Sapajus

	Sapajus
	Kerr, 1792
	; Kapucynka czarna (S. nigritus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy szerokonose
Rodzina	płaksowate
Podrodzina	kapucynki
Rodzaj	Sapajus
	Typ nomenklatoryczny
	Simia apella Linnaeus, 1758
Synonimy
	Sapaju Ritgen, 1824;
	Sapaju Ritgen, 1824;
Gatunki
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sapajus – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny kapucynek (Cebinae) w obrębie rodziny płaksowatych (Cebidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej^[3]^[4].

Morfologia

Długość ciała 33–56 cm, ogona 37,8–56 cm; masa ciała 1,3–4,8 kg^[4]^[5].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr w książce swojego autorstwa poświęconej systematyce ówcześnie znanych ssaków^[1]. Kerr wymienił kilka gatunków – Simia Seniculus Linnaeus, 1766, Simia Paniscus Linnaeus, 1758, Simia trepida Linnaeus, 1766 (= Simia Apella Linnaeus, 1758), Simia Capucina Linnaeus, 1758, Simia Apella Linnaeus, 1758, Simia Fatuellus^[b] Linnaeus, 1766, Simia sciurea Linnaeus, 1758, Simia Syrichta Linnaeus, 1758, Simia Sapajus exquima Kerr, 1792 (= Simia Diana Linnaeus, 1758), Simia Sapajus variegatus Kerr, 1792 (= Simia quadricolor Boddaert, 1785 (nomen dubium)) i Simia Sapajus Beelzebub Kerr, 1792 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[6] Simia Apella Linnaeus, 1758 (kapucynka czubata).

Etymologia

Sapajus (Sapaju): lokalna nazwa Sapajou, od sajouassou, dla kapucynek, używana w Amazonii, zaadaptowana przez Buffona w 1767 roku^[7].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[8]^[5]^[3]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[9]	Podgatunki^[4]^[3]^[5]	Rozmieszczenie geograficzne^[4]^[3]^[5]	Podstawowe wymiary^[4]^[5]^[c]	Status IUCN^[10]
Sapajus robustus	(Kuhl, 1820)	kapucynka grzywiasta	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (od rzeki Jequitinhonha (południowa Bahia) na południe do rzeki Doce, na wschód od Serra do Espinhaço (Espírito Santo i wschodnie Minas Gerais)	DC: 33–56 cm DO: 43–56 cm MC: 1,3–4,8 kg	EN
Sapajus xanthosternos	(Wied-Neuwied, 1826)	kapucynka złotobrzucha	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe i wschód od rzeki São Francisco, na południe do rzeki Jequitinhonha (Bahia i północno-wschodnie Minas Gerais))	DC: 36–42 cm DO: 38–54 cm MC: 1,3–4,8 kg	CR
Sapajus nigritus	(Goldfuss, 1809)	kapucynka czarna	2 podgatunki	południowo-wschodnia Brazylia (na południe od rzeki Doce i rzeki Grande), od Minas Gerais do Rio Grande do Sul) oraz północna-wschodnia Argentyna (Misiones)	DC: 42–56 cm DO: 43–56 cm MC: 2,6–4,8 kg	NT
Sapajus libidinosus	(Spix, 1823)	kapucynka brodata	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na zachód i północ od rzeki São Francisco, na zachód do Maranhão i rzeki Araguaia), na południe na północ od rzeki Grande w Minas Gerais); zakres wysokości: 300–600 m n.p.m.	DC: 34–44 cm DO: 38–49 cm MC: 1,3–4,8 kg	NT
Sapajus flavius	(von Schreber, 1799)	kapucynka jasnowłosa	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (wybrzeża na południe od Rio Grande do Norte do północno-wschodniego Pernambuco; być może północny brzeg rzeki São Francisco w Alagoas)	DC: 35–40 cm DO: 37–42 cm MC: 1,8–3 kg	EN
Sapajus cay	(Illiger, 1815)	kapucynka kapturowa	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Boliwia (Tarija i Santa Cruz), północna Argentyna (Jujuy, Salta, Formosa i Chaco), Brazylia (na południe od Mato Grosso, na zachód od rzeki Parana) i wschodni Paragwaj; zakres wysokości: do 1500– m n.p.m.	DC: 40–45 cm DO: 41–47 cm MC: 3–3,5 kg	VU
Sapajus apella	(Linnaeus, 1758)	kapucynka czubata	2 podgatunki	Ekwador, Kolumbia (na północ od rzeki Arauca), wschodnie Peru, środkowa i północna Boliwia (na południe do górnego biegu rzeki Beni), południowa Wenezuela (wraz z wyspą Margarita) oraz region Gujana	DC: 38–46 cm DO: 38–49 cm MC: 1,3–4,8 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

↑ Wariant pisowni Sapajus Kerr, 1792.
↑ Podgatunek S. apella.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 75. (ang.).
↑ F.A.M.F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 188. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, B.M. Bezerra, F.P. Paim & H.L. Queiroz: Family Cebidae (Squirrel Monkeys and Capuchins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 399–404. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 121–122. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ B. von Pusch. Die Arten der Gattung Cebus. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 16, s. 197, 1942. (niem.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 618, 1904. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-27]. (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 38–39. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Taxonomy: Sapajus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-27]. (ang.).

[2] Wariant pisowni Sapajus Kerr, 1792.

[7] Podgatunek S. apella.

[12] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Kerr-1] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 75. (ang.).

[rit-3] F.A.M.F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).

[Burgin&inni-4] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 188. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Rylands&inni-5] A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, B.M. Bezerra, F.P. Paim & H.L. Queiroz: Family Cebidae (Squirrel Monkeys and Capuchins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 399–404. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-6] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 121–122. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[pus-8] B. von Pusch. Die Arten der Gattung Cebus. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 16, s. 197, 1942. (niem.).

[Palmer-9] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 618, 1904. (ang.).

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-27]. (ang.).

[Cichocki&inni-11] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 38–39. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[13] Taxonomy: Sapajus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-27]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[b]

[6]

[7]

[8]

[9]

[c]

[10]