Naparstniczka czeska

Naparstniczka czeska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	kustrzebniaki
Rząd	kustrzebkowce
Rodzina	smardzowate
Rodzaj	naparstniczka
Gatunek	naparstniczka czeska
	Nazwa systematyczna
	Verpa bohemica (Krombh.) Schröt.; Krypt.-Fl. Schlesien (Breslau) 3.2(1–2): 25 (1893)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Naparstniczka czeska (Verpa bohemica (Krombh.) J. Schröt.) – gatunek grzybów z rodziny smardzowatych (Morchellaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1834 Julius Vincenz von Krombholz nadając mu nazwę Morchella bohemica. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1893 Joseph Schröter, przenosząc go do rodzaju Verpa^[1].

Niektóre synonimy naukowe:

Mitrophora bohemica (Krombh.) Gillet 1879
Morchella bispora Sorokīn 1877
Morchella bohemica Krombh. 1834
Phalloboletus bisporus (Sorokīn) Kuntze 1891
Phalloboletus bohemicus (Krombh.) Kuntze 1891
Ptychoverpa bohemica (Krombh.) Boud. 1907
Verpa bispora (Sorokīn) Lagarde 1924^[2].

Nazwa polska według M.A. Chmiel^[3]. W niektórych atlasach grzybów gatunek ten opisywany jest także jako smardzówka czeska (Ptychoverpa bohemica)^[4].

Morfologia

Owocnik

Zbudowany z główki i trzonka. Osiąga wysokość do 10–20 cm^[5].

Główka

O wysokości 2–5 cm, średnicy 2–4 cm i kształcie od stożkowatego do dzwonkowatego, przyrośnięta tylko na szczycie, cała reszta jest odstająca. Powierzchnia żeberkowana, pomiędzy niskimi, cienkimi pionowymi, falistymi i miejscami poprzecznie połączonymi żebrami znajdują się alweole. Barwa od żółtobrązowej do ciemnobrązowej^[4].

Trzon

Wysokość 7–20 cm, grubość 1–2,5 cm, walcowaty, czasami spłaszczony i przegięty, początkowo watowaty, potem pusty, kruchy. Powierzchnia początkowo biaława z białawymi kosmkami, potem naga, kremowożółtawa z ochrowopomarańczowymi plamkami^[4].

Miąższ

Cienki, woskowaty, biały. Smak łagodny, zapach grzybowy^[5].

Cechy mikroskopowe

Worki dwuzarodnikowe, zarodniki silnie wydłużone, elipsoidalne, żółtawe, bardzo duże, 50-80(100) z 15-25 µm^[6].

Gatunki podobne

Smardz półwolny odróżnia się tym, że ma główkę przyrośniętą na 1/3 do 1/2 długości^[4]. Naparstniczka stożkowata (Verpa conica), ma mniejsze owocniki, a powierzchnia główki nie jest pofałdowana^[5].

Występowanie i siedlisko

Naparstniczka czeska na półkuli północnej jest szeroko rozprzestrzeniona^[7]. W Polsce również występuje na całym obszarze. Do 2020 r. podano 120 jej stanowisk^[8]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną^[6]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii gatunków narażonych na wymarcie (V), które najprawdopodobniej w najbliższej przyszłości przesuną się do kategorii gatunków wymierających, jeśli nie znikną czynniki zagrażające^[9]. W latach 1983–2014 objęta ochroną ścisłą, a od 2014 r. – częściową^[8].

Naziemny grzyb saprotroficzny. Rośnie pojedynczo lub w grupach od marca do maja w lasach liściastych, zaroślach i parkach^[5], zwłaszcza pod osikami, jesionami i olszami^[4]. Owocniki pojawiają się wczesną wiosną^[6].

Znaczenie

Grzyb jadalny o dużych walorach kulinarnych^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] .
↑ Maria AlicjaM.A. Chmiel Maria AlicjaM.A., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany PAN, 2006, ISBN 978-83-89648-46-4 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e CzesławC. Narkiewicz CzesławC., Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0 .
↑ ^a ^b ^c erpa bohemica (Krombh.) Schroet. naparstniczka czeska, smardzówka czeska [online], grzyby.pl [dostęp 2013-11-12] (pol.).
↑ Mapa występowania na świecie Verpa bohemica na świecie [online], gbif.org [dostęp 2022-06-08] .
↑ ^a ^b AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] .

[sf-2] Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] .

[chm-3] Maria AlicjaM.A. Chmiel Maria AlicjaM.A., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany PAN, 2006, ISBN 978-83-89648-46-4 .

[wag-4] PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1 .

[nar-5] CzesławC. Narkiewicz CzesławC., Grzyby chronione Dolnego Śląska, Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005, ISBN 83-89863-20-0 .

[atlas-6] erpa bohemica (Krombh.) Schroet. naparstniczka czeska, smardzówka czeska [online], grzyby.pl [dostęp 2013-11-12] (pol.).

[gbif-7] Mapa występowania na świecie Verpa bohemica na świecie [online], gbif.org [dostęp 2022-06-08] .

[och-8] AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .

[mirek-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]