Przejdź do zawartości

Szarłat wyniosły

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szarłat wyniosły
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

szarłat

Gatunek

szarłat wyniosły

Nazwa systematyczna
Amaranthus cruentus L.
Syst. nat. ed. 10, 2:1269. 1759[3]
Morfologia

Szarłat wyniosły, szarłat wiechowaty, amarantus, amarant[4][5] (Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata[6].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej, w Europie zaś pojawiła się na przełomie XVI i XVII w.[7]. Szarłat ten był, obok kukurydzy, ziemniaka i fasoli, podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków[8]. Bywa nazywany „zbożem XXI wieku”.

Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Nasiona nie zawierają glutenu, mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię.

Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarant należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C4, o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO2 atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C3[7].

W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie. Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę bezglutenową, a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian, gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne[9][8].

Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej, koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej.

Wartość odżywcza

[edytuj | edytuj kod]
Wartość odżywcza
Amaranthus, ziarno
(100 g)
Wartość energetyczna 1668 kJ (398 kcal)
Białka 15,8 g
Węglowodany 73,4 g
Tłuszcze 7,5 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Wartość odżywcza
Amaranthus, ziarno gotowane
(100 g)
Wartość energetyczna 716 kJ (171 kcal)
Białka 6,8 g
Węglowodany 31,6 g
Tłuszcze 3,2 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Wartość odżywcza
Mąka z amaranthusa
(100 g)
Wartość energetyczna 1657 kJ (396 kcal)
Białka 15,6 g
Węglowodany 71,5 g
Tłuszcze 7,4 g
Woda b.d. g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Wartość odżywcza
Mąka z amaranthusa, prażona
(100 g)
Wartość energetyczna 1785 kJ (426 kcal)
Białka 18,0 g
Węglowodany 77,0 g
Tłuszcze 8,0 g
Woda b.d. g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Wartość odżywcza
Olej amarantusowy
(100 g)
Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal)
Białka 0 g
Węglowodany 0 g
Tłuszcze 100 g
Woda 0 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. a b Amaranthus cruentus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-17].
  4. Amarant – źródło zdrowia, WP Zdrowie & Fitness, 28 listopada 2012 [dostęp 2016-05-05].
  5. Szarłat wiechowaty (wyniosły) – uprawa i pielęgnacja, budujesz.info [dostęp 2016-05-05].
  6. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
  7. a b Stanisław Deryło, Łukasz Chudzik, Plonowanie szarłatu uprawnego (Amaranthus hypochondriacus L. Thell.) w warunkach zróżnicowanej przedsiewnej uprawy roli i pielęgnacji roślin, „Annales UMCS sec. E Agricultura”, LXX (2), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2015, s. 55-56, ISSN 0365-1118.
  8. a b Szarłat wyniosły (Amaranthus cruentus) – Natura i Ty [online], www.naturaity.pl [dostęp 2017-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-31].
  9. Amarantus – wielka nadzieja
  10. a b c d e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 292.324-325.328-329. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. a b c d e Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).