koniec lat 70. XIII wieku władze krzyżackie założyły w Wieldządzu komturstwo. Istniało ono nieprzerwanie przynajmniej do 1316 roku, a następnie podległe mu terytoria zostały włączone w skład komturstwa ziemi chełmińskiej^[4].

Zabytki

nieużytkowany budynek dawnego kościoła ewangelickiego, poświęconego w roku 1900. Świątynia przestała pełnić funkcję obiektu sakralnego po opuszczeniu terenu przez niemieckich ewangelików w roku 1945. Kościół należał do parafii znajdującej się w strukturach Superintendentury (diecezji) Wąbrzeźno Ewangelickiego Kościoła Unijnego. Po II wojnie światowej świątynia została splądrowana, a znajdujące się w niej cenne wyposażenie przeniesione do okolicznych parafii katolickich. Wykorzystywano ją jako magazyn. W latach 60. XX wieku zburzono wieżę. W roku 1993 w kościele otwarto lokal rozrywkowy, który zaprzestał działalności w roku 2006^[5].
Z kościołem ewangelickim związana była pastorówka, ochronka dla dzieci
cmentarz ewangelicki, otwarty w roku 1901 i zdewastowany na początku lat 90. XX wieku^[5].
Grodzisko średniowieczne^[6]^[7]

Zamek w Wieldządzu

W 1222 wzmiankowany jako dawny gród Vilisaz^[8]. W 1277 roku Jaćwingowie pod wodzą Skumanda zniszczyli przedzamcze "castrum Welsais", ale zamek krzyżacki został obroniony^[8]. W 1278 roku został wzmiankowany pierwszy komtur krzyżacki Dietrich. W 1308 roku komturem został Otto von Lauterberg, inicjator najazdów na Polskę po 1327 roku. Około 1316 zlikwidowano komturię i włączono jej ziemie do komturstwa ziemi chełmińskiej^[4]. Zamek zniszczono przypuszczalnie podczas wojny głodowej w 1414 roku. W latach 1971, 1990, 1995 prowadzono niewielkie wykopaliska archeologiczne. Zamek przypuszczalnie składał się budynku szachulcowego na kamiennym fundamencie o długości ponad 30 metrów. Zamek górny przypuszczalnie otaczał wał. Poprzedzało go przedzamcze o nierozpoznanych jeszcze fortyfikacjach. W późniejszym okresie mogła na zamku górnym zostać zbudowana ceglana wieża rycerska^[8].

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145889
↑ ^a ^b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b https://www.archeologia.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Wieldzadz_druk_03.03.2024-mini.pdf
↑ ^a ^b Parafia i kościół ewangelicki w Wieldządzu. pluznickiehistorie.pl. [dostęp 2015-08-05]. (pol.).
↑ Matuszewska-Kola W., Wyniki prac wykopaliskowych prowadzonych na grodzisku w Wieldządzu, pow. Wąbrzeźno, w 1971 r., [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, Bydgoszcz 1978, s. 225–229.
↑ Boguwolski R., 1994 Wieldządz, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 190–194.
↑ ^a ^b ^c Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145889

[GUS-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[:1-4] ttps://www.archeologia.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Wieldzadz_druk_03.03.2024-mini.pdf

[PH-5] Parafia i kościół ewangelicki w Wieldządzu. pluznickiehistorie.pl. [dostęp 2015-08-05]. (pol.).

[6] Matuszewska-Kola W., Wyniki prac wykopaliskowych prowadzonych na grodzisku w Wieldządzu, pow. Wąbrzeźno, w 1971 r., [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, Bydgoszcz 1978, s. 225–229.

[7] Boguwolski R., 1994 Wieldządz, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 190–194.

[:0-8] Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]