Tone (1907)
| |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ |
pojedynczy okręt |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
17 listopada 1905 |
| Wodowanie |
24 października 1907 |
 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
| |
| Wejście do służby |
15 maja 1910 |
| Wycofanie ze służby |
1 kwietnia 1931 |
| Los okrętu |
zatopiony jako okręt-cel 30 kwietnia 1933 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
3760 ts (standardowa) |
| Długość |
113,8 m |
| Szerokość |
14,4 m |
| Zanurzenie |
5,1 m |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 15 000 KM, 16 kotłów, 2 śruby | |
| Prędkość |
23 węzły |
| Zasięg |
7400 Mm przy 10 w. |
| Uzbrojenie | |
| 2 działa 152 mm (2 × I) 10 dział 120 mm (10 × I) 2 działa 76 mm (2 × I) 2 km 3 wt 457 mm (3 × I) – stan początkowy | |
| Opancerzenie | |
| pokład: 38–76 mm wieża dowodzenia: 102 mm wyrzutnie torpedowe: 38 mm maski dział: 25 mm | |
| Załoga |
370–401 |
Tone (利根) – japoński krążownik pancernopokładowy z okresu I wojny światowej, klasyfikowany jako krążownik II klasy. Zbudowany w Japonii, do służby we flocie cesarskiej wszedł w 1910 roku. Pozostał jedynym okrętem swojego typu. Był pierwszym krążownikiem skonstruowanym w Japonii i ostatnim krążownikiem japońskim napędzanym tłokowymi maszynami parowymi.
Główne uzbrojenie tego okrętu stanowiły dwa działa kalibru 152 mm i dziesięć dział kalibru 120 mm. Maszyny parowe pozwalały mu na rozwinięcie prędkości do 23 węzłów. Uczestniczył w działaniach I wojny światowej, między innymi podczas oblężenia Tsingtau, a następnie w służbie patrolowej. W latach 20. stacjonował na wodach chińskich. Został wycofany ze służby w 1931 roku, po czym zatopiony w 1933 roku jako okręt-cel. Taką samą nazwę, pochodzącą od rzeki Tone, nosił następnie inny krążownik z czasów II wojny światowej.
Projekt i budowa
[edytuj | edytuj kod]W związku z rozpoczęciem przez Japonię wojny z Rosją, w marcu 1904 roku parlament Japonii uchwalił dodatkowy wojenny program budowy okrętów[a]. Przewidziano w nim m.in. budowę jednego krążownika pancernopokładowego, tymczasowo oznaczonego jako krążownik II klasy „A”[b]. 20 września 1905 roku otrzymał nazwę „Tone”, od rzeki płynącej na wyspie Honsiu[c]. Budowę zlecono Arsenałowi Marynarki w Sasebo (Sasebo Kaigun Kōshō), przy czym był on pierwszym dużym okrętem zbudowanym w tej stoczni[1]. Był również pierwszym krążownikiem zaprojektowanym w Japonii, aczkolwiek na bazie konstrukcji zagranicznej[1]. Jego projektantem był główny inspektor konstrukcji okrętów Motoki Kondō z Departamentu Technicznego Marynarki, który swój projekt oparł na wcześniejszym szybkim krążowniku „Yoshino”, zbudowanym w Wielkiej Brytanii[1]. „Tone” pozostał zarazem ostatnim japońskim krążownikiem, na którym zastosowano tłokową maszynę parową, gdyż w kolejnym typie Chikuma zastosowano już turbiny parowe[2]. Cechą odróżniającą okręt od wcześniejszych konstrukcji, z dziobnicą taranową, był dziób kliprowy, który tworzyły wygięte burty, nadające dziobowi kielichowaty kształt, zmniejszające zalewanie pokładu[d]. Rozwiązanie to w późniejszych latach stosowano również na innych japońskich okrętach. W stosunku do pierwowzoru zmieniono także całkowicie formę rufy[3].
Stępkę pod budowę okrętu położono już po zakończeniu działań wojennych 17 listopada 1905 roku[4][e]. Budowa przedłużała się z powodów finansowych oraz małego doświadczenia stoczni w budowie okrętów tej wielkości[1]. Wodowanie nastąpiło 24 października 1907 roku, wejście do służby 15 maja 1910 roku[5][f]. Klasyfikowany był oficjalnie jako krążownik II klasy (nitō jun’yōkan; o wyporności poniżej 7000 ton)[6].
Planowano budowę drugiego okrętu tego typu, ale zrezygnowano z jego zamówienia z powodów finansowych[7]. Rozwinięciem typu Tone stał się natomiast typ Chikuma[8].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Architektura i kadłub
[edytuj | edytuj kod]
Krążownik „Tone” miał sylwetkę uważaną za ładną, której wyróżniającymi elementami był silnie wygięty kliprowy dziób, rufa z dużym nawisem oraz trzy wysokie pochylone kominy i pochylone maszty[3]. Typowo dla krążowników tego okresu, kadłub miał podniesiony pokład dziobowy i rufowy, z podwyższonym nadburciem między nimi na śródokręciu, a nadbudówki były zredukowane do minimum. Na pokładzie dziobowym było umieszczone działo dziobowe 15 cm, dalej krótka, niewielka nadbudówka, ze skrzydłami mostka, a za nią maszt dziobowy. Po obu stronach masztu na pokładzie dziobowym umieszczone były działa kalibru 12 cm, które mogły strzelać w kierunku dziobu[9]. Za uskokiem pokładu na śródokręciu znajdowały się w równych odstępach trzy pochyłe kominy, a dalej maszt rufowy[9]. Maszty były pochylone, rozbudowane, ze stengami i rejami[9]. Na pokładzie górnym na śródokręciu rozmieszczone były na każdej z burt, za obniżonymi nadburciami, po cztery działa kalibru 12 cm[9]. Dzięki wcięciom ścian rufówki, ostatnie działa mogły strzelać w kierunku rufy[9]. Na pokładzie rufówki znajdowała się mała nadbudówka z rufowym mostkiem i platformą reflektorów, a dalej rufowe działo 15 cm[9]. Okręt przenosił na śródokręciu, po bokach kominów 9 łodzi różnej wielkości[10][9]. Załoga liczyła 370–401 osób[7].
Konstrukcja kadłuba i wymiary były zbliżone do krążownika „Yoshino”, z różnicą w postaci zastosowania odmiennego dłuższego dziobu (wystającego na 4,9 m od przedniego pionu) i dłuższej rufy z dużym nawisem, całkowicie zmieniających sylwetkę okrętu[3]. Burty były natomiast lekko nachylone do wewnątrz, podobnie jak na poprzedniku[9]. Stosunek długości do szerokości wynosił 7,92:1[11]. Okręt miał długość całkowitą 122,83 m, na linii wodnej 113,84 m, a między pionami 109,73 m[11]. Szerokość maksymalna wynosiła 14,38 m, a średnie zanurzenie sięgało 5,08 m[11]. Wyporność normalna projektowa wynosiła 4100 ts (długich ton), rzeczywista wyporność normalna była zbliżona – 4113 ts[11][g]. Wyporność standardowa wynosiła 3760 ts, a wyporność pełna 4978 t (4900 ts)[7]. Kadłub wykonany był głównie ze zwykłej stali konstrukcyjnej[2]. Według źródeł z epoki, dzielił się na 15 poprzecznych przedziałów wodoszczelnych[12]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,78 m[11].
Uzbrojenie
[edytuj | edytuj kod]Typowo dla krążowników tej wielkości budowanych w tym czasie na świecie, „Tone” posiadał mieszaną artylerię główną, składającą się z dwóch pojedynczych dział kalibru 15 cm Typ 41 i dziesięciu dział kalibru 12 cm Typ 41. Działa były rozmieszczone również typowo, na pojedynczych podstawach osłoniętych maskami: po jednym dziale 15 cm na pokładzie dziobowym i rufowym oraz po pięć dział 12 cm na każdej z burt na śródokręciu[2]. Według części publikacji, wkrótce po wejściu do służby zdjęto dwa działa 12 cm z uwagi na ciasnotę na pokładzie[13] – przy tym źródła z epoki wskazują, że pierwotnie okręt nosił 12 dział tego kalibru[12]. Teoretycznie na wprost do przodu i do tyłu mogło strzelać po jednym dziale 15 cm i dwa działa 12 cm, salwę burtową stanowiły oba działa 15 cm i pięć 12 cm[12].
Pierwsze z wymienionych dział miały rzeczywisty kaliber 152,4 mm (początkowo oznaczany oficjalnie jako 6 cali, a od 1917 roku jako 15 cm) i długość lufy 45 kalibrów (L/45)[14][h]. Kąt podniesienia lufy tych dział wynosił do 18°, co pozwalało na osiągnięcie donośności do 14 800 m (dane dla krążowników typu Chikuma)[15]. Masa pocisków wynosiła 45,4 kg[16]. Działa kalibru 120 mm (początkowo oznaczanego jako 4,7 cala, a od 1917 roku jako 12 cm) miały lufę o długości 40 kalibrów (L/40)[14]. Masa pocisków wynosiła 20,4 kg[17].
Uzbrojenie pomocnicze stanowiły dwa działa kalibru 76,2 mm (oznaczanego jako 3 cale lub 8 cm) Typ 41 umieszczone na burtach, po obu stronach komina nr 1[18]. Ich długość lufy wynosiła L/40[19]. W latach 20. działa te zamieniono na dwa działa przeciwlotnicze 8 cm (76,2 mm) Typ 3[7]. Długość lufy wynosiła 40 kalibrów, kąt podniesienia od -5° do 75°, maksymalna donośność 10 800 m i skuteczny pułap 5300 m[20]. Masa ich pocisków wynosiła 5,99 kg, a szybkostrzelność do 13 strz./min[20]. Uzbrojenie uzupełniały dwa karabiny maszynowe kalibru 6,5 mm Maxim[11].
Okręt miał ponadto trzy stałe nadwodne wyrzutnie torped kalibru 45 cm z sześcioma torpedami Typ 44[11]. Rzeczywisty kaliber wynosił 18 cali (457 mm)[2]. Umieszczone były w kadłubie w części rufowej: jedna skierowana do tyłu, strzelająca przez stewę rufową i dwie skierowane na burty[2]. Torpedy, o długości 5,39 m, przenosiły 110 kg materiału wybuchowego i miały zasięg 4 km przy prędkości 35 węzłów lub 8 km przy 26 węzłach (wersja Typ 44 Nr 2)[21].
Do walki nocnej okręt miał 4 reflektory średnicy 90 cm Siemens-Schuckert, po dwa na mostku i rufowym mostku[2].
Opancerzenie
[edytuj | edytuj kod]Opancerzenie kadłuba było typowe dla krążowników pancernopokładowych. Główną ochronę stanowił wewnętrzny pokład pancerny, o trapezowym przekroju poprzecznym, umieszczony w rejonie linii wodnej. Boczne skosy pokładu, nachylone pod kątem 30°, dochodziły do burt, a nad nimi wzdłuż burt były zasobnie węglowe, zwiększające osłonę[22]. Pokład pancerny najgrubszy był w centralnym odcinku o długości 66,75 m, chroniącym przede wszystkim siłownię[22]. Wykonany był z „miękkiej” stali o grubości do 38 mm, a dodatkowo na skosach, na szerokości 2,6 m, była druga warstwa stali niklowej o grubości 38 mm, dająca łączną grubość 76 mm[2].
Ponadto, opancerzone płytami z pancernej stali Kruppa o grubości 102 mm było cylindryczne stanowisko dowodzenia w nadbudówce dziobowej[11]. Dodatkowo przedziały wyrzutni torpedowych na burtach i rufie były z boków chronione pancerzem ze stali Kruppa grubości 25,4 mm (na poszyciu burt grubości 12,7 mm stali)[10]. Według niektórych publikacji, opancerzenie grubości 25 mm miały też maski dział[13]. Ogółem opancerzenie miało masę 458 ton (11,16% wyporności normalnej)[10].
Napęd
[edytuj | edytuj kod]
Napęd okrętu stanowiły dwie pionowe czterocylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy projektowej 15 000 shp przy 160 obr./min, produkcji stoczni w Sasebo[2]. Cylindry miały średnice: 89 cm, 132 cm i dwa po 150 cm, oraz skok tłoka 84 cm[2]. Napęd przekazywany był bezpośrednio na dwa wały śrub. Prędkość projektowa wynosiła 23 węzły; podczas prób, przy wyporności 4103 ts, okręt rozwinął prędkość 23,368 węzła i moc siłowni 15 215 shp[10]. Okręt miał siłownię w układzie liniowym: trzy przedziały kotłowni (na długości 37,8 m), a za nimi przedział maszynowni[2].
Parę dostarczało 16 wodnorurkowych kotłów parowych typu Miyabara o ciśnieniu 15,9 at[2]. W pierwszej kotłowni były cztery kotły, w drugiej i trzeciej po sześć. Umieszczone były centralnie obok siebie, każda grupa odprowadzała spaliny do jednego komina[2]. Kotły mogły być opalane węglem lub paliwem płynnym; zapas paliwa wynosił 124 tony oleju napędowego i 903 tony węgla[2]. Według projektu okręt miał uzyskiwać zasięg 7400 Mm przy prędkości 10 węzłów[7]. Masa siłowni stanowiła ogółem 1059 ton – 25,8% wyporności[10]. Ster był pojedynczy (o powierzchni 13,47 m²)[10].
Służba
[edytuj | edytuj kod]
Po wejściu do służby, 15 lipca 1910 roku „Tone” został przydzielony do japońskiej 1. Floty, a od 1 grudnia 1910 roku do 2. Floty[2]. Pierwszą misją okrętu był udział w uroczystościach w Wielkiej Brytanii z okazji koronacji króla Jerzego V, w tym rewii morskiej w Spithead 24 czerwca 1911 roku, wraz z krążownikiem pancernym „Kurama”[2]. Po wybuchu I wojny światowej „Tone” w 1914 roku wziął udział w oblężeniu Tsingtau; między innymi, 28 sierpnia 1914 roku korygował przez radio ostrzał bazy przez pancerniki[23]. Od 18 sierpnia 1914 roku do 13 grudnia 1915 roku był okrętem flagowym 2. Flotylli (Eskadry) Niszczycieli 2. Floty, a od 12 grudnia 1916 roku do jej rozwiązania 7 lutego 1917 roku – okrętem flagowym 1. Flotylli Niszczycieli 1. Floty[24].
Następnie krążownik przydzielono do japońskiej 3. Floty[13]. Pełnił służbę patrolując i ochraniając szlaki żeglugowe na Oceanie Indyjskim i w rejonie Holenderskich Indii Wschodnich[13].
Pod koniec wojny, od 25 kwietnia 1918 roku do 31 marca 1919 roku „Tone” był okrętem flagowym ponownie zorganizowanej 1. Eskadry (Flotylli) Niszczycieli 1. Floty (zastąpiony następnie przez „Tatsuta”)[24]. Od 1 kwietnia 1924 roku do 31 stycznia 1925 roku i ponownie od 1 grudnia tego roku służył reprezentując interesy japońskie na wodach Chin, w ujściu Jangcy w rejonie Szanghaju, w składzie 1. Eskadry Wydzielonej[10]. W skład tej eskadry wchodził do 30 listopada 1929 roku, kiedy wycofano go do rezerwy czwartego stopnia w Sasebo[10]. Okręt skreślono z listy floty 1 kwietnia 1931 roku i przekształcono na hulk pod oznaczeniem Haikan Nr 2[8]. 30 kwietnia 1933 roku został zatopiony jako okręt-cel bombami 30 kg przez lotnictwo japońskie w rejonie wyspy Amami Ōshima, służąc przed tym jako cel dla krążowników 5. Eskadry: „Aoba”, „Kinugasa” i „Kako”[25].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ „Tone” należał do programu z 1904 według Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 2. Starsze publikacje podawały, że okręt przewidziany był w planie rozbudowy floty z 1903 roku (Jentschura, Jung i Mickel 1976 ↓, s. 103, Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 236). Według Lacroixa i Wellsa, istotnie w planie z 1903 roku przewidywano budowę dwóch krążowników II klasy, które jednak zamieniono na dwa niszczyciele i kanonierkę.
- ↑ Według Myszor 2014 ↓, s. 8, 175 okręt nosił tymczasowe oznaczenie Kō, odpowiadające w systemie jikkan pierwszej literze alfabetu. Według Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 2 natomiast, nosił oznaczenie A gō („numer A”, mieszane z alfabetem łacińskim).
- ↑ Nazwany 20 września 1905 według Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 786 i Myszor 2014 ↓, s. 176, natomiast Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 2 podaje 30 września 1905 roku.
- ↑ Lisicyn 2015 ↓, s. 443. W publikacjach można spotkać informacje, że „Tone” był pierwszym krążownikiem z dziobem kliprowym (np. Myszor 2014 ↓, s. 175), jednakże jest to trafne w odniesieniu do krążowników pancernpokładowych, gdyż dziób taki, chociaż mniej wygięty, zastosowano już na krążownikach pancernych typu Tsukuba. Lisicyn 2015 ↓, s. 423, 443
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 2 i 786 podaje datę położenia stępki 27 listopada 1905 roku.
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 786 podaje datę wodowania 27 października 1907 roku.
- ↑ Okręty japońskie projektowane były według używanej wówczas w Japonii brytyjskiej miary wyporności „normalnej” (obejmującej okręt z 1/4 paliwa, 3/4 amunicji, zredukowanymi innymi zapasami i bez rezerwy wody kotłowej), wyrażonej w długich tonach angielskich (ts) = 1016 kg. Miarę tę zastąpiła wyporność standardowa, wyliczana jedynie dla potrzeb traktatowych, w takich samych jednostkach (ts). (Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 725, 732).
- ↑ Działa 152 mm L/45 m.in. według Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 7, 786, Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 236 i Lisicyn 2015 ↓, s. 444. Niektóre publikacje podają dla dział zarówno 152 mm i 120 mm długość lufy L/50 (Jentschura, Jung i Mickel 1976 ↓, s. 103, Myszor 2014 ↓, s. 175, Jane’s Fighting Ships of World War I 1919 ↓, s. 170).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 7.
- ↑ a b c Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 6.
- ↑ Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 236, Myszor 2014 ↓, s. 175, Lisicyn 2015 ↓, s. 443
- ↑ Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 236, Myszor 2014 ↓, s. 175, Jentschura, Jung i Mickel 1976 ↓, s. 103, Lisicyn 2015 ↓, s. 443
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 17, 2.
- ↑ a b c d e Myszor 2014 ↓, s. 175.
- ↑ a b Myszor 2014 ↓, s. 176.
- ↑ a b c d e f g h Na podstawie rysunków Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 5–6.
- ↑ a b c d e f g h Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 787.
- ↑ a b c d e f g h Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 786.
- ↑ a b c Jane’s Fighting Ships of World War I 1919 ↓, s. 170.
- ↑ a b c d Lisicyn 2015 ↓, s. 444.
- ↑ a b Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 732, 786.
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 8–9.
- ↑ Tony DiGiulian: 6"/45 (15.2 cm) Elswick, 6"/45 (15.2 cm) 41st Year Type, 15 cm/45 (6") 41st Year Type. NavWeaps, 2014-03-04. [dostęp 2019-10-15]. (ang.).
- ↑ Tony DiGiulian: 4.7-inch (12 cm) QF Marks I to IV, 120 mm (4.7") Models 1889, 1891 and 1893, 4.7"/40 (12 cm) Type 41. NavWeaps, 2014-03-04. [dostęp 2019-10-15]. (ang.).
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 7, 732.
- ↑ Gardiner i Gray (red.) 1985 ↓, s. 236.
- ↑ a b Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 65.
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 778.
- ↑ a b Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 6–7.
- ↑ Michał Jarczyk. Niemiecka kolonia Tsingtau w 1914 roku. „Okręty Wojenne”. Nr 3/2016. XXVI (137), s. 13, maj-czerwiec 2016.
- ↑ a b Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 552.
- ↑ Lacroix i Wells 1997 ↓, s. 79.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway’s All The World’s Fighting Ships 1906-1921. Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Jane’s Fighting Ships of World War I. Wyd. reprint 2001. Londyn: Random House Group, 1919. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
- Hansgeorg Jentschura, Dieter Jung, Peter Mickel: Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869–1945. Wyd. IV (1986). Naval Institute Press, 1977. ISBN 0-87021-893-X. (ang.).
- Fiodor Lisicyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza / Eksmo, 2015. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
- Eric Lacroix, Linton Wells: Japanese Cruisers of the Pacific War. London: Chatham Publ, 1997. ISBN 1-86176-058-2. OCLC 222107331. (ang.).
- Oskar Myszor: Cesarstwo Japonii. Tom I. Pancerniki, lotniskowce i krążowniki. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne, 2014, seria: „Okręty Wojenne”. Numer specjalny 47. ISBN 978-83-61069-26-3.
