Teodor Angelos Dukas Komnen

Teodor Angelos Dukas Komnen

władca Epiru
Okres	od 1214 do 1227
cesarz Tesaloniki
Okres	od 1227 do 1230
Dane biograficzne
Dynastia	Angelosów
Data urodzenia	1180/1185
Data śmierci	po 1252
Ojciec	Jan
Żona	Maria Petraliphaina
Dzieci	Jan, Demetriusz, Anna Angelina, Irena

Teodor Angelos Dukas Komnen (ur. 1180/1185, zm. po 1252, gr. Θεόδωρος Άγγελος Δούκας Κομνηνός, Theodōros Angelos Doukas Komnēnos) – kuzyn cesarzy bizantyjskich Izaaka II i Aleksego III Angelosów, władca Epiru od 1214 do 1227 roku, cesarz Tesaloniki od 1227 do 1230 roku.

Władca Epiru

Teodor Dukas Komnen, a właściwie Teodor Angelos Dukas Komnen, był synem sebastokratora Jana, bratem Michała I Angelosa pierwszego władcy Epiru, a kuzynem cesarzy z dynastii Angelosów – Izaaka II i Aleksego III. Dane dotyczące wczesnych lat życia Teodora Dukasa są skromne. Początkowo przebywał na dworze cesarzy nicejskich. W 1209 roku prawdopodobnie bronił Koryntu przed łacinnikami. Po jego upadku w 1210 roku na prośbę brata Michała I znalazł się na dworze w Joaninie.

Po jego śmierci objął władzę w Epirze. Przeniósł stolicę państwa z Joaniny do Arty. Z uwagi na swoje zaangażowanie na północy kraju władzę nad południowym Epirem powierzył w 1217 roku bratu Konstantynowi, a władzę nad Tesalią, po jej podboju trzeciemu z braci – Manuelowi.

Pierwszym czynem, dzięki któremu jego imię stało się głośne poza granicami Epiru, był zuchwały zamach w 1217 roku na ukoronowanego właśnie przez papieża nowego cesarza łacińskiego Piotra de Courtenay. Po drodze z Rzymu do Konstantynopola w górskich przesmykach Albanii Piotr wpadł w zasadzkę zastawioną przez Teodora i zakończył życie w niewoli.

W krótkim czasie doprowadził do zawarcia układów pokojowych z panami albańskimi oraz z panującym w Serbii Stefanem I Koronowanym (1217–1227). Korzystając z wojny domowej w Bułgarii poszerzył swój stan posiadania na północy w Macedonii. Następnie przystąpił do podboju reszty Tesalii. W 1218 roku podjął rekonkwistę europejskich terenów dawnego Bizancjum. W końcu 1221 roku, wykorzystując krótkotrwały zamęt w Cesarstwie Nicejskim po śmierci cesarza Teodora I Laskarysa odciął ostatecznie Królestwo Tessaloniki od Konstantynopola. Trzy lata później, w 1224 roku, po długim oblężeniu, zdobył drugie co do wielkości miasto cesarstwa bizantyńskiego, likwidując tym samym królestwo założone przez Bonifacego z Montferratu. Młody król Tesaloniki Demetriusz próbował sprowadzić pomoc z Italii. Podjęta jednak w następnym roku, przez przyrodniego brata Wilhelma, interwencja załamała się na skutek śmierci jej wodza na dyzenterię, w obozie na równinie tesalskiej. W 1225 roku Teodor zajął jeszcze Adrianopol, stolicę Tracji, zmuszając wojska nicejskie do wycofania się.

Cesarz Tesaloniki

Po zdobyciu Tesaloniki Teodor czuł się dostatecznie potężny by sięgnąć po purpurę cesarską. Wykorzystał fakt, że w 1219 roku syn księcia serbskiego Stefana Nemanji, Saba zwrócił się z pominięciem biskupa Ochrydy, któremu kościół w Serbii podlegał, do patriarchy nicejskiego i otrzymał od niego sakrę autokefalicznego biskupa Serbii. Teodor zwrócił się do rozgoryczonego arcybiskupa Ochrydy, Demetriusza Chomatiana, spod którego jurysdykcji patriarcha Nicei wyłączył kościół serbski, i z jego rąk najprawdopodobniej w 1227 roku przyjął koronę cesarską. Tytułował się odtąd basileusem i autokratorem wszystkich Romajów, przez co zgłaszał pretensje do dziedzictwa cesarzy bizantyńskich. Ambicje Teodora najlepiej charakteryzuje fakt, że przybrał sobie trzy cesarskie nazwiska: Angelosów, Dukasów i Komnenów (sam Angelos po ojcu, nazwisko Dukas przyjął po swoje matce, a Komnenos po babce Teodorze, córce cesarza Aleksego I). Po koronacji cesarskiej, obawiając się konkurencji w walce o Konstantynopol zerwał sojusz z dotychczasowym sprzymierzeńcem carem bułgarskim Iwanem Asenem II. Tym bardziej że rządzący Konstantynopolem łacinnicy, po śmierci cesarza Roberta de Courtenay w 1228 roku i objęciu władzy przez jedenastoletniego Baldwina II, niezdolnego do przeciwstawienia się energicznemu władcy Epiru, chcieli przekazać regencję carowi. Po zerwaniu sojuszu Teodor zaatakował Bułgarów i 9 marca 1230 roku pod Kłokotnicą poniósł swoją pierwszą i od razu druzgoczącą klęskę. Dostał się do niewoli i został oślepiony. Trację z Adrianopolem, Macedonię Egejską i ziemie albańskie zajęli Bułgarzy. Państwo Teodora rozpadło się. Władzę w Tesalonice objął tolerowany przez Bułgarów brat cesarza Manuel. W Epirze w krótkim czasie usamodzielnił się Michał II Angelos, nieślubny syn Michała I, brata Teodora. Akarnania i Etolia przeszły pod panowanie trzeciego brata Teodora, Konstantyna.

Ostatnie lata

W 1236 roku car bułgarski, który przez dwa lata wspólnie z cesarzem nicejskim Janem III Watatzesem oblegał Konstantynopol, zaatakował swego dotychczasowego sojusznika. Potrzebował teraz silniejszego niż Manuel sojusznika na zachodzie, wypuścił więc z niewoli oślepionego ekscesarza Teodora. Teodorowi mimo doznanych klęsk nie zabrakło energii i zdolności. W krótkim czasie zdołał odsunąć od władzy Manuela i powierzyć ją synowi Janowi, którego nakłonił do przyjęcia tytułu cesarskiego. Jan, pozbawiony ambicji i większych talentów politycznych sprawowanie władzy pozostawił ojcu. Sytuacja małego cesarstwa dalej się jednak komplikowała. Car bułgarski pod wrażeniem epidemii, która zabrała mu najbliższych, jeszcze w tym samym roku wycofał się z zaczepnych kroków przeciw cesarzowi nicejskiemu W 1239 roku wypędzony Manuel, przy poparciu cesarza nicejskiego Jana III Dukasa Watatzesa zdołał opanować Tesalię i zmusił Teodora do uznania swoich nabytków. W 1241 roku zmarł Iwan Asen II, a Bułgaria znalazła się w kryzysie. Wykorzystując sytuację w 1242 roku z silną armią pod murami Tessaloniki stanął Jan III Dukas Watatzes. Na szczęście dla oblężonych Cesarstwo Nicejskie najechali właśnie Mongołowie i cesarz musiał zaniechać zdobywania miasta. Przewaga sił nicejskich była jednak na tyle poważna, że Teodor skłonił syna do zrzeczenia się godności cesarskiej i uznania zwierzchnictwa nicejskiego władcy. Jan III obdarzył Jana Angelosa tytułem despotesa i przyrzekł uszanować odrębność podporządkowanych mu ziem.

Jan zmarł w 1244 roku. Dwa lata utrzymał władzę w Tesalonice jego brat Demetriusz, do czasu aż niezadowoleni z rządów rozpustnego i nieudolnego władcy, mieszkańcy Tesaloniki wydali miasto cesarzowi Nicei. Cesarz uwięził go i wywiózł do Azji Mniejszej, likwidując tym samym cesarstwo Teodora Dukasa Komnena (1246). Teodor otrzymał wówczas od cesarza posiadłości w okolicach Wodeny (Edessy). Namówił stamtąd swego bratanka Michała II do podjęcia próby zagarnięcia nicejskich zdobyczy w Macedonii. W 1249 roku Michał II zajął szereg twierdz macedońskich. Po początkowych sukcesach epirockich do kontrnatarcia przeszły wojska cesarza Jana III Dukasa Watatzesa, odzyskały tereny w Macedonii, zajęły posiadłości Teodora i przeniosły działania wojenne na teren Epiru. Ostatecznie w 1252 roku Michał II był zmuszony zawrzeć w Larisie pokój z Cesarstwem, na mocy którego zrzekał się swych ziem w Macedonii i Albanii, przyjmował tytuł despotesa, uznając zwierzchnictwo nicejskie i wydawał Teodora cesarzowi. Teodor zakończył swe burzliwe życie w więzieniu w Nicei.

Bibliografia

• J. Bonarek, Grecja po IV krucjacie..., w: J. Bonarek (red.) Historia Grecji, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ss. 338-340 i 395-397, ISBN 83-08-03819-0.
• G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, ss. 345-348, 350-351, 471.