Trimezia

*Trimezia*
	; Trimezia martinicensis
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	Trimezia
	Nazwa systematyczna
	Trimezia Salisbury ex Herbert; Edwards's Bot. Reg. 30 Misc. 88. (1844)
	Typ nomenklatoryczny
	T. meridensis Herbert; ≡ Trimezia martinicensis (Jacq.) Herb.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Trimezia Salisb. ex Herb. – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), obejmujący 75 gatunków występujących w Meksyku i na Florydzie w Ameryce Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w północnej i zachodniej Ameryce Południowej sięgając do Argentyny, Urugwaju i Paragwaju^[4]. Kilka gatunków (Trimezia martinicensis, T. northiana i T. steyermarkii) zostało introdukowanych poza obszarem naturalnego występowania, m.in. na Hawaje, Jamajkę, Mauritius, Portoryko i Reunion oraz na Półwysep Malajski^[4].

Morfologia

Pokrój: Małe i duże wieloletnie rośliny zielne, wiecznie zielone lub przechodzące okres spoczynku^[5].

Pędy: Podziemne, wyprostowane kłącze czasem pokryte brązowawymi, mięsistymi lub czasami kleistymi pozostałościami starych nasad liści^[5]. Pęd kwiatostanowy wyprostowany, prosty lub rozgałęziony, czasami spłaszczony^[5].

Liście: Liście odziomkowe, o długości do 30 cm, zebrane po 4–6 w dwurzędowy wachlarz^[6]. Blaszki liściowe lancetowate do równowąskich lub okrągłych na przekroju^[5].

Kwiaty: Rośliny tworzą od 4 do 5 kwiatów, ale zwykle tylko jeden jest otwarty. Kwiaty wyrastają z kilku pochwiastych liści przykwiatowych^[6]. Listki okwiatu położone w zewnętrznym okółku są zwykle jasnożółte z kilkoma brązowymi plamkami i innymi wzorami u nasady, zaokrąglone, wolne, o długości do 2,5 cm i o połowę mniejszej szerokości^[6]. Listki położone w wewnętrznym okółku są znacznie węższe i krótsze, o różnych odcieniach żółtego i brązowego, pasiaste, wygięte w dół^[6], z elajoforami w dolnej połowie, częściowo zakrytymi fałdami^[5]. Trzy pręciki wzniesione, otaczające słupek^[6]. Nitki pręcików wolne, zgrubiałe w dolnej części, powyżej smukłe. Pylniki przyrośnięte do łatek szyjki słupka. Szyjka słupka rozwidlająca się na trzy łatki, każda zakończona parą zaostrzonych grzebieni oraz odosiowo i poprzecznie położonym znamieniem lub dwuklapowa to ściętej.

Owoce: Torebki kuliste do cylindrycznych, ścięte, zawierające kanciaste nasiona^[5].

Biologia

Rozwój: Geofity ryzomowe. Kwitną przez długi okres rozpoczynający się w kwietniu, przy czym większość kwiatów pojawia się na wiosnę, następne zaś sporadycznie w ciągu roku^[6]. Niektóre gatunki są żyworodne. Rozmnóżki powstają na starych kwiatostanach^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 10^[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Trimezieae, z podrodziny Iridoideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)^[8].

Wykaz gatunków^[4]

Trimezia barretoi (R.C.Foster) Christenh. & Byng
Trimezia brachypus (Baker) Ravenna
Trimezia brevicaulis Ravenna
Trimezia brevistaminea (Chukr) Christenh. & Byng
Trimezia campanula Lovo & Mello-Silva
Trimezia candida (Hassl.) Ravenna
Trimezia capitellata Ravenna
Trimezia castaneomaculata (A.Gil & M.C.E.Amaral) Christenh. & Byng
Trimezia cathartica (Klatt) Niederl.
Trimezia caulosa Ravenna
Trimezia chimantensis Steyerm.
Trimezia cipoana (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia coerulea (G.Lodd.) Ravenna
Trimezia concava (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia concolor Christenh. & Byng
Trimezia datensis (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia decora Ravenna
Trimezia decumbens Ravenna
Trimezia diamantinensis (Ravenna) Christenh.
Trimezia eburnea (A.Gil & M.C.E.Amaral) Christenh. & Byng
Trimezia elegans (Ravenna) Christenh.
Trimezia exillima Ravenna
Trimezia fistulosa R.C.Foster
Trimezia floscella (A.Gil & M.C.E.Amaral) Christenh. & Byng
Trimezia fosteriana Steyerm.
Trimezia fulva (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia glauca (Seub. ex Klatt) Ravenna
Trimezia gracilis (Herb.) Christenh. & Byng
Trimezia guaricana Ravenna
Trimezia guianensis Ravenna
Trimezia humilis (Klatt) Ravenna
Trimezia imbricata (Hand.-Mazz.) Christenh. & Byng
Trimezia involuta (A.Gil & M.C.E.Amaral) Christenh. & Byng
Trimezia itacambirae (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia itamarajuensis Ravenna
Trimezia itatiaica Ravenna
Trimezia jaguatirica Ravenna
Trimezia juncifolia (Klatt) Benth. & Hook.f.
Trimezia laevis (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia latifolia Ravenna
Trimezia liebmannii Govaerts
Trimezia longifolia (Link & Otto) Christenh. & Byng
Trimezia martinicensis (Jacq.) Herb.
Trimezia mauroi (A.Gil & M.C.E.Amaral) Govaerts
Trimezia mogolensis Ravenna
Trimezia monticola (Klatt) Christenh. & Byng
Trimezia nana (Lovo & Mello-Silva) Christenh. & Byng
Trimezia northiana (Schneev.) Ravenna
Trimezia organensis Ravenna
Trimezia paradoxa Ravenna
Trimezia pardina Ravenna
Trimezia plicatifolia Chukr
Trimezia portosecurensis Ravenna
Trimezia pumila (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia pusilla Ravenna
Trimezia recurvata (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia rotundata Ravenna
Trimezia sabini (Lindl.) Ravenna
Trimezia sancti-vicentei (A.Gil & M.C.E.Amaral) Govaerts
Trimezia sergipensis (A.Gil & M.C.E.Amaral) Christenh. & Byng
Trimezia setacea (Klatt) Christenh. & Byng
Trimezia silvestris (Vell.) Ravenna
Trimezia sobolifera Ravenna
Trimezia spathata (Klatt) Baker
Trimezia speciosa (Chukr & A.Gil) Christenh. & Byng
Trimezia steyermarkii R.C.Foster
Trimezia striata (Lovo & Mello-Silva) Christenh. & Byng
Trimezia synandra (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia tenuissima (Ravenna) Christenh. & Byng
Trimezia truncata Ravenna
Trimezia unca Ravenna
Trimezia variegata (M.Martens & Galeotti) Ravenna
Trimezia warmingii (Klatt) Christenh. & Byng
Trimezia xyridea (Ravenna) Christenh. & Byng

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów τριες (tries – trzy) i μείζων (meizon – większy) i odnosi się do trzech listków okwiatu, położonych w zewnętrznym okółku, które są dużo większe od listków położonych w okółku wewnętrznym^[6].

Synonimy taksonomiczne^[9]

Marica Ker Gawl., Bot. Mag. 18: t. 654 (1803), nom. illeg.
Lansbergia de Vriese, Ned. Kruidk. Arch. 1: 140 (1846).
Poarchon Allemão, Pl. Novas Brasil 1846: s.p. (1846).
Xanthocromyon H.Karst., Bot. Zeitung (Berlin) 5: 694 (1847).
Remaclea C.Morren, Belgique Hort. 3: 1 (1853).
Galathea Liebm., Index Seminum (C, Hauniensi) 1855: 26 (1855), non. Galatea Cass. ex Less. (1832)
Cypella Klatt, Linnaea 31: 538 (1862), nom. illeg.
Neomarica Sprague, Bull. Misc. Inform. Kew 1928: 280 (1928).
Pseudotrimezia R.C.Foster, Contr. Gray Herb. 155: 8 (1945).
Anomalostylus R.C.Foster, Contr. Gray Herb. 165: 110 (1947).
Pseudiris Chukr & A.Gil, Proc. Calif. Acad. Sci., ser. 4, 59: 725 (2008), nom. cons.

Rośliny lecznicze

T. martinicensis stosowana jest jako środek o działaniu ściągającym. Napar z kłącza stosowany jest na grypę, skąpomocz, brak miesiączki^[10].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Nadają się do uprawy w tropikalnych szklarniach. Są ciepłolubne, wymagają temperatur nie spadających w zimę poniżej 12 stopni w nocy i wysokiej wilgotności. Rosną na glebach lekkich, utrzymujących wilgoć, bogatych w składniki odżywcze^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).
↑ ^a ^b Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter Goldblatt: Iridaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 320-321. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h John Bryan: Bulbs. Timber Press, 2002, s. 447. ISBN 0-88192-529-2. OCLC 47756058. (ang.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 939, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
↑ Govaerts R.: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 3802. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).

[ing-3] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).

[kub-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Peter Goldblatt: Iridaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 320-321. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).

[bulbs-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h John Bryan: Bulbs. Timber Press, 2002, s. 447. ISBN 0-88192-529-2. OCLC 47756058. (ang.).

[mabberley-7] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 939, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).

[wcspl-9] Govaerts R.: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).

[med-10] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 3802. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]