Rytro

Rytro

wieś
Rytro, widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Rytro
Liczba ludności (2009)	2273
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-343
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0459550
Położenie na mapie Polski Rytro
Położenie na mapie województwa małopolskiego Rytro
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Rytro
Położenie na mapie gminy Rytro Rytro
49°29′23″N 20°40′10″E
Strona internetowa

Ruiny zamku w Rytrze

Kościół w Rytrze

Makowica i wjazd do Rytra

Rytro – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Rytro.

Wieś królewska Rytter, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należała do tenuty barcickiej.

Położenie miejscowości

Położona jest w Beskidzie Sądeckim nad Popradem, u ujścia do niego Wielkiej Roztoki (Roztoczanki, Rytrzanki). Zabudowa wsi znajduje się wzdłuż przebiegającej nad Popradem drogi krajowej nr 87 i linii kolejowej 96 Tarnów – Leluchów, wciska się też w doliny Małej i Wielkiej Roztoki. Niektóre przysiółki rozrzucone są na zboczach wzgórz Połom i Mikołaska.

Graniczy od północy z Przysietnicą (krótki odcinek), Barcicami Górnymi i Wolą Krogulecką (gmina Stary Sącz). Od wschodu z Suchą Strugą, od południa z Obłazami Ryterskimi, a od zachodu z Młodowem (krótki odcinek) i z Roztoką Ryterską.

Jest siedzibą gminy Rytro. W latach 1975–1998 miejscowość należała do ówczesnego województwa nowosądeckiego.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Rytro

przysiółki	Dominików, Podmakowica, Życzanów
części wsi	Cyrchla, Kuligówka, Mikołaska, Mikuty, Osiedle koło Stadionu, Osiedle nad Popradem, Osiedle za Szkołą, Piaski, Połom Niżna, Połom Wyżna, Potok Kordowiec, Rytro-Centrum, Wilkówka, Zagórze

Do końca 2017 roku częścią wsi był Podłubek. Miejscowość zniesiono 1 stycznia 2018.

Historia

Dawne nazwy: castrum Ritter 1312, Ryttro 1446 (ta od niem. nazwy osobowej Ritter), Villa Rither (1564), Rytter (1575), Rytro (1886).

Swoje powstanie i nazwę wieś zawdzięcza zamkowi w Rytrze usytuowanemu na Górze Zamkowej (Zamczysko), nad Popradem (obecnie w granicach Suchej Strugi). Według tradycji biorącej początek z zapisu w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” Jana Długosza z około 1475 r., około 1244 r. osiedlić się tu mieli niemieccy rycerze. Z tym faktem wiązana jest etymologia nazwy Rytro, wywodzona od niemieckiego słowa Ritter, czyli „rycerz”. Jan Długosz w tym samym dziele przytacza też rzekomy testament Piotra Wydżgi, opisujący skarby ukryte w górach w okolicach Rytra.

W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem Popradu. W centrum wsi znajduje się Zajazd PTTK „Pod Roztoką” i „Willa Poprad” (w miejscu byłego „Zajazdu Ryterskiego”).

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Ruiny zamku.

Inne zabytki

• Schron polowy (tradytor jednostronny) z 1939 r.

Położony jest na północny zachód od centrum Rytra, na górze Połom w pobliżu Limasów (część przysiółka Połom Wyżna). Zbudowali go w sierpniu 1939 r. saperzy z 2 Brygady Górskiej Armii Karpaty. Do wybuchu wojny saperzy zdążyli dobudowaċ jeszcze umocnienia polowe od strony południowej i zachodniej, z których spodziewano się niemieckiego ataku. Niemcy przybyli jednak od północy przez Łącko i Stary Sącz, a umocnienia okazały się nieprzydatne.

Demografia

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 r. wg PESEL.

Budynki mieszkalne Rok 1900 1921 1931 2002 Liczba 162 178 251 401

Zwierzęta hodowlane w 1900 roku Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie Liczba 39 401 194 112

Ochotnicza straż pożarna

W Rytrze znajduje się jednostka ochotniczej straży pożarnej, która została założona w 1928 r. zaś od 20 czerwca 1997 r. znajduje się w krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym; na wyposażeniu jednostki znajdują się samochody GLM 12 Mitsubishi L200 GBA 2,5/20, Mercedes Benz Atego 1429 i SRt Mercedes Benz 911.

Znani rytrzanie i osoby związane z Rytrem

• Antoni Ludwik Broszkiewicz (1872–1936). Artysta malarz. W latach 1932–1936 mieszkaniec Rytra. Na skatalogowane 58 prac malarskich, 13 poświęcone było Rytru i okolicy.
• Edmund Cieczkiewicz (1872–1958). Artysta malarz. W latach 1948–1958 mieszkaniec Rytra. Zmarł tutaj 31 stycznia 1958 r. Pochowany na miejscowym cmentarzu.
• Franciszek Klag (1940–2013). Ksiądz katolicki. W latach 1985–2009 proboszcz parafii Rytro. Budowniczy nowego kościoła parafialnego, elektrowni wiatrowej i wodnej. Pochowany w Rytrze.
• Zygmunt Malik (1893–1941). Urodzony w Rytrze, major rezerwy WP. Uczestnik walk 1914–1921. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (nr 1868). Podczas okupacji komendant placówki ZWZ w Starym Sączu. Zginął w Auschwitz-Birkenau w 1941 r.
• Józef Pogwizd (ur. 14 sierpnia 1940 w Rytrze). Artysta plastyk. Absolwent ASP Kraków. Plastyk wojewódzki 1977–1980. W latach 1995–2010 prezes ZPAP w Nowym Sączu.
• Stefan Pawlik (1924–1945). Partyzant AK. Patron Szkoły Podstawowej w Rytrze.
• Władysław Podgórski (1956–1976) – polski biegacz narciarski, olimpijczyk z Innsbrucku 1976.
• Piotr Ryterski herbu Topór. (Piotr z Pisar i Rytra, zwany Chorążycem) (?–1458). Rycerz, dworzanin królewski, od 1418 r. starosta ryterski.
• Józef Woźniacki (1909–1999). Ksiądz katolicki. Od 1945 do 1985 r. proboszcz i kanonik parafii św. Józefa Robotnika. Pochowany w Rytrze. Patron gimnazjum.
• Jan Brzeski (ur. 10 stycznia 1923 r. w Rytrze). Żołnierz 24 pułku ułanów. W 1947 r. wrócił wraz z bratem do rodzinnej wsi. Jeden z ostatnich dwóch żyjących w Polsce maczkowców.

Rytro w kulturze

6 grudnia 2011 r. w Rytrze rozpoczęły się zdjęcia do thrillera wojennego „Obława” w reżyserii Marcina Krzyształowicza. Obsadę filmu tworzą między innymi: Marcin Dorociński, Maciej Stuhr, Sonia Bohosiewicz i Weronika Rosati.

W Rytrze i okolicach kręcone były sceny do filmów:

• „Dziura w ziemi” (1970) – (Centrum Rytra, „Zajazd Ryterski”, dolina Wielkiej Roztoki Ryterskiej).
• „Fernando i humaniści” (1973) – w Roztoce Ryterskiej.

Sport

W 2005 r. oddano do użytku narciarzy oświetlony i naśnieżany Ośrodek Narciarsko-Rekreacyjny Ryterski Raj na Jastrzębskiej Górze.
Od 2006 r. organizowany jest w Rytrze międzynarodowy Maraton Wyszehradzki z Podolińca na Słowacji do Rytra. Trasa jest atestowana przez Polski Związek Lekkiej Atletyki.

Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę. Reprezentują oni barwy gminy w kraju i za granicą. Startują m.in. w maratonie warszawskim, poznańskim, krakowskim, w Międzynarodowym Maratonie Pokoju w Koszycach na Słowacji i wielu, wielu innych sportowych imprezach. Do największych osiągnięć ryterskich biegaczy należy m.in. przebiegnięcie sztafetą Polski z południa na północ (ok. 800 km) w 2005 r. w ciągu niecałych 24 godzin, oraz przebiegnięcie trasy pielgrzymkowej z Rytra przez Tarnów do Częstochowy w 2006 r.

Piesze szlaki turystyczne

Rytro jest punktem wypadowym w Pasmo Radziejowej (w kierunku zachodnim) i w Pasmo Jaworzyny Krynickiej (w kierunku wschodnim).

Radziejowa – Wielki Rogacz – Kordowiec – Rytro – Schronisko Cyrla – Hala Pisana – Schronisko PTTK na Hali Łabowskiej (Główny Szlak Beskidzki)

Rytro – Wdżary Wyżne – Schronisko PTTK na Przehybie – Szczawnica

(gminny) Rytro – dojście do szlaku z Przysietnicy do szlaku na Prehybę

Bibliografia

• Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.

Linki zewnętrzne

• Rytro, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 117 .
• Oficjalna strona internetowa gminy Rytro
• Oficjalna strona internetowa parafii w Rytrze
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona