Przejdź do zawartości

Udyni

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Udyni
Uti, Udi
Populacja

od 8000[1] do 9500

Miejsce zamieszkania

Azerbejdżan:
ok. 4000[2]
Rosja:
ok. 4000[3]
Gruzja:
203[4]
Armenia:
200[5]

Język

udyjski, rosyjski, azerski, gruziński

Religia

prawosławie

Grupa

narody północnokaukaskie

Chrzcielnica przy wyremontowanej świątyni w Nidż.

Udyni (również: Udini; nazwa własna: Udi, Uti) – jedna z grup etnicznych Kaukazu, którą uważa się czasem za spadkobierców ludów Albanii Kaukaskiej. Według większości źródeł zamieszkiwali oni tereny wschodniego Kaukazu wzdłuż wybrzeży Morza Kaspijskiego oraz prowincje Utik (istniała ona w Albanii Kaukaskiej i królestwie Armenii), która jak się uważa, wzięła nazwę właśnie od Udynów. Większość ludów Albanii Kaukaskiej po podboju muzułmańskim stopniowo uległa asymilacji i przyjmowała islam, Udynowie natomiast pozostali wierni chrześcijaństwu i swojej kulturze.

Wypiek chleba przez Udinkę – wieś Nidż, Azerbejdżan.

Zamieszkanie

[edytuj | edytuj kod]

Udyni zamieszkują głównie Azerbejdżan: wieś Nidż w regionie Kabala, Vartashen i Baku. Część z nich mieszka również w Rosji[6], w Kraju Krasnodarskim i Stawropolskim, obwodzie rostowskim i wołgogradzkim oraz w niektórych większych miastach (Moskwa, Petersburg). Mieszkają także w Gruzji, Kazachstanie i na Ukrainie. Są chrześcijanami.

Język

[edytuj | edytuj kod]
Brama we wsi Nidż, Azerbejdżan

Język udyjski (też: udiński, udyński) należy do grupy języków północno-wschodniokaukaskich. Występują w nim dwa główne dialekty zwane Nidż i Vartashen. Udynowie zazwyczaj znają języki obce, które są im niezbędnie potrzebne do komunikowania się z sąsiadami. Oprócz swojego języka większość z nich zna jeszcze azerski, rosyjski lub gruziński. Pierwsza szkoła udińska została otwarta w Nidż w 1854, w latach 1931–1933 edukacja przebiegała w języku udińskim, a od 1937 w azerskim.[7]

Historia[8]

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o Udynach pochodzi z dzieł Herodota, który opisywał plemię Utiów. Wspominają o nich również inni kronikarze (Strabon, Pliniusz Starszy). W VIII wieku o Udynach pisze Mojżesz Utyjski, pochodzący z Albanii Kaukaskiej. Plemię to najprawdopodobniej dominowało wówczas w tym rejonie, gdyż język staroudyński był językiem państwowym Albanii.

W IV wieku, podobnie jak inne ludy Kaukazu przyjęli chrześcijaństwo od Ormian lub Syryjczyków. W VII wieku ulegli podbojowi muzułmańskich Arabów. Rozpoczął się wówczas proces islamizacji i asymilacji tego ludu. Jeszcze do przełomu XVIII/XIX wieku Udyni stanowili znaczną część ludności w niektórych rejonach Azerbejdżanu.

Pod panowaniem najpierw arabskim, potem tureckim i perskim wykształcił się wśród nich zwyczaj znajomości kilku języków. W latach 20. XX wieku w Azerbejdżanie miały miejsce pogromy Ormian, które dotknęły także Udynów, gdyż wielu z nich używało w liturgii języka ormiańskiego, przez co przez muzułmańskich sąsiadów byli utożsamiani z Ormianami. Wielu Udynów zdecydowało się wówczas na emigrację do Gruzji. Do lat 60. XX wieku Udynowie zamieszkiwali nie tylko Nidż i Vartashen, ale także Mirzabejlu, Dżourlu i Sułtan–Nuchi. Ludność tych wsi uległa jednak asymilacji. Wraz z wybuchem wojny ormiańsko-azerskiej o Karabach, Udynowie zaczęli migrować do Rosji, obawiając się oskarżeń ze strony Azerów o sprzyjanie Armenii.

Targ we wsi Nidż, Azerbejdżan.

Tradycje

[edytuj | edytuj kod]

We wsiach wypieka się tradycyjnie chleby w głębokich piecach budowanych w ogrodach, większość domów np. w miejscowości Nidż jest drewniana, gospodarstwa z mniejszymi lub większymi sadami otoczone są średniej wysokości kamiennymi murami. Społeczność zachowuje bogate zwyczaje np. weselne związane z kulturą muzyczną, strojem, tańcem i kuchnią. W szkołach dzieci uczą się języka udyjskiego, posiadają specjalnie przygotowane podręczniki[9]. Jednym z popularnych świat jest wiosenne święto Zhogulun Akhsibaj: tego dnia rodziny przygotowują danie zwane herse, malują jajka i skaczą przez ogniska[7].

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

Udini we wsi Nidż zabiegają o uznanie swojej wspólnoty za istotną: na arenie lokalnej i międzynarodowej najczęściej reprezentuje ich Robert Mobili. M.in. dzięki jego aktywności pozyskano fundusze norweskie na odrestaurowanie lokalnej świątyni i uporządkowanie jej otoczenia; do wsi zaprasza się gości, mieszkańcy prowadzą kronikę tych wizyt, nie ustają wysiłki, by kultura i tradycje Udinów były umieszczane w propozycjach dla turystów odwiedzających ten region.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. The Sociolinguistics Situation of the Udi in Azerbaijan
  2. The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan
  3. The GGP Contextual Database. [dostęp 2010-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-16)].
  4. The Georgian Times on the Web
  5. Hetq Online. [dostęp 2010-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-17)].
  6. The Red Book of the People of the Russian Empire
  7. a b Nij - Cultural Spaces of Azerbaijan, Ministry of Culture and Tourism.
  8. Kaukaz.net
  9. Robert Mobili, Etnografia Udinów (Etnografija Udin), „IRS - międzynarodowy azerski magazyn”, nr 3 (33), jęz. rosyjski, 2008, ss. 26-29, ISSN 1992-4828.