Stanisław Leszczycki

Stanisław Marian Leszczycki

Zdjęcie przed 1987
Data i miejsce urodzenia	8 maja 1907 Mielec
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 1996 Warszawa
profesor nauk o Ziemi
Specjalność: geografia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1932 Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1945 Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1954
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Funkcja Jednostka PAN	członek prezydium Polska Akademia Nauk
Doktor honoris causa Uniwersytet Karola w Pradze – 1970 Akademia Ekonomiczna w Poznaniu – 1977 Uniwersytet Warszawski – 1987
dyrektor
instytut	Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Okres spraw.	1945–1948
dyrektor
instytut	Instytut Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego
Okres spraw.	1951–1970
Następca	Jerzy Kondracki
Odznaczenia

Stanisław Leszczycki

Data urodzenia	8 maja 1907
Data śmierci	17 czerwca 1996
Poseł do Krajowej Rady Narodowej
Okres	od 1945 do 1947
Przynależność polityczna	PPS
Poseł do Sejmu Ustawodawczego
Okres	od 1947 do 1952
Przynależność polityczna	PZPR
Podsekretarz stanu w MSZ
Okres	od 1946 do 1950

Stanisław Marian Leszczycki (ur. 8 maja 1907 w Mielcu, zm. 17 czerwca 1996 w Warszawie) – polski geograf i działacz polityczny, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego.

Życiorys

Urodził się w Mielcu w rodzinie prawniczej: dziadek Robert Leszczycki był sędzią Sądu Krajowego w Krakowie, drugi dziadek Henryk Macharski (ojciec matki Jadwigi z Macharskich Leszczyckiej) – prawnikiem w starostwie, a ojciec Bronisław Leszczycki – notariuszem. Również pradziadkowie mieli studia wyższe, używali pieczęci z herbem rodzinnym – Leszczyc.

Podczas I wojny światowej rodzina przeniosła się do Andrychowa, a po śmierci ojca osiadła w Krakowie, gdzie Stanisław ukończył szkołę powszechną i gimnazjum.

Od 1917 należał do harcerstwa, jego drużynowym był Ignacy Fik. Stanisław Leszczycki jako harcerz pełnił m.in. służbę gońca w wojskowym biurze werbującym ochotników do walki z bolszewicką Rosją, a w 1924 przeszedł kurs dla przewodników po Krakowie. Do końca lat 20. był drużynowym i organizował letnie obozy harcerskie. W czasach szkolnych interesował się heraldyką, etnografią i językiem esperanto, uczestniczył w konferencji skautów esperantystów w Birkenhead w Anglii w 1929.

Po maturze w 1926 zamierzał zdawać na studia geologiczne, ponieważ jednak ówcześnie takich studiów nie było, wybrał najbliższą swoim zainteresowaniom geografię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ze względu na trudne warunki materialne w trakcie studiów musiał podjąć pracę zarobkową. Dzięki prof. Ludomirowi Sawickiemu na drugim roku został zaangażowany jako zastępca młodszego asystenta, a na trzecim, w 1928 jako młodszy asystent. Wkrótce, po śmierci prof. Sawickiego, powierzono mu prowadzenie seminarium antropogeograficznego pod kierunkiem prof. Jerzego Smoleńskiego, a później – pracowni magisterskiej i konwersatorium ogólnogeograficznego. Jako drugi kierunek studiował także etnografię, ukończył też studium pedagogiczne. W 1930 otrzymał tytuł magistra filozofii UJ (praca dyplomowa pt. Demografia wsi Krzczonowa i Zawadki w powiecie myślenickim) i został mianowany starszym asystentem. Zajmował się demogeografią, w szczególności badaniami osadnictwa wiejskiego (m.in. fizjonomii osiedli – prowadzonymi głównie w Beskidzie Wyspowym, Małym i Niskim, Podhalu, na Łemkowszczyźnie, a także w Alpach Austriackich, w Anatolii i Finlandii), prowadził zimowe badania klimatu w Tatrach, bioklimatu polskich uzdrowisk, zajmował się geografią turyzmu (kierował pionierskim Studium Turyzmu na UJ) oraz planowaniem regionalnym (podkreślał rolę naturalnego środowiska geograficznego i czynników demograficznych w planowaniu regionalnym).

W 1932 na podstawie pracy Badania geograficzne nad osadnictwem w Beskidzie Wyspowym uzyskał doktorat. Równolegle z działalnością prowadzoną na uniwersytecie w 1934 rozpoczął pracę w Biurze Planu Regionalnego Podhala i Beskidu Zachodniego (od 1937 Biurze Regionalnym Planu Zabudowy Okręgu Krakowskiego). Pracę habilitacyjną Region Podhala złożył w 1937, jednak została ona odrzucona.

Od czasów gimnazjalnych działał w Polskim Towarzystwie Tatrzańskim, na studiach założył Koło Akademickie PTT, był przewodnikiem górskim. Był popularyzatorem wiedzy krajoznawczej, wychowawcą wielu pokoleń krajoznawców i turystów. Był prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w latach 1947–1950, zasłużonym dla połączenia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, w którym pełnił funkcję prezesa Głównej Komisji Rewizyjnej PTTK w latach 1950–1955. 17 grudnia 1950 r. podczas I Walnego Zjazdu PTTK otrzymał godność Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Działał również w Polskim Związku Narciarskim, Towarzystwie Ochrony Przyrody, Lidze Popierania Turystyki i Związku Ziem Górskich. W czasie studiów wstąpił do Polskiego Towarzystwa Geograficznego, był jego sekretarzem. Wraz z kolegą z harcerstwa Janem Chranickim był współtwórcą stukilometrowego szlaku turystycznego wokół Krakowa. Popularyzował geografię w wykładach krakowskiej rozgłośni Polskiego Radia, prowadził tam piątkowy „Poradnik turystyczny” a zimą prezentował „Komunikat śniegowy”, pisał liczne artykuły do prasy krakowskiej, w szczególności do dodatków „Kuriera Krakowskiego”. Wygłaszał odczyty w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego, organizował i prowadził wycieczki krajoznawcze w okolice Krakowa dla robotników i bezrobotnych. Uczestniczył w Karpackich Zjazdach Turystycznych.

Aresztowany w listopadzie 1939 w niemieckiej akcji pacyfikacyjnej, tzw. Sonderaktion Krakau. Więziony we Wrocławiu, a następnie w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau. Po zwolnieniu z obozu w styczniu 1941 wrócił do Krakowa, gdzie rozpoczął pracę w wodociągach miejskich na stanowisku telefonisty, podczas której związał się ze środowiskiem PPS, a w latach 1942–1945 w Sekcji Opieki nad Przesiedlonymi i Uchodźcami Komitetu Opiekuńczego Rady Głównej Opiekuńczej na stanowisku magazynier. Współpracował też z Biurem Informacji Politycznej Armii Krajowej, kilkakrotnie przechodził przez granicę na Orawę i Spisz, przekazując podziemną prasę i konspiracyjne przesyłki. Brał udział w tajnym nauczaniu Uniwersytetu Jagiellońskiego, prowadził zajęcia z antropogeografii i geopolityki. Razem z kolegami z UJ prowadził prace nad zreformowaniem szkolnictwa wyższego w powojennej Polsce, modelem gospodarki planowej, organizacją społeczno-polityczną państwa i przygotowaniem do konferencji pokojowej.

Pałac Uruskich-Czetwertyńskich – siedziba Instytutu Geograficznego UW (obecnie Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych), Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz przez wiele lat Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Po zakończeniu działań wojennych uczestniczył w zabezpieczaniu i porządkowaniu gmachów uniwersyteckich, kompletowaniu zbiorów i wznowieniu działalności dydaktycznej. W 1945 złożył pracę habilitacyjną o osadnictwie na podstawie materiałów zebranych w 1936 w czasie wyprawy do Anatolii (została wydana dopiero w 1987 pt. Badania geograficzne nad osadnictwem w Południowej Anatolii). Był dyrektorem Instytutu Geografii UJ w latach 1945–1948. W Warszawie doprowadził do podpisania umowy z właścicielem zrujnowanego pałacu Uruskich Stefanem Czetwertyńskim a rektorem Uniwersytetu Warszawskiego, na mocy której w odbudowanym gmachu, oddanym do użytku w 1950, umieszczono Instytut Geograficzny UW (obecnie Wydział Geografii i Studiów Regionalnych), Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Polskie Towarzystwo Geograficzne i wspólną bibliotekę geograficzną.

Był jednym z ekspertów komunistycznego Rządu Tymczasowego RP ds. granic, uczestniczących w konferencji w Poczdamie w lipcu 1945, autorem memoriału pt. Postulaty Polski w sprawie granicy zachodniej Polski, przedłożonego po poprawkach Ministerstwa Spraw Zagranicznych Stanom Zjednoczonym Ameryki, Wielkiej Brytanii i Związkowi Radzieckiemu. Uczestniczył w rozmowach w sprawie ustalania przebiegu granicy polsko-czechosłowackiej i polsko-radzieckiej.

Członek PPS w latach 1945–1948. W PZPR przez cały okres istnienia partii (1948–1990). Poseł do KRN w latach 1945–1947, a następnie do Sejmu Ustawodawczego (1947–1952). Podsekretarz stanu w MSZ w latach 1946–1950.

Na pierwszym powojennym zjeździe Polskiego Towarzystwa Geograficznego w 1946 poparł ideę zjednoczenia wszystkich polskich towarzystw geograficznych i został wybrany przewodniczącym wydziału ds. naukowych. W latach 1950–1953 był prezesem PTG, w 1954 został jego członkiem honorowym, otrzymał złotą odznakę za zasługi dla PTG (1958) i medal PTG (1964). Zainicjował utworzenie w 1949 nadmorskiej stacji badawczej PTG w Międzyzdrojach na Wolinie. Brał udział w pracach nad planem badań dla geografii polskiej, podziałem kraju w nowych granicach na regiony geograficzne (niestety w niewielkim stopniu uwzględniającego elementy antropogeograficzne) i nazewnictwem na terenach przyłączonych do Polski (zajmował się nazwami fizjograficznymi).

Był inicjatorem założenia czasopisma „Poznaj Świat”, w którym publikował liczne artykuły i notatki, a także wydawania biuletynu pt. „Przegląd Radzieckiej Literatury Geograficznej”, który od 1953 wychodził pod tytułem „Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej”.

W Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego wygłaszał odczyty i uczestniczył w konferencjach dotyczących spraw robotniczych. Uczestniczył w Radzie Szkół Wyższych i Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W powołanej z inicjatywy KC PZPR Komisji Popierania Twórczości Naukowej i Artystycznej, przyznającej subwencje i stypendia krajowe i zagraniczne, był przewodniczącym Sekcji Popierania Nauki (1949–1953). Był członkiem Komitetu Nagród Państwowych, w którym przewodniczył Sekcji Architektury i Planowania Przestrzennego.

Współorganizował I Kongres Nauki Polskiej, na którym powołano Polską Akademię Nauk, przy jednoczesnej likwidacji Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był współautorem referatu krytycznie oceniającego geografię przedwojenną i wytyczającego cele i zadania geografii na bazie materializmu dialektycznego. W 1952 powołany przez komunistyczny rząd w skład pierwszego prezydium PAN, był członkiem prezydium PAN do 1968 i ponownie w latach 1978–1980, członkiem kilku komitetów PAN, w tym przewodniczącym Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (1958–1980) i Komitetu ds. Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (1953–1961), a następnie przewodniczącym Rady Naukowej Zakładu Badań Naukowych GOP w Zabrzu. Był ekspertem z dziedziny planowania przestrzennego, powołany do Państwowej Rady Gospodarki Przestrzennej przy Komisji Planowania przy Radzie Ministrów.

W 1954 mianowany profesorem zwyczajnym.

Uczestniczył w pracach nad zagospodarowaniem przestrzennym kraju, jego gospodarki, transportu i wariantami podziału administracyjnego. Zajmował się geografią przemysłu,tj. strukturą przestrzenną i zmianami przemysłu i zagospodarowania przestrzennego w czasie, rozwojem aglomeracji miejsko-przemysłowych, a także regionalizacją ekonomiczną Polski i świata. Występował przeciwko trasie szerokotorowej Linii Hutniczo-Siarkowej prowadzonej przez Roztoczański Park Narodowy i lokalizacji zapory na Dunajcu, sprzeciwiał się lokalizacji Huty Katowice. Kierował pracami nad Atlasem przemysłu Polski, był członkiem komitetu redakcyjnego Wielkiego atlasu świata i współtwórcą Narodowego atlasu Polski oraz koncepcji Atlasu zasobów, walorów i zagrożeń środowiska. Prowadził badania terenowe ludności na wyspie Wolin, kierował pracami nad strefami wpływów wielkich miast, kontynuował też prace nad osadnictwem wiejskim w Beskidzie Wyspowym.

W latach 1951–1970 był dyrektorem Instytutu Geograficznego UW. W 1966 otrzymał propozycję objęcia funkcji rektora UW, której jednak nie przyjął. W marcu 1968 współautor pisma ponad 30. profesorów członków PAN do premiera Józefa Cyrankiewicza protestującego przeciwko biciu i aresztowaniu młodzieży i budzeniu antysemityzmu.

W latach 1968–1972 prezes Międzynarodowej Unii Geograficznej. W latach 1950–1979 redaktor naczelny „Przeglądu Geograficznego”. Doktor honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze (1970), Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (1977) i Uniwersytetu Warszawskiego (1987). Członek honorowy dziewiętnastu geograficznych towarzystw naukowych i Towarzystwa Urbanistów Polskich. Odznaczony wieloma orderami i medalami krajowymi i zagranicznymi, m.in. w 1951 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, ponadto komandorią brytyjskiego Orderu św. Michała i Jerzego, węgierskim Orderem Zasługi II klasy, fińskim Orderem Białej Róży, rumuńskim Orderem Gwiazdy II klasy, bułgarskimi orderami: Orderem 9 września 1944 II stopnia (1948) i Orderem za Zasługi II klasy i czechosłowackim Orderem Białego Lwa II klasy (1947). W grudniu 1983 wyróżniony Pamiątkowym Medalem z okazji 40. rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej.

Pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (kwatera SC12-A-4).

Grób prof. Stanisława Leszczyckiego na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie

W 1998 jego imię nadano Instytutowi Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.

Bibliografia

• W 100-lecie urodzin profesora Stanisława Leszczyckiego. „Przegląd Geograficzny”. 3/4. 79, 2007. Warszawa: IGiPZ PAN. ISSN 0033-2143. [dostęp 2013-10-29]. brak numeru strony
• Stanisław Marian Leszczycki (8.V.1907 – 17.VI.1996). Życie na przełomie 1907–1990. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 3. 36, s. 1–54, 1991. [dostęp 2013-10-29]. 
• Henryk Nakielski: Biret i rogatywka. W: Miejsce dla Polski. Wyd. I. Warszawa: Iskry, 1985, s. 190-199. ISBN 83-207-0709-9.