Rzeźby w Parku Śląskim
Rzeźby w Parku Śląskim – zespół rzeźb plenerowych znajdujących się na obszarze Parku Śląskiego.
Obejmuje:
- dzieła tworzące Galerię Rzeźby Śląskiej – ekspozycję plenerową usytuowaną w pobliżu restauracji „Łania” (Aleja Łani nr 1),
- rzeźby o charakterze dekoracyjnym, uzupełniające krajobraz parkowy, rozmieszczone w większości przy alejach spacerowych,
- rzeźby o charakterze edukacyjnym – rekonstrukcje dinozaurów zgrupowane w Kotlinie Dinozaurów.
Rzeźby zróżnicowane są pod względem treści, materiału i stylistyki. Wykonywane były od lat 60. XX wieku przez uznanych rzeźbiarzy polskich, w znacznej większości związanych z Górnym Śląskiem.
W kwietniu 2011 roku 53 rzeźby zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych.
Galeria Rzeźby Śląskiej
[edytuj | edytuj kod]Galeria Rzeźby Śląskiej – plenerowa ekspozycja rzeźb powstała z inicjatywy Jerzego Ziętka[1] jako realizacja pomysłu artystów katowickiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków, w szczególności Jerzego Egona Kwiatkowskiego, Tadeusza Ślimakowskiego i Teresy Michałowskiej-Reuszerowej[2].
Pomysł polegał na zapraszaniu wybranych rzeźbiarzy do udziału w wystawie plenerowej. Artyści wykonywali na ekspozycję rzeźby gipsowe, z których (po ocenie komisji kwalifikacyjnej i widzów) kilka było wybieranych do realizacji w trwałym materiale, tworząc stałą plenerową wystawę. Z czasem formuła wystaw została zmieniona – artyści przywozili szkice i na ich podstawie wybierane były projekty do realizacji[3].
Parkowe ekspozycje miały być wymieniane częściowo co dwa lata. Pierwszy plener miał miejsce w 1963 roku (wystawiono wówczas 18 prac), ostatni w 1983. Organizatorami wystaw byli Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku (obecnie Park Śląski) oraz Związek Polskich Artystów Plastyków[4].
Galeria nie posiada motywu przewodniego. Rzeźby reprezentują różnorodne tematy i warsztaty, ilustrują główne tendencje powojennej sztuki rzeźbiarskiej. Wartość galerii polegała na przybliżaniu przeciętnemu widzowi wybitnych dzieł sztuki. Dla artystów była to możliwość wymiany doświadczeń i pokazania swojego dorobku.
Od 2005 roku w ratowanie rzeźb zaangażowana jest Fundacja dla Śląska[5].
Kotlina Dinozaurów
[edytuj | edytuj kod]Na terenie Parku Śląskiego, w Śląskim Ogrodzie Zoologicznym, znajduje się zespół rzeźb o charakterze edukacyjnym przedstawiających różne gatunki dinozaurów naturalnej wielkości. Otwarcie Kotliny Dinozaurów miało miejsce w 1975 roku. Była to pierwsza w Polsce tego typu ekspozycja[6]. Inspiracją do jej powstania były prace wykopaliskowe na terenie pustyni Gobi, prowadzone w latach 1963–1971 przez ekspedycje polskich paleontologów. Rzeźby dinozaurów były zaprojektowane przez Wojciecha Skarżyńskiego, pracownika Instytutu Paleontologii PAN i uczestnika w/w wypraw do Mongolii. Wykonawcą prac była Katowicka Pracownia Sztuk Plastycznych. Przy tworzeniu zwierząt pracowali między innymi rzeźbiarze: Henryk Fudali, Waldemar Madej oraz Józef Sawicki, architekt wnętrz Jan Kosarz i architekt krajobrazu Zofia Ziembińska-Sznee. Nadzór naukowy prowadziła prof. Zofia Kielan-Jaworowska[7]. Wszystkie 16 modeli zwierząt wykonano z żelbetu.
Wykaz rzeźb
[edytuj | edytuj kod]Galeria Rzeźby Śląskiej
[edytuj | edytuj kod]Zdjęcie | Nazwa rzeźby | Czas powstania | Autor | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Siedząca | Gerard Grzywaczyk | rzeźba z piaskowca[8] | ||
Dwie góralki | Jerzy Egon Kwiatkowski | rzeźba zniszczona, pozostały fragmenty nóg postaci[8] | ||
Dziewczyna 83 | 1983 | Leopold Trybowski | ||
Dziewczyna z kwiatem | Czesław Dukat | |||
Dziewczyna z ptakiem | Henryk Piechaczek | |||
Ewa | 1965 | Angelina Jura-Petrucco | ||
Jelonki | Stanisław Hochuł | |||
Kolarze | Zdzisław Cierniak | Rzeźba wykonana z żywicy epoksydowej | ||
Kompozycja | Zygmunt Brachmański | |||
Kozice | Stanisław Hochuł | |||
Kwiaciarka | Czesław Dukat | |||
Lato | Zygmunt Brachmański | |||
Lot | 1963 | Tadeusz Ślimakowski | ||
Matka z dzieckiem | 1968 | Jerzy Kwiatkowski | ||
Miotacz | Zygmunt Brachmański | |||
Motyl | Joanna Ambroziak-Hanasiewicz | |||
Muzykanci | Stanisław Pietrusa | |||
Na pływalni | Stanisław Hochuł | |||
Pastuszek | Artur Cienciała | |||
Pączkowanie | 1983[?] | Mirosław Kiciński | ||
Pąk | Krystyna Pławska-Jackiewicz | |||
Płetwonurek | 1963 | Fryderyk Kubica | ||
Pocałunek | Mirosław Kiciński | |||
Postać Siedząca[9] | Jacek Sarapata[9] | |||
Ptaki | Urszula Kaczmarczyk | |||
Rodzina | 1963[10] | Jerzy Kwiatkowski | ||
Rozdarcie | Joachim Krakowczyk | |||
Rytm II | Andrzej Szczepaniec | |||
Symbioza | Joachim Krakowczyk | |||
Totem | 1966 | Józef Trenarowski | rzeźba pierwotnie postawiona przy Sankodromie[8] | |
Urząd | Jerzy Kędziora | |||
Wilki | 1966 (data przybliżona) | Anna Dębska | rzeźby pierwotnie postawione przy Sankodromie[8], zdemontowane (stan na 2017 rok)[11] | |
W objęciu | 1968 | Augustyn Dyrda | ||
Zakochani I | 1963 | Augustyn Dyrda | ||
Zakochani II | 1965 | Augustyn Dyrda | ||
Zbliżenie | Henryk Fudali |
Pozostałe rzeźby na terenie parku
[edytuj | edytuj kod]Zdjęcie | Nazwa rzeźby | Czas powstania | Autor | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Czapla | nieznany | |||
Dron | 2014[12] | Julita Wójcik | Rzeźba interaktywna – przekaz z kamery umieszczonej na rzeźbie można oglądać na stronie internetowej parku | |
Dziewczyna z dzbanem / Kobieta z dzbanem (fontanna) | 2006 | Zbigniew Januszewski | Podarowana parkowi przez markę „Tyskie”. Skradziona w 2016 roku. | |
Dziewczyna z kwiatem | 1965 | Tadeusz Sadowski | ||
Dziki | nieznany | |||
Foki (fontanna) | 1963 (data przybliżona) | Tadeusz Sadowski | ||
Foki | Tadeusz Sadowski | |||
Fryz przedstawiający budowniczych parku | przed 1963 | Jan Ślusarczyk | Na fasadzie restauracji „Kamienny Kasztel”, przesłonięty szyldem | |
Górnicy | 1965 | Marian Wnuk | ||
Górnik | 1954 | Stanisław Marcinów[13] | ||
Gromowładny | 1980 (data przybliżona) | Stanisław Hochuł | ||
Hutnik | 1953 | Jan Ślusarczyk[14] | Pierwotnie znajdował się przed małym pawilonem wystawowym[14] | |
Karlik i Karolinka | 2005 | Robert Sobociński | Podarowana parkowi przez markę „Tyskie” | |
Karolinka | 1963[15] | Leopold Trybowski[16] | ||
Kopernik | 1959 | Jerzy Bandura | ||
Krakowiak | przed 1963 | Jan Ślusarczyk[17] | Przy kręgu tanecznym[17] | |
Łanie (Gazele) | 1967 | Anna Dębska | Rzeźba w rosarium. Ponownie ustawiona po renowacji w 2022 roku | |
Mazur | przed 1963 | Jan Ślusarczyk (lub Stanisław Lisowski[18]) | ||
Niedźwiedzica z małymi | nieznany | |||
Niedźwiedzie | nieznany | |||
Pawie | lata 60. XX | Anna Dębska[16] | zniszczona (2017)[16] | |
Pelikany (fontanna) | 1963 | Tadeusz Sadowski | ||
Perkoz | 1965 (data przybliżona) | Anna Dębska | Rzeźba przy stawie „Perkoz”. Przed renowacją. | |
Piłkarze | nieznany | |||
Popiersie Jerzego Ziętka[19] | 1986 (data przybliżona) | Dwuczęściowy pomnik z popiersiem Jerzego Ziętka oraz dwoma inskrypcjami: OŚRODEK HARCERSKI / IMIENI(A) GENERAŁA JERZEGO ZIĘTKA, WIELKIEMU PRZYJACIELOWI / ZUCHY HARCERZE INSTRUKTORZY / MAJ 1986 | ||
Prawie zakochani (Prawie zaręczeni) | 2006[20] | Jaakko Pernu | ||
Pylon I przy wejściu głównym | przed 1957 | nieznany | Wejście główne do parku | |
Pylon II przy wejściu głównym | przed 1957 | nieznany | Wejście główne do parku | |
Ryby (fontanna) | 1963 | Tadeusz Sadowski | ||
Rytm I | Jan Ślusarczyk | |||
Rzeźba ogrodowa (Centaur) | Andrzej Szczepaniec | Rzeźba przeniesiona w 2012 roku z Galerii Rzeźby Śląskiej do holu siedziby dyrekcji WPKiW. | ||
Szczurołap | Richard Adolf Zutt[21] (lub Emmanuel Frémiet[22]) | W 1953 roku przywieziony do parku z Zabrza i ustawiony nad stawem, obecnie na terenie ZOO znajduje się kopia wykonana w GZUT, oryginał znajduje się w Muzeum Miejskim w Zabrzu (MZ/Sz/837). Na postumencie napis: „KOPIA GZUT GLIWICE 1996 r”[23][24][25]. | ||
Tablica generała Jerzego Ziętka | Zygmunt Brachmański | |||
Tablica Kosmonautów | po 25 października 1962 | ? | Inskrypcja na tablicy: DRZEWA PRZYJAŹNI ZASADZILI / 26. X. 1963 / W TIERIESZKOWA W. BYKOWSKI / KOSMONAUCI RADZIECCY | |
Tańczący | 1953[26] | Stanisław Marcinów | ||
Tańczący (Trojak) | 1953[26] | Stanisław Marcinów[27] | ||
Żyrafa | 1959 | Leopold Pędziałek, Leszek Dutka konstrukcja: Jerzy Tombiński[28] |
Odlana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Początkowo szara z fioletowym oświetleniem neonowym, w 1996 pomalowana na żółto w brązowe łaty, w 2011 wrócono do pierwotnej kolorystyki i wykonano nowe oświetlenie[29]. | |
Źrebaki | 1965 | Anna Dębska | Po likwidacji Domu Turysty PTTK rzeźba została przeniesiona do ogrodu zoologicznego. Obecnie (w 2023) roku w nowym miejscu – przed siedzibą dyrekcji Parku Śląskiego. |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 8.
- ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 10.
- ↑ Łukasz Respondek: Jedyna taka galeria w Gazeta Parkowa. Park Śląski w Chorzowie, listopad 2014, s. 8.
- ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 13.
- ↑ Niedźwiedź ukryty w zaroślach – Mapa Miejsc Ciekawych [online], www.mapamiejscciekawych.pl [dostęp 2017-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-09] .
- ↑ Śląski Ogród Zoologiczny – Strona główna [online], zoo.silesia.pl [dostęp 2018-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-02] .
- ↑ Łukasz Respondek: Jak prajaszczury z pustyni Gobi zamieszkały w chorzowskim zoo. Park Śląski w Chorzowie, 30 stycznia 2015 (na gazecie błędnie podany rok 2014), s. 8.
- ↑ a b c d Marta Ostrowska: Galeria. [w:] Napraw sobie miasto [on-line]. [dostęp 2018-11-07].
- ↑ a b Zakończył się pierwszy etap autorskiej renowacji figur w Galerii Rzeźby Śląskiej. Miotacz już bez ubytków. Park Śląski, 2013-10-14. [dostęp 2018-08-18].
- ↑ Marian Sworzeń: Jerzy Egon Kwiatkowski. Urząd Miasta w Miołowie i Galeria Miejskiego Domu Kultury w Mikołowie, 2005, s. 8.
- ↑ Anna Malinowska , Wojewódzki konserwator zabytków obejrzał rzeźby w Parku Śląskim. „Jest źle”, [w:] wyborcza.pl Katowice [online], Agora SA [dostęp 2018-08-18] .
- ↑ https://archive.is/20150114124149/http://www.fakt.pl/katowice/dzielo-bedzie-mozna-ogladac-juz-za-kilka-dni,artykuly,486173.html 14.01.2015.
- ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 48.
- ↑ a b Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 41.
- ↑ Park Śląski – Karolinka w renowacji. Rozpoczęło się odnawianie kultowej rzeźby [online], parkslaski.pl [dostęp 2017-11-20] .
- ↑ a b c Anna Malinowska: Na ratunek rzeźbom w Parku Śląskim. „Karolinka” od lat zabita deskami. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 2017-11-25. [dostęp 2018-08-18].
- ↑ a b Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 54.
- ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 53.
- ↑ Ośrodek Harcerski skończył 50 lat. Parkowe pół wieku z lilijką. Park Śląski, 2014-05-20. [dostęp 2018-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-19)].
- ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 49.
- ↑ Wyborcza.pl [online], katowice.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-15] .
- ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 72.
- ↑ A. Dutkiewicz: Szczurołap z Hameln na pl. Warszawskim (Pocztówki powojenne). historia-zabrza.pl. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
- ↑ Wehikułem czasu przez parkowe dekady. dwakwadranse.pl, 2020-11-19. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
- ↑ Iwona Wróblewska: Zutt Richard Adolf (Słownik Artystów Zabrza). muzeumzabrze.pl. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
- ↑ a b Aneta Borowik: Park Śląski w Chorzowie. Projekty i realizacje z lat 1950–1989. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2020, s. 28. ISBN 978-83-66018-71-6. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
- ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 50.
- ↑ Park Śląski – Historia największej z parkowych rzeźb. Awangardowej „Żyrafy”, która zaprasza do zoo [ZDJĘCIA] [online], parkslaski.pl [dostęp 2017-11-20] .
- ↑ Galeria – zyrafa.naprawsobiemiasto.eu [online], zyrafa.naprawsobiemiasto.eu [dostęp 2017-11-20] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Hanka Jarosz-Jałowiecka: Rzeźby w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku. Katowice: Fundacja dla Śląska, 2007. ISBN 978-83-60879-20-7.
- Śląski Park Kultury. Władysław Niemirski, Karol Słotwiński (red.). Katowice: Nakładem Komitetu Budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wpoczynku, Wydawnictwo „Śląsk”, 1963.