Przejdź do zawartości

Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki (ukr. Наукове товариство імені Шевченка, NTSz) – najstarsza ukraińska instytucja naukowa działająca we Lwowie w latach 1873–1940, reaktywowana w 1989 (w latach 1947–1989 działała na emigracji w Europie Zachodniej oraz Ameryce).

Powstanie i działalność

[edytuj | edytuj kod]

Powstało 11 grudnia 1873 we Lwowie z inicjatywy Ołeksandra Konyskiego i Ołeksandra Barwinskiego[1] jako towarzystwo literackie pod nazwą Towarzystwo im. Szewczenki (Towarystwo im. Szewczenka)[2]. W 1892 roku zostało zreorganizowane przez Mychajłę Hruszewskiego, Wołodymyra Hnatiuka i Iwana Frankę w stowarzyszenie naukowe na wzór Akademii Umiejętności w Krakowie i odtąd zaczęło pełnić nieformalnie funkcję pierwszej ukraińskiej Akademii Nauk. Utworzono wówczas w jego ramach 3 sekcje problemowe: filologiczną, historyczno-filozoficzną i matematyczno-przyrodniczo-medyczną[3]. Według nowego przyjętego wówczas statutu jego celem było pielęgnowanie i rozwijanie nauki w języku ojczystym, pielęgnowanie sztuki, gromadzenie i konserwowanie wszelkich pamiątek, starożytności i przedmiotów naukowych Rusi-Ukrainy. W związku z tym miało prowadzić: badania naukowe z filologij ruskiej i słowiańskiej, z historii rusko-ukraińskiej literatury i sztuki, z historii, i archeologii Ukrainy-Rusi, a także z nauk filozoficznych, politycznych, ekonomicznych i prawniczych, matematycznych, przyrodniczych z geografią i lekarskich. Towarzystwo swą działalność opierało na organizowaniu odczytów, dyskusji naukowych, zjazdów uczonych, literatów i artystów, a także ożywionej działalności wydawniczej[3]. Pracami Towarzystwa kierował w tym czasie Wydział w którego skład wchodzili Julijan Cełewycz (prezes), Ołeksandr Barwinski, Kyryło Pankowski, Jewhen Gromnicki, Ołeksandr Kułaczkowśkyj, oraz jako zastępcy członków Piotr Ogonowskyj i prof. Iwan Werchratsk[3]. Od 1898 Towarzystwo mieściło się we własnej kamienicy przy ul. Czarnieckiego 26 (Wynnyczenki) wzniesionej w 1880 według projektu Michała Fechtera. W budynku tym znajdowała się kancelaria, drukarnia, biblioteka, księgarnia, muzeum, pracownie ukraińskich artystów. Muzeum posiadało zbiory etnograficzne, kolekcję huculszczyzny, zbiory ceramiki, pisanek, znalezisk prehistorycznych. W 1912 z powodu braku miejsca Towarzystwo zakupiło sąsiednią kamienicę pod nr. 24, do której przeniesiono część zbiorów muzealnych[potrzebny przypis].

NTSz od 1892 wydaje wydawnictwo seryjne Записки Наукового товариства імені Шевченка, do 2009 ukazało się 257 tomów Zapisek. NTSz wydawało też w latach 1900–1939 wydawnictwo Chronika Naukowogo towarystwa im. Szewczenka u Lwowi, Ponadto jego sekcje wydawały periodycznie tomy rozpraw tematycznych i nieperiodycznie m.in. Żereła do istoryi Rusy-Ukrajiny (od 1895), Ukrajinśko-ruśkyj archiw (1905). Pod jego patronatem ukazywały się „Literaturno-naukowyj wisnyk” (1898–1906) i seria Ukrajinśka biblioteka (od 1901).

W latach I wojny światowej Towarzystwo zostało zamknięte przez okupujące Lwów władze rosyjskie, jednak odrodziło się w latach II Rzeczypospolitej. Jego znanymi członkami byli m.in. Stepan Kaczała, Omelan Ohonowski, Julijan Romanczuk. Wsparcie finansowe tej inicjatywie zapewnili Jełyzaweta Skoropadśka-Myłoradowycz i Ołeksandr Konyśkyj. Stawiali oni sobie za cel organizację badań naukowych i ich popularyzację.

Po agresji ZSRR na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, Towarzystwo zostało zlikwidowane przez władze sowieckie 12 stycznia 1940, Jego funkcję w okresie sowieckim pełniła Akademia Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

W 1947 z inicjatywy Wołodymyra Kubijowycza i Iwana Rakowskiego Towarzystwo wznowiło swą działalność na emigracji. Kubijowycz w latach 1947–1963 był sekretarzem generalnym NTSz, W 1952 towarzystwo stało się federacją oddziałów działających w Australii, USA, Kanadzie, Francji. W latach 1952–1985 prezesem oddziału w Paryżu był Kubijowicz. W tym okresie nakładem NTSz ukazała się Encykłopedija Ukrajinoznawstwa (t. 1–8 1949–70) oraz Ukraine. A Concise Encyclopedia (t. 1–2, Toronto 1963–68).

Po upadku Związku Sowieckiego działalność NTSz została reaktywowana we Lwowie w 1989 r. Jego pierwszym przewodniczącym został Ołeh Romaniw.

Archiwum

[edytuj | edytuj kod]

Najcenniejsze zbiory archiwum Towarzystwa zostały wywiezione ze Lwowa przez Niemców w 1944 do Adelina (obecnie Zagrodno) na Dolnym Śląsku tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej do Lwowa. Jesienią 1945 zostały one przypadkowo odnalezione, a następnie przewiezione do Warszawy i złożone w Bibliotece Narodowej.
Dokumenty tego archiwum obejmują następujące zagadnienia:

W latach 1997, 1999 i w 2001 roku prowadzone były rozmowy w sprawie wymiany ww. archiwów na znajdujące się w archiwach ukraińskich zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, zbiory Władysława Łozińskiego, księgozbiór ks. Witolda Czartoryskiego (tzw. Księgozbiór z Honfleur), zbiory Bolesława Orzechowicza, pamiątki polskie z Muzeum Narodowego im. Króla Jana III we Lwowie, obiekty z kolekcji Adama Smolińskiego i inne[4].

Prezesi Towarzystwa we Lwowie

[edytuj | edytuj kod]

po reaktywacji:

 Z tym tematem związana jest kategoria: Członkowie Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. K. Grunberg, B. Sprengel: Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005, s. 175.
  2. Towarzystwo Naukowe im. T. Szewczenki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-10-06].
  3. a b c Iwan Franko, Towarzystwo imienia Szewczenki, „Kurjer Lwowski”, nr 78 z 18 marca 1892, s. 2–3.
  4. Odpowiedź na interpelację w sprawie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie [online], orka2.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-06].

Bibliografia, literatura, linki

[edytuj | edytuj kod]