Tulia (roślina)
 Pycnanthemum curvipes | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
tulia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Pycnanthemum Michx. Fl. Bor.-Amer. 2: 7 (1803), nom. cons.[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
P. incanum (Linnaeus) A. Michaux[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Tulia[5] (Pycnanthemum Michx.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Obejmuje 19 gatunków[3]. Występują one w środkowej i wschodniej części Ameryki Północnej, z centrum zróżnicowania w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych[3][6]. Jeden gatunek (tulia kalifornijska P. californicum) jest endemitem Kalifornii[3][7]. Rośliny te rosną w formacjach nieleśnych i na skrajach lasu, często w miejscach przekształconych[7].
Niektóre gatunki wykorzystywane są do aromatyzowania potraw i jako lecznicze. P. incanum jest potencjalnym surowcem do pozyskiwania gum naturalnych[6]. Rośliny bywają uprawiane w ogrodach ze względu na silnie aromatyczne liście, obfite kwiatostany. Rośliny te są bardzo atrakcyjne dla pszczół[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Silnie aromatyczne kłączowe byliny[7].
- Liście
- Naprzemianległe, siedzące lub krótkoogonkowe, o blaszkach pojedynczych, jajowatych do równowąskich, całobrzegich lub ząbkowanych[7].
- Kwiaty
- Zebrane na szczytach pędów w luźne lub gęste kwiatostany złożone w postaci główek lub podbaldachów, tworzonych przez kwiaty skupione w wierzchotki. Kielich jest promienisty lub grzbiecisty, nie powiększa się w czasie owocowania. Kształt ma walcowaty do dzwonkowatego, z 10–13 wiązkami przewodzącymi, zakończony 5 ząbkami. Ząbki mają różne kształty – są trójkątne, jajowate, lancetowate lub ościste; podobne do siebie lub górne dwa są głębiej rozdzielone niżeli dolne trzy. Korona jest biała lub lawendowa, z purpurowymi plamkami, dwuwargowa, z czterema łatkami, z czego trzy są dolne i jedna górna. Górna łatka jest całobrzega lub wycięta na szczycie. Rurka korony jest prosta. Pręciki są cztery, dwusilne lub podobnej długości, wystające z korony lub schowane w jej rurce. Zalążnia zwieńczona szyjką słupka z dwudzielnym znamieniem o równych lub nierównych ramionach[7].
- Owoce
- Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki, które są jajowate lub w postaci spłaszczonej kuli, czasem mniej lub bardziej trójkanciaste, na powierzchni gładkie lub szorstkie, nagie lub owłosione[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Gatunek i rodzaj z podplemienia Menthinae, plemienia Mentheae, podrodziny Nepetoideae z rodziny jasnotowatych Lamiaceae[9].
- Wykaz gatunków[3]
- Pycnanthemum albescens Torr. & A.Gray
- Pycnanthemum beadlei (Small) Fernald
- Pycnanthemum californicum Torr. ex Durand – tulia kalifornijska[5]
- Pycnanthemum clinopodioides Torr. & A.Gray
- Pycnanthemum curvipes (Greene) E.Grant & Epling
- Pycnanthemum flexuosum (Walter) Britton, Sterns & Poggenb.
- Pycnanthemum floridanum E.Grant & Epling
- Pycnanthemum incanum (L.) Michx.
- Pycnanthemum loomisii Nutt.
- Pycnanthemum monotrichum Fernald
- Pycnanthemum montanum Michx.
- Pycnanthemum muticum (Michx.) Pers.
- Pycnanthemum nudum Nutt.
- Pycnanthemum pycnanthemoides (Leavenw.) Fernald
- Pycnanthemum setosum Nutt.
- Pycnanthemum tenuifolium Schrad.
- Pycnanthemum torreyi Benth.
- Pycnanthemum verticillatum (Michx.) Pers.
- Pycnanthemum virginianum (L.) T.Durand & B.D.Jacks. ex B.L.Rob. & Fernald – tulia wirginijska[5]
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Rośliny wymagają stanowisk słonecznych lub półcienistych oraz gleb żyznych i wilgotnych. Rozmnażane są przez podział lub siew nasion[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-12-17] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-12-17] (ang.).
- ↑ a b c d e f Pycnanthemum Michx., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-17].
- ↑ Pycnanthemum Michx., [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-12-17].
- ↑ a b c Ludmiła Karpowiczowa (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 65.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 773, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 248. ISBN 978-3-642-62200-7.
- ↑ a b B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 731. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).
- ↑ Genus Pycnanthemum Michx.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-12-17].