Skomielna Czarna
49°43′37″N 19°50′10″E/49,726944 19,836111| wieś | |
 Ogólny widok miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
1400 |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-437[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KMY |
| SIMC |
0338450 |
Położenie na mapie gminy Tokarnia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu myślenickiego  | |
| 49°43′37″N 19°50′10″E/49,726944 19,836111[1]
| |
Skomielna Czarna – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie myślenickim, w gminie Tokarnia[3][4].
W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie krakowskim.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Skomielna Czarna położona jest w Beskidzie Makowskim, w dolinie Bogdanówki, która wypływa spod Koskowej Góry i wpada do Krzczonówki powyżej Tokarni[5].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| części wsi | Bargłowa, Bartosza, Chorynowa, Fuczkowa, Gapkowa, Gawlakowa, Goryle Niżnie, Goryle Wyżnie, Kołodziejowa, Kowalówka, Kusikowa, Mąkowa, Mirkowa, Mizerowa, Madoniowa, Młyny, Pańskie, Polakowa, Sępowa, Sroki, Surlasowa, Talarowa, Walczakowa, Wilkowa, Wojtkówka, Wróblowa, Zarębek, Zięby, Żyłówka Niżna, Żyłówka Wyżna |
Zarys historii
[edytuj | edytuj kod]Podobnie jak wiele okolicznych miejscowości, tak i Skomielną Czarną założyli Jordanowie z Zakliczyna. Powstała w I połowie XVI w. Po raz pierwszy wieś wymienia dokument podziału majątku Mikołaja Jordana, który przekazuje ją swemu synowi, Spytkowi Wawrzyńcowi Jordanowi, kasztelanowi i wojewodzie krakowskiemu[6]. Płacił on z niej podatki od 6 łanów kmiecych, jednego łanu sołtysiego, 10 zagrodników z rolą, 5 komorników z bydłem i 15 komorników bez bydła[7]. Spytek nie pozostawił męskiego potomka. Po jego śmierci (1568) wieś przypada wdowie, Annie z Sieniawskich, a w 1599 r. drogą koligacji przechodzi na rotmistrza Stanisława Przerębskiego herbu Nowina, żonatego z Anną Zebrzydowską. 30 lat później drogą posagu staje się własnością Andrzeja Karkowskiego herbu Junosza, a w 1674 r, tym samym sposobem przechodzi we władanie Franciszka Łodzińskiego herbu Radwan. W rękach Łodzińskich pozostaje do 1851 r., kiedy Izabela z Łodzińskich otrzymuje ją jako posag idąc za mąż za Konstantego, barona Gostkowskiego[6].
Pod koniec XIX w.Skomielna Czarna liczyła 175 domów i 928 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego. Należała wówczas do parafii w Łętowni. Jej mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i hodowlą bydła. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego charakteryzował ówczesne możliwości gospodarcze wsi: Gleba jałowa, górska, wydaje owies i kartofle, a przy starannej uprawie żyto i jęczmień[7]. W 1892 r. po Gostkowskich majątek odziedziczyła Tekla Wojakiewiczówna, której syn, Kazimierz Wojakiewicz odsprzedał należącą do niego część gruntów wiejskich włościanom[6]. 11 stycznia 1899 odbył się w Łętowni pogrzeb zmarłego Konstantego Gostkowskiego herbu Gozdawa, byłego właściciela Skomielnej, który zmarł w wieku 88 lat; w pogrzebie wzięli udział sąsiedzi, duchowni oraz okoliczni chłopi, jako że zmarły cieszył się dużą sympatią[8].
W okresie międzywojennym wieś była dość popularnym letniskiem. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili tu niewielkie sanatorium dla żołnierzy Wehrmachtu.
Po zakończeniu II wojny światowej w okolicy aktywne było antykomunistyczne podziemie, głównie Oddział „Błyskawica” dowodzony przez Józefa Kurasia ps. „Ogień”. W jego składzie był m.in. Jan Sałapatek ps. „Orzeł”, pochodzący z pobliskiej Jachówki. Do najsłynniejszych akcji Sałapatka, już po utworzeniu przez niego samodzielnej Grupy Operacyjnej AK „Zorza”, należy zaliczyć napad na zebranie gromadzkie zorganizowane 15 kwietnia 1951 r. w miejscowej szkole, podczas którego zastrzelony został Stanisława Surówka z Krakowa, agitujący za utworzeniem PGR-u oraz postrzelonych zostało dwoje członków młodzieżowej organizacji ZMP, będącej przybudówką PZPR (Janina Hanusiak i Stanisław Kowalczewski)[9].
W Skomielnej Czarnej urodził się Walenty Wróbel, filozof klasyczny i nauczyciel (1850–1912)[10].
W 1949 r., z zadaniem budowy nowego kościoła i utworzenia parafii, przybył do Skomielnej Czarnej o. Remigiusz Kranc (1910–1977), kapucyn, organizator w Ostrogu na Wołyniu polskiej samoobrony przed atakami UPA, więzień sowieckich łagrów na Kołymie[11]. W 1951 r. została ustanowiona parafia, a w 1960 r. poświęcono nowo wzniesiony kościół[12].
Od 1961 r. w kościele znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej Kołomyjskiej. Obraz ten, namalowany w 1635 r., pochodzi z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kołomyi. W 1946 r., w czasie ekspatriacji Polaków z Kresów Wschodnich, został on przez dwie parafianki, siostry Petronelę Kossowską i Zuzannę Perejmy z domu Kossowską potajemnie wycięty z ram i przewieziony do Mielca, a stamtąd do klasztoru kapucyńskiego w Krakowie. W każdą pierwszą niedzielę września do obrazu Matki Bożej Kołomyjskiej w Skomielnej Czarnej pielgrzymują byli mieszkańcy Kołomyi i ich potomkowie[13]. Jego kopia znajduje się w kościele rzymskokatolickim pw. św. Ignacego Loyoli w Kołomyi[14].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[15].
- Kaplica dworska, otoczenie, drzewostan;
- układ przestrzenny zespołu dworskiego.
Inne zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Drewniana kapliczka z 1867 roku z obrazem Matki Bożej;
- kamienna figurka Chrystusa (z 1832 r.);
- kamienna figurka NMP Niepokalanie Poczętej (1897);
- kamienna figurka św. Jana Nepomucena (1896).
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Przez Skomielną Czarną prowadzi zielony 
szlak turystyczny z Trzebuni przez Stołową Górę do Osielca.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 123687
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2012-01-10].
- ↑ a b c wg strony gminy Tokarnia.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa 1889, s. 691.
- ↑ Czas 1899, nr 11.
- ↑ Kalinowski Ziemowit: Bohaterowie wyklęci, Gazeta Myślenicka wyd. 9/2011, 3 marca 2011 gazeta-myslenice.pl.
- ↑ Nekrologi. Walenty Wróbel. „Muzeum”. Tom II, Z. 2, s. 236–237, 1906.
- ↑ W drodze z Ostroga na Kołymę. – Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], sbc.org.pl [dostęp 2022-10-25] (pol.).
- ↑ Tomasz Duszyc, Kapucyni w Skomielnej Czarnej – historia parafii [online], skomielnaczarna.kapucyni.pl [dostęp 2022-10-25] (pol.).
- ↑ Parafia, Obraz MB Kołomyjskiej [online], skomielnaczarna.kapucyni.pl [dostęp 2022-10-25] (pol.).
- ↑ OBRAZ MATKI BOSKIEJ Kołomyjskiej [online], lt.kielce.opoka.org.pl [dostęp 2022-10-25].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-09].
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
