Synagoga w Orli

Synagoga w Orli

Budynek synagogi w Orli
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Orla
Budulec	murowana
Data budowy	połowa XVII w.
Data likwidacji	1941
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	opuszczona
Położenie na mapie gminy Orla Synagoga w Orli
Położenie na mapie Polski Synagoga w Orli
Położenie na mapie województwa podlaskiego Synagoga w Orli
Położenie na mapie powiatu bielskiego Synagoga w Orli
52°42′15″N 23°20′02″E

Synagoga w Orli – murowana synagoga z XVIII w. znajdująca się w Orli w centrum wsi. Jest najlepiej zachowaną synagogą w powiecie bielskim.

Historia

Synagoga została zbudowana w miejscu drewnianej w kilku etapach. Zręby ścian sali męskiej, kolumnowe podpory i zachodni przedsionek z babińcem na piętrze są datowane na 3 ćwierć XVII w. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich była kilkakrotnie przebudowywana i rozbudowywana. Na przełomie XVII/XVIII wieku podwyższono ściany i zasklepiono salę modlitw. Dobudowano od strony zachodniej galerię z dwustronnymi schodami na piętro. Synagoga została przebudowana na przełomie XVIII i XIX w. Zmieniono rozstaw słupów w sali głównej i układ sklepień, który pozostał do dzisiaj. W 1 połowie XIX w. przebudowano elewację w stylu klasycystycznym oraz dobudowano parterową przybudówkę, mieszczącą babiniec. Z tego okresu pochodził prawdopodobnie okazały, pięciokondygnacyjny aron ha-kodesz i polichromie o motywach roślinno-zwierzęcych. W 1878 remontowana po pożarze. Podczas I wojny światowej synagoga została przejęta i zaadaptowana na potrzeby szpitala wojskowego. .

Synagoga w 1932

Stan w 1988

Wnętrze synagogi

W czasie II wojny światowej w 1941 zdewastowana i użytkowana przez niemieckiego okupanta jako magazyn. Po wojnie rozebrano dwa boczne babińce, a synagoga dalej użytkowana była w celach gospodarczych – mieścił się tutaj nadal magazyny, w których trzymano owoce i nadal popadała w ruinę. W latach 80. przeprowadzono częściowy remont elewacji zewnętrznych wg. stanu z połowy XIX w., budynek pokryto nowym dachem, odbudowano babińce, wymieniono stolarkę okienną i założono miedziane rynny.

Przez wiele lat istniały koncepcje, aby w synagodze urządzić dom kultury lub inną placówkę kulturalną. Ze względu na brak środków finansowych plany spełzły na niczym. W latach 90. XX w. wykonano ogrodzenie. W 2000 plac przed synagogą wybrukowano. Właścicielem synagogi od 2010 jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

W sierpniu 2011 nieznani sprawcy wymalowali na murach synagogi antysemickie hasła i swastyki. Miejscowe władze usunęły graffiti w ciągu 24 godzin.

Legenda

Z synagogą była związana legenda, która mówi że synagoga była pierwotnie zborem kalwińskim, który Żydzi chcieli kupić od Radziwiłłów. Tak długo ich prosili, aż uzyskali zgodę, jednakże pod warunkiem zebrania w ciągu godziny zapłaty 10 000 grosików. Warunek został spełniony, a budowla stała się ich własnością. Jest to tylko legenda.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu klasycystycznym z elementami późnobarokowymi. Z zewnątrz na fasadzie głównej znajduje się trójkątny fronton z fryzem, wsparty na dwóch kolumnach. Między nim znajduje się wąski otwór wejściowy, nad którym był dawniej hebrajski napis: "Jakimże lękiem napawa to miejsce! Nic tu innego tylko Dom Boży".

We wnętrzu w obszernej o wymiarach 15,5 x 14,0 m, obniżonej w stosunki do sieni o trzy stopnie i prostokątnej głównej sali modlitewnej znajdują się cztery okrągłe słupy, które dzielą wnętrze na dziewięć pól. Na nich i na odpowiadających im pilastrach naściennych rozpięte są gurty, na których spoczywa dziewięć sklepień krzyżowych.

Drewniana Aron ha-kodesz wypełniał całe środkowe przęsło ściany wschodniej, pięciokondygnacyjny z nadstawą, wieloprzęsłowy, zwężający się ku górze przez redukcję liczby przęseł wydzielonych zdwojonymi kolumienkami. Szersze, środkowe przęsło w kondygnacji pierwszej mieściło szafę na rodały, w drugiej Tablice Przykazań, w trzeciej ręce w geście błogosławieństwa. W nadstawie dwugłowy orzeł z rozpostartymi skrzydłami w owalnym obramieniu.

Nie zachowało się dawne oryginalne wyposażenie. Jedynie na wschodniej ścianie zachowały się pozostałości rzeźbionej i polichromowanej wnęki po Aron ha-kodesz. Na ścianach i sklepieniach liczne pozostałości barokowych malowideł przedstawiających głównie motywy zwierzęce i roślinne. Na środku zachowały się również cztery kolumny, między którymi dawniej stała bima.

Bryła główna przekryta dachem dwuspadowym, od zachodu z łamanym szczytem. Wejście główne zaakcentowano portalem o dwóch półkolumnach niosących podwójne belkowanie zwieńczone trójkątnym tympanonem. Dachy bocznych przybudówek pulpitowe, zamknięte od zachodu ścianami ekranowymi z portalami mniejszymi od portalu głównego.

Linki zewnętrzne

• [1] Wirtualny spacer po synagodze w Orli
• Przedwojenne zdjęcia synagogi w Orli na portalu Polin - Dziedzictwo polskich Żydów