Przejdź do zawartości

Sygnatura w sztuce

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sygnatura Vincenta van Gogha
Sygnatura Wita Wisza na ambonie w kościele Mariackim w Krakowie
Sygnatura Fridy Kahlo
Sygnatura Albrechta Dürera na autoportrecie
Sygnatura na obrazie Lucasa Cranacha starszego
Sygnatura na spodzie wyrobu z fajansu. Włocławek
Znaczek pocztowy zaprojektowany przez Czesława Słanię dla Wysp Owczych, 1979

Sygnatura w sztuce (średniowieczna łac. signatura – 'oznaczenie, pieczęć', od łac. signare – 'znaczyć, pieczętować') – własnoręczny podpis lub znak artysty złożony na dziele sztuki. Podpisywanie swoich dzieł nazywa się sygnowaniem np. obrazu, rzeźby.

Sygnatura składa się z imienia i nazwiska, samego nazwiska, samego imienia, inicjałów, monogramu, charakterystycznego znaku lub ciągu znaków w postaci zwierzęcej lub figury geometrycznej, niekiedy daty lub miejsca powstania dzieła[1][2]. Często uzupełniane były łacińskimi formułami lub ich skrótami:

  • pinxit (namalował) – p.
  • fecit lub me fecit (wykonał) – f.
  • sculpsit ( wyrzeźbił lub rysował) – sc.
  • delineavit (narysował) – del.
  • invenit (projektował) – inv.[3].

Czasem wzbogacano sygnatury sentencjami, głównie łacińskimi lub innym tekstem[3].

Sygnowanie znane było już od starożytności, w średniowieczu stosowane rzadko ze względu na anonimowość twórców (występowały na obramieniach lub bordiurach). W renesansie zaczęto stosować sygnatury bezpośrednio na dziele. Malarstwo i rzeźba zaczęły funkcjonować jako wytwory ludzkiej kreatywności, indywidualizm artysty zaczął być ceniony[4]. Dla wielu artystów sygnatura stanowi ostatni etap w procesie tworzenia dzieła i stanowi potwierdzenie autorstwa[2].
Sygnatury na obrazach artyści umieszczają zwykle na dolnej krawędzi obrazu, na drobnym elemencie, w prawym lub lewym rogu, czasem przy górnej krawędzi lub na odwrocie obrazu, na płótnie lub ramie. Na rzeźbach zlokalizowane są zwykle na postumencie; na dziełach architektonicznych na cokołach, fryzach, latarniach kopuł[4][1].

Wielu artystów zmienia swoje sygnatury w różnych okresach twórczości co pomaga w datowaniu dzieła. Pablo Picasso we wczesnej działalności w sygnaturze umieszczał drugie imię, podpisując się: „Pablo Ruiz Picasso”, „Pablo R. Picasso”, „P.R. Picasso”. Później zaczął używać wyłącznie nazwiska, które było nazwiskiem panieńskim jego matki. W trakcie swojego kubistycznego okresu nie sygnował dzieł w widocznym miejscu, aby nie odwracać uwagi widzów od malarstwa. W końcowym okresie twórczości stosował sygnaturę w postaci podkreślonego nazwiska[2]. Jacek Malczewski stosował bardzo dużo różnych podpisów[5].
Z biegiem czasu na skutek procesów utleniania w obrębie płótna zdarza się, że sygnatury są słabo widoczne. Konieczne jest wtedy badanie pod mikroskopem[2].
Specjaliści tworzą katalogi z sygnaturami twórców. Ekspert sztuki John Castagno opublikował 17 książek zawierających sygnatury artystów z różnych okresów historii sztuki. Jego pierwsze wydawnictwo zawierało ponad 10 tysięcy sygnatur[2].

Wraz z rozwojem handlu dziełami sztuki sygnatury stały się przedmiotem fałszerstwa[1]. W celu stwierdzenia autentyczności sygnatury są często poddawane badaniu: analizie stylistycznej, technologicznej, konserwatorskiej. Między innymi określa się, w której warstwie stratygraficznej znajdują się litery. Umożliwia to stwierdzenie, czy sygnatura została umieszczona na dziele w trakcie tworzenia dzieła czy domalowana później. Obecnie istnieje szerokie spektrum metod badawczych, stosuje się: fluorescencję w ultrafiolecie, w podczerwieni i rentgenowską (XRF), mikroskopię optyczną, radiografię, autoradiografię neutronową, techniki chromatograficzne, oraz bardziej złożone metody badawcze np. koherencyjną tomografię optyczną[6].

Specjalną grupę sygnatur stanowią gmerki (znaki kamieniarskie umieszczane przez twórcę na powierzchni kamienia)[1].
Pojęcie sygnatura i sygnowanie używa się potocznie także przy znakowaniu wyrobów ceramicznych. Znaki umieszczone zwykle na spodzie obiektu określają fabrykę lub manufakturę, w której dany wyrób został wyprodukowany, w postaci konkretnej nazwy lub symbolu. Często można odczytać datę, rzadziej nazwisko artysty, który zaprojektował lub ozdobił dany przedmiot. Oznaczenia mogą być odciśnięte, namalowane naszkliwnie, podszkliwnie lub odbite[7][8].

Sygnatury twórców umieszczane są niekiedy również na znaczkach pocztowych.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007
  2. a b c d e Wszystko, co warto wiedzieć o sygnaturach. [dostęp 2022-05-03].
  3. a b Nowa encyklopedia PWN. T. 6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, ISBN 83-01-11969-1.
  4. a b Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4
  5. Falsyfikat na polskim rynku dzieł sztuki; znaczenie sygnatury w wartościowaniu dzieła sztuki. [dostęp 2022-03-09].
  6. Warsztat konserwatora zabytków, czyli o falsyfikatach. [dostęp 2022-03-09].
  7. Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1985, ISBN 83-214-0411-1.
  8. Kowecka Elżbieta, Łoś Maria, Łoś Jerzy, Winogradow Leon: Polska porcelana. Wrocław: Zakład Naukowy im. Ossolińskich, 1983.