Troglodyci

Troglodyci (gr. Τρωγλοδύται) – określenie ludów zamieszkujących wybrzeże północno-wschodniej Afryki nad Morzem Czerwonym, rzadziej także prostych ludów w Europie (Tracja, Dacja). Stosowane przez greckich i rzymskich historyków i geografów. Za geograficzny zasięg zamieszkania ludów troglodyckich obecnie najczęściej przyjmuje się rejon wybrzeża od współczesnej miejscowości Barnis (starożytne Berenice Troglodytica) w południowo-wschodnim Egipcie po Somalię.

Aktualnie pod nazwą „Troglodytów” umieszcza się zwykle ludy Afarów i Tuaregów, a czasem również żyjący w Czadzie, Libii, Nigrze i Sudanie lud Tubu, którego nazwa dosłownie oznacza skalnych ludzi.

Etymologia

Wywodzi się od greckich słów trōglē – jaskinia i dytes – nurkowie. Dosłownie oznacza „jaskiniowców”. Wiąże się z miejscem zamieszkiwania tej ludności.

Występowanie w źródłach

Grecja

Najwcześniej o Troglodytach – w poł. V w. p.n.e. – pisał Herodot w swoich Dziejach. Określił ich jako czarnoskóry lud Etiopów, na który „polowali” z rydwanów Garamantowie, lud zamieszkujący znaczne obszary północnej Afryki. Według Herodota Troglodyci mieszkali w jaskiniach, jedli jaszczurki i węże. Ich język miał przypominać „brzęczenie nietoperzy”.

Trogodytów (bez „l”) wspominał również Agatarchides z Knidos w dziele O Morzu Czerwonym (II w. p.n.e.). Oryginał jednak nie zachował się, a wszelkie zachowane z tej książki informacje pochodzą jedynie z wyciągów poczynionych przez patriarchę Focjusza oraz historyków Diodora i Strabona.

W Geografii Strabona (przełom I w. p.n.e./I w. n.e.), siedziby Troglodytów zostały umieszczone w Europie. Według tego historyka i geografa, mieszkali oni wspólnie z trackim lub dackim plemieniem Krobyzoi (gr. Κρόβυζοι) na obszarze tzw. Scytii Mniejszej (obecna Dobrudża i okolice) nad rzeką Ister. W pobliżu miały się znajdować kolonie greckie: Callatis (ob. Mangalia) i Tomis (ob. Konstanca).

Periplus Morza Erytrejskiego z I/II w. n.e. opisuje z kolei Troglodytów (używając jednak ogólnej nazwy barbarzyńcy) jako ludzi mieszkających poniżej portu Berenice, żywiących się rybami, którzy mieszkają w jaskiniach w wąskich dolinach. Mieli mieszkać na prawym (tj. zachodnim) brzegu Morza Czerwonego.

Rzym

Spośród Rzymian, najwięcej wspominał o Troglodytach Pliniusz Starszy (23–79 n.e.) w swojej Historii naturalnej. Jednakże w jego dziele „Troglodytami” są różne ludy na niskim stopniu ucywilizowania. W księdze II-giej wspomina o Berneics, jako o miejscowości troglodyckiej. A w księdze V-tej, że mieszkają oni tydzień drogi na północny wschód od Etiopów, od których pozyskuje się szmaragdy. Jednakże w księdze IV-tej wspomina o Troglodytach w odniesieniu do potomków Scytów.

Żydowski historyk Józef Flawiusz (37–94 n.e) w Dawnych dziejach Izraela (znanych również jako Starożytności żydowskie), wspomina o ziemiach Troglodytów przy wywodzie potomków Abrahama i jego drugiej żony – Ketury. Mieli mieć oni sześciu synów, a ci doczekali się wielu kolejnych. Następnie Abraham postanowił osiedlić zarówno synów, jak i wnuków w „koloniach”. Potomkowie ci opanować mieli w konsekwencji terytoria Troglodytów oraz krainę Arabia Felix.

W Kronice Hipolita Rzymskiego, Troglodyci zostali wywiedzeni od Puta, syna Chama, a wnuka Noego. Tłumaczyć to miało brak ich ucywilizowania (Cham z potomstwem miał zostać przeklęty przez swojego ojca).

Bibliografia

Herodot, Dzieje, tłum. Seweryn Hammer, ks. 4, s. 251 – dostęp: 7 marca 2015.
Murray G.W., Warmington E.H., Trogodytica: The Red Sea Littoral in Ptolemaic Times, [w:] „The Geographical Journal”, vol. 133, nr. 1, s. 24–33.
Pliniusz Starszy, Historia naturalna, ks. II.75, IV.25, V.5, V.8 i in. (ang.) – dostęp: 7 marca 2015.
Strabon, Geografia, ks. VII, rozdz. 5.12 (s. 275) (ang.) – dostęp: 7 marca 2015.
Periplus Morza Erytrejskiego, v. 2 (ang.) – dostęp: 7 marca 2015.