Waręż

Waręż
Варяж
	; Kościół św. Marka w Warężu
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	czerwonogrodzki
Powierzchnia	2,17 km²
Wysokość	202 m n.p.m.
Populacja (2024); • liczba ludności; • gęstość	; 825; 409 os./km²
Nr kierunkowy	380 3257
Kod pocztowy	80014
	Położenie na mapie Ukrainy Waręż
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Waręż
	50°31′12″N 24°05′24″E/50,520000 24,095000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Waręż (ukr. Варяж, Wariaż); w II RP Waręż Miasto; 1951–1989 Nowoukrainka (ukr. Новоукраїнка^[1]^[2]) – wieś (do 1934 miasteczko) na Ukrainie w obwodzie lwowskim, w rejonie czerwonogrodzkim.

Prywatne miasto duchowne lokowane w 1538 roku położone było w XVI wieku w województwie bełskim^[3].

Do 17 września 1939 leżał w woj. lwowskim, a do 15 lutego 1951 w woj. lubelskim (powiat hrubieszowski) jako siedziba gminy Waręż.

Miejscowość liczy 825 mieszkańców^[4]. W granicach Waręża znajduje się dawniej samodzielna wieś Waręż Wieś.

Historia

Miasteczko zostało założone w 1538 przez Feliksa Oszczowskiego z Oszczowa na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego. W 1688 roku Marek Matczyński, przyjaciel i zaufany współpracownik króla Jana III Sobieskiego, założył w Warężu kolegium pijarów^[5]; do nauczycieli należał m.in. Ignacy Zaborowski, autor pierwszych polskich tablic logarytmicznych (1787).

W okresie międzywojennym znajdował się w województwie lwowskim, w powiecie sokalskim.

Od 26 października 1939 do 1944 pod okupacją niemiecką w ramach Generalnego Gubernatorstwa. W latach 1941–1942 w Warężu funkcjonował obóz pracy, w którym zginęło kilkuset Żydów^[6]. 17 marca 1944 roku wobec zagrożenia ze strony UPA polska ludność Waręża ewakuowała się do Sokala i innych miejscowości. Zginęło 11 osób, które nie opuściły miejscowości^[7]. 27 maja 1945 roku Waręż stał się obiektem ataku UPA oraz prawdopodobnie WiN-AK. Zdobyto posterunek MO oraz wykonano egzekucje na 10 osobach, głównie działaczach komunistycznych i konfidentach. Prawdopodobnie była to pierwsza wspólna akcja UPA i WiN-AK^[8]. Podczas drugiego ataku UPA na Waręż 5 października 1946 roku zginęło 2 żołnierzy Wojska Polskiego i 4 milicjantów, uległo spaleniu 67 budynków mieszkalnych i ponad 158 budynków gospodarczych^[7].

Do 1951 roku w granicach do Polski, jako siedziba gminy Waręż, która po przeniesieniu Waręża do ZSRR została przemianowana na gminę Hulcze, a siedziba przeniesiona do Hulcza^[9]. 15 lutego 1951 (na podstawie umowy o zamianie granic) włączony do USRR w ZSRR, gdzie zmieniono nazwę na Nowoukrainka (do 1989). W granicach Polski pozostał niewielki północno-zachodni skrawek Waręża. Widoczny jest nadal w operacie katastralnym i formalnie stanowi eksklawę miejscowości Oszczów-Kolonia^[10].

10 października 1989 przywrócono historyczną nazwę Waręż, choć w języku ukraińskim w nieco innym brzmieniu, Wariaż (Варяж) (dawniej Варенж).

Po rozpadzie ZSRR od 1991 roku w granicach Ukrainy.

Zabytki

najbardziej znanym zabytkiem Waręża jest kościół św. Marka Apostoła (pijarów) z XVII wieku, projektu Jana Michała Linka. W podziemiach świątyni spoczywa jego fundator Marek Matczyński. W XVIII w., po zajęciu Waręża przez Austriaków, pijarzy opuścili wieś. Kościół stał się parafialnym. Od zawalenia się sklepienia w 1983 r. pozostaje on w stanie ruiny^[5].
dawny kościół katolicki, obecnie cerkiew greckokatolicka z k. XVII w., prawdopodobnie również projektu Jana Michała Linka
XVIII-wieczna przydrożna kapliczka słupowa

Ludzie

Bolesław Popowicz (ur. w 1878 roku w Warężu) – polski polityk, generał brygady Wojska Polskiego, senator IV kadencji w II RP.
ks. Maurycy Wolf (Wolff) – profesor poetyki w miejscowym kolegium pijarów, nauczyciel domowy Stanisława Szczęsnego Potockiego^[11]
Czesław Dumkiewicz (ur. w 1949 roku w Warężu) – polski historyk i samorządowiec.

Zobacz też

Przypisy

↑ Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області»
↑ Указ Президії ВР УРСР від 11.10.1989 Про відновлення деяким селам Львівської області колишніх найменувань
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 174.
↑ 04370722 — ВАРЯЗЬКА СІЛЬСЬКА РАДА [online], opendatabot.com, 19 lutego 2024 [dostęp 2024-11-10] (ukr.).
↑ ^a ^b Kościół pw. św. Marka Apostoła i klasztor (wraz z konwiktem) Pijarów w Warężu – zapomniana fundacja Marka Matczyńskiego, przyjaciela króla Jana III [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2023-02-21] .
↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 132.
↑ ^a ^b SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1022, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .
↑ Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, s. 92.
↑ Dz.U. z 1951 r. nr 60, poz. 412.
↑ Skrawek Waręża w Geoportalu
↑ Emanuel Rostworowski: Potocki Stanisław Szczęsny (Feliks) herbu Pilawa. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVIII. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1984–1985, s. 183.

Bibliografia

Wójcik Marek: Malowidła ścienne w kościele popijarskim pw. św. Marka w Warężu i ich pierwowzory graficzne – dzieła Pozza i Rubensa. W: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej. T. III. 1998.

Linki zewnętrzne

Waręż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 950 .

[1] Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області»

[2] Указ Президії ВР УРСР від 11.10.1989 Про відновлення деяким селам Львівської області колишніх найменувань

[3] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 174.

[4] 04370722 — ВАРЯЗЬКА СІЛЬСЬКА РАДА [online], opendatabot.com, 19 lutego 2024 [dostęp 2024-11-10] (ukr.).

[:0-5] Kościół pw. św. Marka Apostoła i klasztor (wraz z konwiktem) Pijarów w Warężu – zapomniana fundacja Marka Matczyńskiego, przyjaciela króla Jana III [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2023-02-21] .

[6] Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 132.

[siekierka-7] SzczepanS. Siekierka SzczepanS., HenrykH. Komański HenrykH., KrzysztofK. Bulzacki KrzysztofK., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1022, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897 .

[8] Grzegorz Motyka, Rafał Wnuk, Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, s. 92.

[9] Dz.U. z 1951 r. nr 60, poz. 412.

[10] Skrawek Waręża w Geoportalu

[11] Emanuel Rostworowski: Potocki Stanisław Szczęsny (Feliks) herbu Pilawa. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVIII. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1984–1985, s. 183.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Przynależność wojewódzka	woj. lwowskie
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Bełz (do 1940) Sokal
Miasteczka (1920–34)	Krystynopol Tartaków Miasto Waręż Miasto
Gminy miejskie (1920–39)	Bełz (→; do 1940) Sokal (→; do 1941)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39)	Bełz (→*) Chorobrów (→) Korczyn (→; 1941: →) Krystynopol (→) Parchacz (→; 1941: →) Skomorochy (→; do 1941) Tartaków (→; 1941: →) Waręż (→)
Legenda	* częściowo pozostała w Polsce ** częściowo włączona do ZSRR

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)