Szarża pod Arcelinem
| wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
17 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
część Bitwy Warszawskiej | ||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Szarża pod Arcelinem – szarża 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego wykonana dnia 17 sierpnia 1920 roku pod Arcelinem, w czasie Bitwy Warszawskiej.
1 Pułk Szwoleżerów, będący jednostką doborową, liczył w tym czasie 450 ludzi, składał się z czterech szwadronów jazdy, szwadronu karabinów maszynowych i szwadronu technicznego, a jego dowódcą był major Jerzy Grobicki. W czasie Bitwy Warszawskiej 1920 roku pułk nominalnie wchodził w skład 9 Brygady Jazdy, dowodzonej przez majora Jana Głogowskiego, która razem z 8 Brygadą tworzyły Północną Dywizję Jazdy, zwaną także Dywizją Dreszera[1].
16 sierpnia 1920 1 pszw zapobiegł utracie Płońska, a następnego dnia, wspólnie ze znajdującym się w stanie organizacji 201 Pułkiem Szwoleżerów, bronił podejść do tego miasta. Na Płońsk nacierała bolszewicka 18. i 53. Dywizja Strzelców z 4. Armii. Tuchaczewski, nie mając jeszcze informacji o skutkach polskiej kontrofensywy znad Wieprza, za najgroźniejszą uznał sytuację nad Wkrą i dlatego 16 sierpnia wydał dyrektywę, w której nakazywał zniszczenie wojsk polskich znajdujących się w rejonie Ciechanowa i nad tą rzeką. Nakazał, aby 4. Armia, pozostawiając jedynie osłonę na zajmowanych na kierunku zachodnich liniach, większość sił skierowała na Sochocin - Zakroczym, a odwód rozmieściła w rejonie Ciechanów - Przasnysz[2]. Na ich drodze stali polscy kawalerzyści. Zdobycie Płońska przez bolszewików miało na celu wyjście na tyły polskiej 5. Armii, dowodzonej przez gen. Władysława Sikorskiego, a docelowo jej rozbicie we współdziałaniu z 3. Armią i 15. Armią[3]. Nie była to jeszcze decyzja o odwrocie na wschód sił Frontu Zachodniego, bowiem taką wydano dopiero 18 sierpnia 1920 roku[4].
17 sierpnia, walki obronne na północny wschód od Płońska trwały od godzin rannych. 201 Pułk Szwoleżerów, broniący się na linii Ćwiklin-Parcele, był silnie naciskany przez nieprzyjaciela i groziło mu rozbicie (w pewnym momencie jego dowództwo utraciło łączność z dowództwem brygady i dywizji), a 1 pszw, broniący się nieco dalej na północ, był naciskany z trzech stron i groziło mu otoczenie również od południa, tj. obszaru bronionego przez słabnący 201 pszw.
Pułk, wychodząc z półokrążenia i ratując sąsiednią jednostkę, silnie naciskaną przez bolszewików, przeprowadził szarżę na atakującą Płońsk piechotę sowiecką 18. Dywizji Strzelców. Francuski oficer, major de Mazarat, przydzielony do pułku w roli doradcy-obserwatora, próbował protestować przeciwko planom Polaków, ponieważ uważał, że szarża nie ma szans powodzenia. O godzinie 17:00 pułk, dobywając lanc i szabel, ruszył do ataku wszystkimi siłami, pokonując najpierw kłusem, a później galopem 2 kilometry odkrytego terenu, pod silnym ostrzałem karabinów maszynowych i artylerii nieprzyjaciela, która jednak nie wyrządziła poważnych strat.
W wyniku przeprowadzonej szarży poległo około 200 Rosjan, pułk wziął do niewoli 800 jeńców, zdobył 2 ckm i 2 armaty[5]. Inne źródła podają liczbę 1600 jeńców, zdobyto 63 karabiny maszynowe i 4 działa[6].
Straty 1 Pułku Szwoleżerów w czasie szarży wyniosły ok. 25 zabitych i rannych, w tym 3 oficerów[7], inne źródła podają 40 zabitych i rannych. Podczas walk obronnych pod Arcelinem pułk dodatkowo stracił ok. 10-15 zabitych i rannych (łącznie daje to blisko 10% stanu liczebnego pułku w ciągu 2 dni walk).
Za szarżę pod Arcelinem, pięciu kawalerzystów zostało 18 sierpnia 1920 roku w Ćwiklinie, gdzie pułk odpoczywał po bitwie, odznaczonych przez gen. Władysława Sikorskiego krzyżami Virtuti Militari V klasy: mjr Jerzy Grobicki (dowódca pułku), dowódca 2. szwadronu ppor. Kazimierz Mastalerz, podchor. Jan Ciurlik - Nowiński i wachmistrz Ludwik Bilewicz z 2. szwadronu; pośmiertnie - por. Zbigniew Stroynowski z 4. szwadronu (zginął w czasie porannego rozpoznania 17 sierpnia)[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od nazwiska jej dowódcy, pułkownika Gustawa Orlicz-Dreszera
- ↑ Lech Wyszczelski, Nasielsk 1920, Warszawa 2020, s. 220.
- ↑ Lech Wyszczelski, Nasielsk 1920, Warszawa 2020, s. 221.
- ↑ Lech Wyszczelski, Nasielsk 1920, Warszawa 2020, s. 228.
- ↑ Łukasz Nadolski: „Zapomniana szarża – Arcelin 17 VIII 1920 roku”. Militaria XX wieku, nr 4 (25), lipiec-sierpień 2008.
- ↑ Tadeusz Machalski. Szarża pod Arcelinem. „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej”. 29, styczeń – marzec 1963. Warszawa: Zrzeszenie Kół Pułkowych Kawalerii.
- ↑ Machalski, op. cit.
- ↑ Daniel Koreś, Bitwy Kawalerii Arcelin 17 sierpnia 1920, Warszawa 2020, s. 42-43.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- „1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego”. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012.
- Daniel Koreś, Bitwy Kawalerii Arcelin 17 sierpnia 1920, Warszawa 2020.
- Tadeusz Machalski. Szarża pod Arcelinem. „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej”. 29, styczeń – marzec 1963. Warszawa: Zrzeszenie Kół Pułkowych Kawalerii.
- Łukasz Nadolski: „Zapomniana szarża – Arcelin 17 VIII 1920 roku”. Militaria XX wieku, nr 4 (25), lipiec-sierpień 2008.
- Lech Wyszczelski, Nasielsk 1920, Warszawa 2020, s. 239 - 242.