Sosna arizońska
| |
| Systematyka[1][2][3] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
sosna arizońska |
| Nazwa systematyczna | |
| Pinus arizonica Engelm. Rothrock, Wheeler, U.S. Geogr. Surv. West 100th Merid. Rep. 6: 260. 1878 | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
| Zasięg | |
 5. P. arizonica var. arizonica, 6. P. arizonica var. stormiae | |
Sosna arizońska (Pinus arizonica Engelm.) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindl.). Sosna arizońska występuje w stanie dzikim na półkuli północnej, w południowych regionach Ameryki Północnej. Została znaturalizowana w Australii.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Sosna arizońska występuje w USA na terenie stanu Arizona (góry na południowym wschodzie), Nowy Meksyk (południowy zachód) i Teksas (góry na zachodzie). W Meksyku spotykana w górach Sierra Madre Zachodnia, na północnym zachodzie stanu Sonora, zachodzie Chihuahua, wschodzie Sinaloa oraz w Durango.
Odmiana stormiae występuje w górach Sierra Madre Wschodnia od stanu Coahuila, przez Nuevo León i południowo-wschodni Tamaulipas, aż do San Luis Potosí.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Drzewiasty, korona drzewa otwarta, u młodych drzew stożkowata, z wiekiem zaokrąglona.
- Pień
- Prosty, osiąga do 35 m wysokości i 1,2 m średnicy[5]. Kora młodych drzew ciemnobrązowa, łuskowata, u starszych okazów gruba na 4–5 cm, głęboko spękana, podzielona na duże nieregularne płaty podzielone na cienkie, ściśle przylegające cynamonowo-brązowe łuski.
- Liście
- Igły zebrane po 3–5 na krótkopędach, o długości (5)12–22(25) cm i grubości 0,9–1,8 mm, ciemnozielone. Brzeg liścia drobnoząbkowany.
- Szyszki
- Szyszki męskie przeważnie żółte do brązowo-żółtych, zebrane w ciasne klastry przy końcach nowych pędów. Osiągają 15–20 mm długości i 5 mm średnicy. Szyszki żeńskie jajowate do stożkowatych, dorastają do 6–9 cm długości. Wyrastają w grupach po 1–3 na krótkich szypułkach. Dojrzałe jasno-czerwonobrązowe. Łuski szyszek twarde, sztywne, o szerokości 12–14 mm, apofyza z małym odgiętym kolcem[6]. Nasiona ciemnobrązowe, o długości ok. 6 mm, opatrzone skrzydełkiem długości 20–25 mm.
- Gatunki podobne
- Pinus ponderosa subsp. brachyptera, podgatunek ten można odróżnić od sosny arizońskiej po liczbie igieł na krótkopędzie: 2–4, liczbie kanałów żywicznych w liściu: 2–6, oraz łuskach szyszek o mocnych wystających kolcach[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]W igłach po 6–10 kanałów żywicznych i dwie wiązki przewodzące. Aparaty szparkowe widoczne na wszystkich stronach liścia. Igły opadają po 2–3 latach. Siewki wykształcają 7–9 liścieni.
Odmiana typowa i cooperi mogą tworzyć stanowiska jednogatunkowe, ale zazwyczaj występują z innymi sosnami, jałowcami lub dębami. Odmiana stormiae występuje zazwyczaj na suchszych stanowiskach, przeważnie razem z jałowcami lub sosnami (np. P. cembroides).
Sosna arizońska, odmiana typowa, na terenie Meksyku jest gospodarzem rośliny pasożytniczej Arceuthobium vaginatum subsp. vaginatum (pasożyt pędowy), dodatkowo w Durango jest gospodarzem A. verticilliflorum. Sosna arizońska może być gospodarzem obydwu tych roślin pasożytniczych w tym samym czasie[7]. Populacje w Arizonie, Nowym Meksyku, Chihuahua i Sonorze są także zainfekowane przez A. vaginatum subsp. cryptopodum.
Odmiana stormiae jest jednym z gospodarzy Arceuthobium vaginatum subsp. vaginatum i A. vaginatum subsp. cryptopodum[8].
Odmiana cooperi jest głównym gospodarzem roślin pasożytniczych: Arceuthobium globosum subsp. globosum, A. rubrum, A. vaginatum subsp. vaginatum i A. verticilliflorum. Arceuthobium globosum subsp. globosum i A. nigrum mogą występować łącznie na tych samych okazach sosny (Durango, Meksyk)[7].
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[9]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
- podsekcja Ponderosae
- gatunek P. arizonica
- podsekcja Ponderosae
- sekcja Trifoliae
Gatunek uznany za bardzo podobny do Pinus ponderosa przez Engelmanna (1879), zaś przez Shawa (1848–1937) zredukowany do rangi odmiany P. ponderosa[10][11]. Sosna arizońska często traktowana była jako odmiana P. ponderosa var arizonica[12], jednak nowsze badania podnoszą ją do rangi gatunku[13].
Autorzy wyróżniają trzy odmiany[13] (chociaż część podnosi jedną z nich do rangi gatunku):
- P. arizonica var. arizonica Engelm. 1879 – odmiana typowa, liście zmiennej długości: (8) 10–20 (23) cm, zebrane po 3–5 na krótkopędach, przeważnie po 3–4. Synonimy: P. ponderosa var. arizonica (Engelm.) Shaw, P. ponderosa ssp. arizonica (Engelm.) Murray.
- P. arizonica var. stormiae Martínez 1945 – igły zebrane po 3–4 na krótkopędzie, rzadziej 5, długie (14–25 cm) i grube (1,4–1,8 mm) z aparatami szparkowymi ułożonymi w 8–12 linii na jednej stronie. Synonimy: P. ponderosa var. stormiae (Martínez) Silba.
- P. arizonica var. cooperi (Blanco) Farjon 1990 – krótkie igły, o długości (5) 6–10 (12) cm, osadzone po (3) 4–5 na krótkopędach, przeważnie po 5. Przez niektórych autorów uznawana za odrębny gatunek P. cooperi Blanco, najbliżej spokrewniony z P. hartwegii (tutaj traktowany jako synonim). Pozostałe synonimy: P. lutea Blanco ex Martínez non Walter nec Gordon & Glendinning, P. lutea var. ornelasi Martínez, P. cooperi var. ornelasii (Martínez) Blanco).
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia LR/lc (lower risk/least concern), uznając go za gatunek najmniejszej troski, o niskim ryzyku wymarcia[4]. Po ponownej ocenie w 2011 r. klasyfikację tę utrzymano jako LC i opublikowano w roku 2013[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b A. Farjon, Pinus arizonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-02] (ang.).
- ↑ Aljos Farjon, Brian T. Styles. Pinus (Pinaceae). „Flora Neotropica Monograph 75”, 1997. New York: New York Botanical Gardens.
- ↑ a b Jesse P. Perry: The Pines of Mexico and Central America. Portland: Timber Press, 1991. ISBN 0-88192-174-2.
- ↑ a b Hawksworth, Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics, 1996, s. 35.
- ↑ F.G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2010-02-02].
- ↑ Christopher J. Earle: Pinus. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
- ↑ George Russel Shaw: The Pines of Mexico. Boston: J. R. Ruiter, 1909, seria: Publications of the Arnold Arboretum No. 1. DOI: 10.5962/bhl.title.28493.
- ↑ George Russel Shaw: The Genus Pinus. Cambridge: Riverside Press, 1914, seria: Publications of the Arnold Arboretum No. 5. [dostęp 2012-01-30].
- ↑ R. Kral. Pinus ponderosa var. arizonica. „Flora of North America North of Mexico”, 1993. [dostęp 2012-02-24]. (ang.).
- ↑ a b Christopher J. Earle: Pinus arizonica. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
- ↑ A. Farjon, Pinus arizonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-17] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
- Christopher J. Earle: Pinus arizonica. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).
- Aljos Farjon, Brian T. Styles. Pinus (Pinaceae). „Flora Neotropica Monograph 75”, 1997.