Stanisław Nowakowski (harcmistrz)

Stanisław Włodzimierz Nowakowski

Data i miejsce urodzenia	27 września 1899 Jaworów (k. Lwowa)
Data i miejsce śmierci	16 stycznia 1985 Rzeszów
Stopień instruktorski	harcmistrz
Organizacja harcerska	Związek Harcerstwa Polskiego
Przewodniczący ZHP
Okres sprawowania	od 10 stycznia 1945 do lutego 1945
Poprzednik	Tadeusz Kupczyński
Następca	Janusz Wierusz-Kowalski
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa w Rzeszowie (ul. Naruszewicza 13)

Stanisław Włodzimierz Nowakowski h. Ślepowron (ur. 27 września 1899 w Jaworowie, zm. 16 stycznia 1985 w Rzeszowie) – polski nauczyciel, harcmistrz, komendant Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy (1944–1947), Przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego (1945).

Życiorys

Młodość i nauka

Był synem Stanisława Augusta (1874–1923) i Heleny z Żegiestowskich (1875–1956). Uczył się w szkołach: czteroklasowej podstawowej w Tłumaczu, Prywatnym Gimnazjum Realnym w Borszczowie, C. K. V Gimnazjum we Lwowie i VIII Gimnazjum Realnym we Lwowie, gdzie – po przerwie spowodowanej udziałem w I wojnie światowej – zdał maturę w 1918 r. Od grudnia 1919 r. studiował na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. Po kolejnej przerwie – związanej z wojną 1920 r. – kontynuował naukę: studiował geografię, geologię i petrografię, tym razem na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. W 1922 r. został asystentem w Zakładzie Geografii UJK (ukończył studia w 1924 r.), później uczestnicząc w organizacji instytucji i organizacji geograficznych we Lwowie.

Działalność niepodległościowa

W marcu 1917 r. został wcielony do armii austriackiej i trafił na front włoski. W wyniku przegrupowania znalazł się w 1918 r. we Lwowie, gdzie natychmiast wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie wojny 1920 r. dowodził 1. kompanią 240. ochotniczego pułku piechoty. Został ranny 15 sierpnia 1920 r. w czasie bitwy pod Suchorzycami. Dostał awans na podporucznika i otrzymał urlop.

Harcerstwo

W maju 1915 r. wstąpił do tajnego zastępu „Orłów”, a w grudniu 1915 r. został przyjęty do I Lwowskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki. Po przerwie spowodowanej służbą wojskową w wojsku austriackim wrócił do pracy harcerskiej w 1919 r. W marcu 1919 r. otrzymał pierwszy stopień instruktorski przodownika i został drużynowym III Drużyny Lwowskiej. Od 1921 był członkiem Komendy Chorągwi Lwowskiej. Później był hufcowym w Krośnie i Czortkowie (gdzie pracował). Został harcmistrzem w 1927 r. Od 1936 roku do wybuchu wojny był hufcowym Huculskiego Hufca Harcerzy, który sam zorganizował.

Jesienią 1944 r. – wraz z Antonim Gromskim i Stanisławem Sokołowskim – podjął rozmowy z przedstawicielem PKWN na temat ujęcia w ramy organizacyjne spontanicznie odradzającego się ruchu harcerskiego, w wyniku czego 27 października 1944 r. objął funkcję komendanta Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy, 30 grudnia 1944 r. został członkiem Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej, na której pierwszym posiedzeniu w Lublinie został wybrany Przewodniczącym ZHP.

Był to okres równoległego istnienia struktur organizacji harcerskich w różnych miejscach Polski i braku komunikacji między nimi. 17 stycznia 1945 r. dotychczasowe konspiracyjne struktury ZHP, z przewodniczącym Tadeuszem Kupczyńskim, rozwiązały się. W tym samym czasie w lutym 1945 r. Janusz Wierusz-Kowalski został mianowany przez kierownictwo resortu oświaty w Warszawie przewodniczącym ZHP. Stanisław Nowakowski zrezygnował z funkcji Przewodniczącego ZHP w lecie 1945 r. i poświęcił się pracy w chorągwi rzeszowskiej. Zrezygnował (w wyniku nacisków Urzędu Bezpieczeństwa) z funkcji Komendanta Chorągwi w 1947 r., a w 1951 r. zrezygnował z czynnej pracy w harcerstwie.

Po Czerwcu 1956 r. powrócił do pracy harcerskiej. Na Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w grudniu 1956 r. w Łodzi został wybrany członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej.

W styczniu 1957 r. wszedł w skład Rady Chorągwi i objął funkcję kierownika Wydziału Harcerskiego Komendy Chorągwi Rzeszowskiej. Członkiem Komendy był do 1965 r., a członkiem Rady Chorągwi – do 1975 r.

Jako jeden z pierwszych instruktorów otrzymał w 1965 r. honorowy stopień harcmistrza Polski Ludowej.

Praca pedagogiczna

Po ukończeniu studiów w 1924 r. został nauczycielem w Państwowym Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie. W 1926 r. został przeniesiony na stanowisko etatowego nauczyciela w Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie, gdzie w 1930 roku został kierownikiem Publicznej Szkoły Powszechnej im. Króla Jana III Sobieskiego. W 1935 r. przeniósł się do Kołomyi na stanowisko inspektora szkolnego. Po zajęciu Kresów przez ZSRR pozostał nauczycielem w szkole „polsko-ukraińskiej”, gdzie organizował również tajne nauczanie.

Grobowiec rodzinny Stanisława Nowakowskiego

Po zajęciu Podkarpacia przez oddziały radzieckie, latem 1944 r. Nowakowski przeniósł się do Rzeszowa (gdzie mieszkał do śmierci). Został tam w sierpniu 1944 r. mianowany p.o. Kierownika Wydziału Szkolnictwa Powszechnego Kuratorium. Od stycznia 1945 r. był okręgowym wizytatorem szkół powszechnych, później przez pewien czas naczelnikiem Wydziału Ogólnego Kuratorium.

W latach 50. działał w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, Polskim Towarzystwie Geograficznym (był prezesem oddziału rzeszowskiego) i PTTK.

Do sierpnia 1959 r. pracował jako starszy wizytator Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie, w tym roku został zastępcą dyrektora Studium Nauczycielskiego w Rzeszowie, gdzie pracował do przejścia na emeryturę w 1967 r.

Po śmierci został pochowany na rzeszowskim cmentarzu komunalnym Wilkowyja (sektor 9-1-5_6).

Życie prywatne

Stanisław Nowakowski ożenił się w 1927 r. z Janiną (1903–1978) i miał z nią pięcioro dzieci: Jerzego (1928–1994), Zofię (1930–, również harcmistrzynię), Krystynę Chlebowicz (1934–), Irenę Siudak (1936–2015) i Barbarę Mazur (1939 – ok. 2010).

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy II klasy (1961)
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 12 czerwca 1946, 1959)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1936)
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976)
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1936)
• Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” (1979)
• Złota Odznaka ZNP
• Odznaczenie honorowe „Za zasługę” (1947)
• Honorowa Odznaka „Za Zasługi dla ZHP” (1968)
• Złota Odznaka PTTK
• Wpis do „Księgi zasłużonych dla województwa rzeszowskiego” (1983)

Upamiętnienie

W Rzeszowie, na ścianie budynku, w którym mieszkał przez 36 lat, umieszczono 10 listopada 1988 r. tablicę ku czci: „uczestnika walk o niepodległość, Polski, pierwszego komendanta Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy (1944–1947), nauczyciela i geografa, patrioty i społecznika”.

Zobacz też

• Harcerstwo podczas II wojny światowej

Bibliografia

• Janusz Wojtycza (red.): Harcerski Słownik Biograficzny. T. 1. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, 2006. ISBN 83-923571-1-6. Brak numerów stron w książce