Teremiski
52°43′55″N 23°45′59″E/52,731944 23,766389| wieś | |
 Teremiski | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
17-230[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BHA |
| SIMC |
0023219[5] |
Położenie na mapie gminy Białowieża  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |
| 52°43′55″N 23°45′59″E/52,731944 23,766389[1]
| |
| Strona internetowa | |
Teremiski – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Białowieża[5][6].
Podczas Spisu Powszechnego 2011 miejscowość zamieszkiwało 81 osób[3].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
W miejscowości znajduje się Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego, jest to nieformalna uczelnia, której współtwórcą był Jacek Kuroń. Mieszkańcem wsi jest dziennikarz Adam Wajrak. W Teremiskach urodził się Borys Nikitiuk historyk, dziennikarz prasowy i radiowy.
Prawosławni mieszkańcy wsi należą do parafii św. Mikołaja w Białowieży, a wierni kościoła rzymskokatolickiego do parafii św. Jana Chrzciciela w Narewce[7].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pierwsi mieszkańcy sprowadzeni do Puszczy, zwani tu budnikami, musieli sobie dopiero wyrobić w lesie miejsce na osadę, trzebiąc las. Stąd poszła nazwa, pierwotnie zapewne w formie Tieriebiski → Tieriemiski → (Teremyski) Teremiski, od czasownika tieriebiti = trzebić[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia wsi Budy, Teremiski i Pogorzelce jest ściśle związana z przebiegiem zasiedlania i użytkowania Puszczy Białowieskiej. Wraz z wejściem Puszczy w 1589 r. w skład królewskich dóbr stołowych zaczęło się kontrolowane użytkowanie Puszczy poprzez „wchody”, czyli prawo użytkowania lasu. Systematyczna eksploatacja Puszczy rozpoczęła się w XVII w. Jej gruntowną reformę wprowadził w XVII w. Antoni Tyzenhauz. Uruchomił on nowe ośrodki dostarczające przetworzone produkty leśne np. węgiel drzewny, smołę drzewną, dziegieć, potaż. Wówczas wewnątrz puszczy powstały osady przemysłowe Budy, Pogorzelce i Teremiski. Do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono specjalnie ludność z Mazowsza. Osady puszczańskie zakładane były na ziemiach królewskich w dobrach stołowych. Mieszkańcy byli zwolnieni z odrabiania pańszczyzny. Ich zajęciem poza pracą w lesie był udział w polowaniach monarszych (za tę pracę dostawali dodatkowe wynagrodzenie).
Historia i współczesność wszystkich puszczańskich osad jest podobna. Wszystkie trzy pojawiały się na mapach w XVIII w. Systematycznie rozrastały się do początku XX w. W czasie pierwszej wojny światowej wszyscy mieszkańcy opuścili domy by ruszyć w głąb Rosji za wycofującą się armią carską w ramach tzw. bieżeństwa. Po powrocie w latach 1918–1924 odbudowali spalone siedliska. W okresie międzywojennym większość z nich znalazła zatrudnienie w przemyśle leśnym. Według Powszechnego Spisu Ludności przeprowadzonego w 1921 roku wieś liczyła 29 domostw, które zamieszkiwało 255 osób. 128 z nich zadeklarowało wyznanie prawosławne, zaś pozostałe 127 rzymskokatolickie. Jednocześnie 137-u mieszkańców Teremisek podało polską przynależność narodową, a pozostałych 118-u białoruską. W owym czasie miejscowość nosiła nazwę Teremyski i znajdowała się na terenie gminy i powiatu Białowieża[9].
W 1941 r. wszystkie wsie leżące wewnątrz Puszczy zostały spacyfikowane przez Niemców: domostwa spalono a mieszkańców wysiedlono poza obszar leśny. Pacyfikacja Teremisek nastąpiła w dniach 25-27 lipca 1941 r. i została dokonana przez 322 batalion policji niemieckiej. Mieszkańcy powrócili po wojnie by ponownie odbudować gospodarstwa. W 1948 roku z inicjatywy Ministerstwa Leśnictwa przygotowano plan przesiedlenia mieszkańców Bud, Teremisek i Pogorzelc na ziemie poniemieckie, w okolice Gołdapi. Opróżnione w ten sposób polany puszczańskie miały zostać zalesione. Wobec braku zainteresowania ze strony mieszkańców w 1949 z akcji przesiedleńczej zrezygnowano[10].
Współczesne siedliska lokowane są w nawiązaniu do dawnych wzorów: w centrum polany, po obu stronach przecinającej ją drogi. Wsie mają układ szeregówki (utrzymano porządek przestrzenny z XVIII w.). Otoczone są polami uprawnymi i współczesnymi łąkami. Zaprzestano użytkowania wielu działek rolniczych. Zachodzi na nich proces sukcesji wtórnej i naturalnego zarastania lasem.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139439
- ↑ Wieś Teremiski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-05], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1290 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Stefan Graniczny. Białowieża. „Poznaj Świat”. R. IV (nr 10 (47)), s. 9-12, październik 1956. Polskie Towarzystwo Geograficzne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. (pol.).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 17: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 28.
- ↑ Dokumenty Archiwum Państwowego w Białymstoku.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Muzeum Teremiszczańskie. muzeum.teremiski.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-28)].
- Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego
- Stodoła z Kulturą
- Dąbrowa w Teremiskach
- Strona internetowa Uniwersytetu Powszechnego im. Jana Józefa Lipskiego
- Oficjalna strona internetowa Urzędu Gminy Białowieża
- Wystawa Archiwum Państwowego w Białymstoku poświęcona m.in. planom wysiedlenia trzech wsi puszczańskich
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Części wsi | |
| Pozostałe miejscowości |
