Maślak zwyczajny
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
maślak zwyczajny |
| Nazwa systematyczna | |
| Suillus luteus (L.) Roussel Fl. Calvados, Edn 2: 34 (1806) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
_Roussel_270283.jpg)
Maślak zwyczajny (Suillus luteus (L.) Roussel) – gatunek grzybów z rodziny maślakowatych (Suillaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Suillus, Suillaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Boletus luteus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1806 r. Henri François Anne de Roussel, przenosząc go do rodzaju Suillus[2].
- Boletopsis lutea (L.) Henn. 1898
- Boletus luteus Grev. 1825
- Boletus luteus L. 1753
- Boletus volvatus Batsch 1783
- Cricunopus luteus (L.) P. Karst. 1881
- Ixocomus luteus (L.) Quél. 1888
- Viscipellis luteus (L.) Quél. 1868
Nazwę polską podała Alina Skirgiełło w 1960 r., w polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: huba maślak, koźlak, maślak, pępek, grzyb maślak, maślarz, ślimak[4]. Nazwy zwyczajowe i regionalne: grzyb maślak, borowik maślak, maśluk, maślarz, maśloch, maślicha, maślórka, ślimak, pępek, sośniak[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 4–12 cm, ciemnobrązowy, czekoladowobrązowy, czasami żółtobrązowy. Na młodych grzybach półkulisty, potem spłaszczony, szeroki. Skórka promieniście żyłkowana, lepka i błyszcząca, w czasie suszy wyschnięta. Daje się łatwo oddzielić od miąższu[6].
Długość 6–12 mm, cytrynowożółte rurki, u młodych owocników zakryte białą, błoniastą osłoną częściową. U osobników dorosłych resztki tej osłony pozostają na trzonie w postaci białofioletowego, przyrośniętego pierścienia. Pory rurek początkowo okrągławe, na starszych okazach kanciaste[7].
Wysokość 3–11 cm, grubość 1–2,5 cm, walcowaty, twardy i pełny. Jest jasnożółty, na górnej części występują brązowe ziarenka. Bardzo charakterystyczną cechą jest występowanie na trzonie skórkowatego pierścienia. Po tym można go rozróżnić od bardzo podobnego maślaka ziarnistego, który nie ma tego pierścienia[6].
Początkowo twardy, potem miękki. Ma biało-żółtawy kolor i tylko w dole trzonu jest lekko brązowy. Smak i zapach przyjemny[6].
Rdzawo-ochrowy. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 7–11 × 2,5 –4 μm[8].
- Gatunki podobne
- maślak rdzawobrązowy (Suillus collinitus); też rośnie pod sosnami, ale ma jaśniejszy kapelusz i nie posiada pierścienia[6]
- maślak ziarnisty (Suillus granulatus); nie ma pierścienia[6].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Jest szeroko rozprzestrzeniony. Występuje na całej półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym, a także w Ameryce Południowej, Australii i na Nowej Zelandii[9]. W Polsce jest bardzo pospolity[10].
Grzyb mykoryzowy[4]. Rośnie w lasach iglastych, głównie pod sosnami, gdyż współżyje z ich korzeniami – zjawisko mikoryzy[5]. Często występuje w młodnikach sosnowych[10]. Występuje od maja do jesieni, ale przy ciepłej jesieni i późnej zimie znajdowano dorodne osobniki w połowie grudnia.
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]- Kulinarne
Smaczny grzyb jadalny. Nadaje się do duszenia, smażenia i marynowania, może też być przyrządzony w każdy właściwy dla grzybów sposób. Skórkę z kapelusza należy usunąć przed spożyciem (jest kwaśna)[5]. Można go przyrządzać bez ściągania skórki, jednakże bez niej potrawy są bardziej apetyczne, ponadto jej ściągnięcie ułatwia dobre oczyszczenie kapeluszy z ziemi, igliwia itp. W rzadkich przypadkach zdarzały się objawy nietolerancji niektórych ludzi na maślaki, objawiające się wymiotami i biegunką. Z tego powodu wskazane jest przed pierwszym spożyciem maślaków dokonać próby polegającej na spożyciu tylko niewielkiej ich ilości[10].
- Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 8 maja 1959 r. znaczek pocztowy przedstawiający maślaka zwyczajnego, o nominale 30 gr, w serii Grzyby Polski. Wydrukowano 416 000 sztuk, techniką rotograwiury, na papierze niepowlekanym. Znaczek był ząbkowany i miał formę trójkątną. Autorem projektu znaczka był Czesław Borowczyk. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Suillus luteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Ewald Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Stefan Łukomski (tłum.), Warszawa: Klub dla Ciebie – Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2, OCLC 836313700.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).
- ↑ a b c Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Marek Jedziniak: 1959.05.08 Grzyby Polski. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-23]. (pol.).