Synagoga w Dzierżoniowie
50°43′34″N 16°38′56″E/50,726000 16,649500 nr rej. A/4106/1399/WŁ z 7.03.1994
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Dzierżoniów |
| Budulec |
murowana |
| Architekt |
Ewald Böttger |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
reformowana |
| Obecnie |
wyremontowana |
Położenie na mapie Dzierżoniowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego  | |
| 50°43′34″N 16°38′56″E/50,726000 16,649500
| |
Synagoga w Dzierżoniowie – synagoga znajdująca się w Dzierżoniowie przy ulicy Ignacego Krasickiego 28.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Budynek dzierżoniowskiej synagogi został zaprojektowany i wzniesiony przez Ewalda Böttgera w 1875 roku. Oddanie do użytku i pierwsze nabożeństwo nastąpiło 8 czerwca 1875 roku[1]. Teren pod budowę synagogi (według informacji w lokalnej prasie)[2] społeczność miejska sprzedała gminie żydowskiej za „umiarkowaną” cenę. Koszt budowy, szacowany na około 10 – 11 tysięcy talarów, poniosła gmina żydowska. Na parterze mieściło się mieszkanie rabina, sala zebrań gminy i szkółka religijna, a także korytarz prowadzący od usytuowanego po wschodniej stronie wejścia do zlokalizowanej w zachodniej elewacji klatki schodowej. Dzięki temu, nietypowo umieszczona piętro wyżej, sala modlitwy mogła być zgodnie z wymogami skierowana ku wschodowi. Najwyższą kondygnację stanowił babiniec, obiegający salę modlitwy w formie galerii z trzech stron[1]. Wnętrze, wg lokalnej prasy "w całości wykonane w stylu mauretańskim" było dziełem fabrykanta mebli Herdena[2]. Oświetlenie zapewniał trzydziestodwuramienny żyrandol podarowany przez właściciela majątków rycerskich w Bielanach Wrocławskich i Wiśniczach, a także dwa trójramienne świeczniki umieszczone po obu stronach szafy ołtarzowej, podarowane przez kobiety żydowskie[3].
W 1937 roku władze hitlerowskie zabroniły użytkowania synagogi przez gminę żydowską. W drodze licytacji została nabyta przez miejscowego ogrodnika. Po zakończeniu II wojny światowej, w czerwcu 1945 roku synagogę nieodpłatnie przekazano Wojewódzkiemu Komitetowi Żydów w Rychbachu. Wkrótce została wyremontowana i ponownie dostosowana do potrzeb kultu religijnego.
9 maja 1946 roku w synagodze odbyło się uroczyste nabożeństwo żałobne w intencji Żydów, którzy zginęli podczas II wojny światowej. Po wydarzeniach z marca 1968 roku nabożeństwa odbywały się nieregularnie, a od 1980 roku zostały zupełnie zaprzestane. W następstwie synagoga stała opuszczona i niszczejąca. W 1989 roku przeprowadzono małe prace remontowe elewacji zewnętrznych.
W nocy z 19 na 20 października 2001 roku podczas Dni Kultury Żydowskiej nieznani sprawcy wymalowali rasistowskie napisy oraz wizerunki swastyk na murach synagogi[4]. 23 lutego 2004[5] roku pożar strawił dach wraz z drewnianymi konstrukcjami na strychu[6]. Przyczyną pożaru było prawdopodobnie podpalenie. Wcześniej powybijano szyby w oknach budynku[5].
W 2004 roku synagogą zainteresowała się Fundacja Beiteinu Chaj – 2004, założona przez Rafaela Blau, rodowitego dzierżoniowskiego Żyda, mieszkającego wówczas za granicą. Fundacja, mimo że nie była właścicielką budynku, na własny koszt wykonała w nim prace zabezpieczające, przede wszystkim remont zniszczonego podczas pożaru dachu. W kwietniu 2006 roku przeprowadzono kolejne prace zabezpieczające. Wewnątrz usunięto gruz, śmieci, pousuwano szyby w oknach, zagrażające bezpieczeństwu, po których wnęki zostały zabite deskami, założono rynny i rury spustowe[7]. Do tej pory wejście do synagogi było możliwe jedynie poprzez okna na pierwszym piętrze, ponieważ drzwi główne i gospodarcze zamurowano kilka lat wcześniej. Fundacja założyła ponownie drzwi gospodarcze.
W styczniu 2007 roku synagoga została zakupiona przez Fundację Beiteinu Chaj, która starała się o jej zakup od ponad trzech lat. 5 grudnia 2007, z inicjatywy fundacji, zorganizowano w synagodze pierwsze od kilkunastu lat spotkanie inaugurujące święto Chanuki, w którym udział wzięło kilkudziesięciu mieszkańców miasta oraz członków lokalnej społeczności żydowskiej[8].
Postępujące prace renowacyjne umożliwiły uroczystości 19 kwietnia 2013 z udziałem konsula generalnego USA i attaché kulturalnego USA z Kijowa upamiętniające powstanie w getcie warszawskim[9], a letnie renowacje w 2013 dotyczyły odnowienia elewacji i uporządkowania otoczenia[10].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Murowany z cegły, trójkondygnacyjny, częściowo podpiwniczony budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Architektura obiektu utrzymana była w stylu włoskiego neorenesansu[11]. W elewacji wschodniej zaznaczono miejsce lokalizacji Aron ha-kodesz za pomocą stosunkowo bogato opracowanej blendy okiennej[12].
Niemal cały zewnętrzny i wewnętrzny wystrój obiektu uległ zniszczeniu w okresie drugiej wojny światowej i podczas próby remontu i renowacji podjętej w latach osiemdziesiątych XX stulecia[1]. W efekcie do początku XXI stulecia przetrwała bryła budynku, pozbawiona całkowicie wystroju i wyposażenia wnętrza, a w znacznym stopniu także wystroju elewacji.
Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 1399/WŁ w dniu 7 marca 1994 roku.
Galeria (przed remontem)
[edytuj | edytuj kod]-
Synagoga, 2006 -
Synagoga, 2006 -
Synagoga, 2006 -
Synagoga, 2006 -
Synagoga, 2006 -
Główna sala modlitewna -
Główna sala modlitewna -
Główna sala modlitewna -
Galerie dla kobiet -
Klatka schodowa na babiniec
Galeria (po remoncie)
[edytuj | edytuj kod]-
Synagoga, 2020 -
Synagoga, 2020 -
Synagoga, 2017 -
Główna sala modlitewna -
Kamień pamiątkowy (1963)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona projektu odnowy. pl.synagoguefund.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-12)]. synagogi
- Synagoga w Dzierżoniowie w portalu Wirtualny Sztetl
- Oficjalna strona synagogi
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Piotr Kmiecik, Fasada dzierżoniowskiej synagogi - próba rekonstrukcji, „Rocznik dzierżoniowski 2015”, 2016, s. 5-9, ISSN 1733-2044.
- ↑ a b „Der Wanderer aus dem Eulengebirge”, 1875 (47), 11 czerwca 1875, s. 4 (niem.).
- ↑ Alphons Paul, Geschichte der Stadt Reiechenbach, 1889, s. 378.
- ↑ PAŹDZIERNIK, [w:] Marcin Kornak, KATALOG WYPADKÓW ROK 2001, NIGDY WIĘCEJ - STOWARZYSZENIE ANTYFASZYSTOWSKIE, 18 stycznia 2008 [dostęp 2024-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2008-01-18].
- ↑ a b LUTY, [w:] MARCIN KORNAK (red.), KATALOG WYPADKÓW ROK 2004, JACEK PURSKI, NIGDY WIĘCEJ - STOWARZYSZENIE ANTYFASZYSTOWSKIE, 26 stycznia 2008 [dostęp 2024-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2008-01-26].
- ↑ Karolina Osińska, Modlitwa i handel [online], Wrocław Nasze Miasto, 24 sierpnia 2004 [dostęp 2024-11-16].
- ↑ Dzierżoniów. Dzierżoniowska Synagoga. tygodnik.dzierzoniowski.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-20)]. – Tygodnik Dzierżoniowski
- ↑ Dzierżoniów. Trwa Chanuka. tygodnik.dzierzoniowski.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. – Tygodnik Dzierżoniowski
- ↑ Uroczystości upamiętniające powstanie w Getcie Warszawskim. [dostęp 2015-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-21)].
- ↑ Letnie renowacje. [dostęp 2015-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-21)].
- ↑ Romuald Kaczmarek, Dzieje architektury i sztuki, [w:] Franciszek Biały i inni red., Dzierżoniów: zarys monografii miasta, Monografie Regionalne Dolnego Śląska, Wrocław : Dzierżoniów: "Silesia" ; TMD, 1998, s. 239 - 240, ISBN 978-83-85689-77-5 [dostęp 2024-11-04] (pol.).
- ↑ Piotr Kmiecik, Architektura Dzierżoniowa XIX wieku, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2009, s. 76 - 79, ISBN 978-83-928933-4-9 [dostęp 2024-11-04].