Rogóżno
50°04′30″N 22°22′25″E/50,075000 22,373611| wieś | |
 Widok w stronę centrum Rogóżna | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1188[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
37-112[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLA |
| SIMC |
0655155[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Łańcut  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu łańcuckiego  | |
| 50°04′30″N 22°22′25″E/50,075000 22,373611[1]
| |
Rogóżno – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Łańcut[5][4].
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie rzeszowskim.
Położenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rogóżno położone jest na granicy dwóch jednostek fizycznogeograficznych. Północna część wsi znajduje się w obrębie Pradoliny Podkarpackiej – regionu rolniczego o płaskiej powierzchni. Środkowe i południowe przysiółki miejscowości zlokalizowane są na Podgórzu Rzeszowskim – obszarze pofalowanym o żyznych gruntach uprawnych. Charakterystyczne dla tego terenu są wąwozy i holwegi w pokrywach o lessowej genezie. Kuesta geomorfologiczna między obiema krainami jest bardzo wyraźna i przebiega analogicznie do linii kolejowej Kraków – Przemyśl.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0655161 | Cesin | część wsi |
| 0655178 | Rogóżno Dolne | część wsi |
| 0655184 | Rogóżno Górne | część wsi |
| 0655190 | Za Koleją | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś lokowana około 1422 roku przez Jana z Pilczy syna Elżbiety Granowskiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły albo przed 1409 rokiem przez jego ojca Wincentego z Granowa starostę nakielskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1424 roku w wykazie dziesięciny dla Kapituły przemyskiej. W księdze Ziemskiej Przeworskiej wymieniona wpisem z 1439 roku[6]. Wpis z roku 1442 wymienia Tomasza syna sołtysa z Rogóżna Klemensa[6]. W roku 1443 dodano również dziesięcinę z Rogóżna do uposażenia parafii Kosina[7]. Dokument z roku 1450 w którym Wacław książę Opolski siostrzeniec Jana z Pilczy zawiera z nim ugodę, wymienia między licznymi posiadłościami również Rogóżno (Rogoszno)[6]. W 1478 roku[8] wieś odziedziczył najmłodszy z synów Jana z Pilczy, Otto podkomorzy lubelski, a po nim jego najstarszy syn Mikołaj[6][9]. Jeszcze przed jego śmiercią w 1550 roku, około 1544 roku dziedzicem Rogóżna została jego żona Barbara z Konińskich, a po niej ich zmarły w 1568 syn Krzysztof Pilecki, dziedzic Łańcuta i zwolennik reformacji[10]. Prawdopodobnie on przed 1556 rokiem sprzedał Rogóżno Janowi Starzechowskiemu wojewodzie podolskiemu i dziedzicowi sąsiedniej wsi Białoboki. Rejestr poborowy z 1556 roku wymienia : 8 i 1/2 łana, 12 wolnych zagrodników, 2 zagrodników, 8 rzemieślników, 6 komorników, młyn walnik o 2 kołach, tartak, kocioł gorzelniany, karczmę dziedziczną i drugą roczną[11]. Po śmierci Jana Starzechowskiego w 1567 roku Rogóżno odziedziczył jego starszy syn Stanisław Starzechowski, podkomorzy lwowski, a po jego śmierci w 1582 roku żona Anna z Tarłów Starzechowska oraz dzieci : Jan, Dorota, Katarzyna i Zofia. Opiekunem prawnym wyznaczony został Mikołaj Tarło wojewoda lubelski, ojciec Anny. Z tego okresu (1578 rok) pochodzi najstarszy znany zapis składu ławy gomadzkiej. Wójtem był Sebastian Piotrosz a przysiężnikami : Adam Wrzecionko, Wojciech Kowal, Jakub młynarz (Kiełb), Andrzej Wańko, Walenty Gucmin, Józef Kraus i Mateusz Jach[12].
Według rejestru poborowego z 1589 roku we wsi było: 7 łanów, młyn o dwóch kołach, 2 karczmy, komorników posiadających bydło – 6, komorników ubogich 10, zagrodników 12, rzemieślników 8[13].
Młynarzem co najmniej od 1575 roku był Jakub Kiełb który w 1614 roku sprzedał młyn swojemu synowi Walentemu za 250 grzywien. Podsiębierny młyn o dwóch kołach znajdował się na rzece Wisłok[12].
Od 1589 roku[13] dziedzicem został pochodzący z Kandii na wyspie Kreta, a w 1571 roku przez króla Zygmunta Augusta przyjęty do stanu szlacheckiego, kupiec lwowski Konstanty Korniakt, herbu Krucini. Po jego śmierci w 1603 roku dobra odziedziczył jego syn Konstanty Korniakt z Białobok. Zmarł on w 1624 roku w wyniku ran odniesionych w czasie czerwcowego najazdu Tatarów na Ziemię przemyską. W czasie tego najazdu w jasyr wzięci zostali znani z nazwiska mieszkańcy Rogóżna: Kasper Kiblar, Wojciech Skrobirożek, Mateusz Tereszko, Szymon Szczepanek i dwaj bracia o nazwisku Jac[12]. We wsi zostały spalone: folwark, dwie karczmy, młyn[14]. Po śmierci Konstantego dziedzicem została jego żona Elżbieta z Ossolińskich Korniaktowa, a później kolejno jego synowie Aleksander Zbigniew Korniakt i od 1632 roku Karol Franciszek.
W 1633 roku syn miejscowego chłopa Wojciecha Wcisło, Krzysztof był studentem Akademii Krakowskiej i uzyskał tytuł bakałarza[12][15].
Do 1784 roku wieś związana ekonomicznie i wspólną ławą gromadzką z sąsiednim, założonym przez Konstantego, Korniaktowem. Od początku XVII wieku przez większość okresu wieś była zarządzana przez dzierżawców, m.in.: Adama Domanowskiego, Krzysztofa Kalickiego, Benedykta Faleńskiego, Benedykta Chraleckiego, Jana Zegarta, Samuela Kossowskiego z Głogowy. Ostatni z rodu, Antoni Karol Korniakt w 1710 roku był w niewoli moskiewskiej[16][17], a później przebywał na Śląsku gdzie zmarł przed 1718 rokiem. Sporządzona po III wojnie północnej dla celów podatkowych Rewizja Generalna Ziemi Przemyskiej zasańskiej z ok. 1713 roku określa włości jako „korniaktowszczyznę” i wykazuje we wsi: 22 chałupy, kmieci 5, zagrodników ćwierciowych 13, chałupników 4, karczmę zajezdną[18]. Dobra Antoniego Korniakta były mocno obciążone kwotami zastawnymi, długi pod ich zastaw zaciągał już jego ojciec Karol Franciszek Korniakt. W rozstrzygnięcie roszczeń zaangażowany był wielokrotnie już od 1700 roku Trybunał Koronny lubelski. W 1700 roku dzierżawcą zastawnym został Mikołaj Głuchowski, w następnym roku po jego śmierci Antoni Głuchowski jego syn i w końcu wdowa po Antonim Aleksandra ze Starzechowskich po następnym mężu Wąsowiczowa. Decyzją Trybunału lubelskiego w 1706 roku pojawia się współdzierżawca Aleksander Ścibor Chełmski. Po 1710 roku Aleksander Ścibor Chełmski poślubia Magdalenę z Jelców, wdowę po Rafale Mieleckim. W 1718 roku Aleksander Chełmski spłaca kwoty zastawne Wąsowiczom i przejmuje całe Rogóżno i Korniaktów na własność. Po jego śmierci jedyną spadkobierczynią jest żona Magdalena. W 1721 roku właścicielką jest Magdalena z Jelców po trzecim mężu Rojowska[19]. Po śmierci Jakuba Rojowskiego Magdalena wychodzi ponownie w 1728 za mąż za Józefa Nakwaskiego starostę sochaczewskiego. Zmarła ona bezpotomnie na wiosnę 1736 roku. Po jej śmierci rozpoczęła się trwająca niemal 20 lat batalia o spadek po niej między Józefem Nakwaskim a reprezentującym spadkobierców jej sióstr Janem hrabią z Siecina Krasickim.Batalia ta zakończyła się w 1755 roku ugodą, już po śmierci Nakwaskiego i Krasickiego. Sprawę komplikowało to że Nakwaski żeniąc się w 1738 roku z Eleonorą Potocką zabezpieczył jej posag na dobrach Rogóżno, Korniaktów, Pleszowice i Byków. W 1746 roku jako dziedzic występował Józef Nakwaski poseł, senator, a od 1744 roku kasztelan rawski. Z nim należy wiązać powstanie ostatniego drewnianego dworu w którym pomieszkiwał oraz założenie ogrodu włoskiego[13]. Zabudowania wsi ułożone były po wschodniej i zachodniej stronie drogi prowadzącej z Markowej do lasów korniaktowskich. Od północy ograniczał je gościniec prowadzący z Łańcuta do Sieniawy, od południa zaś inny gościniec wiodący z Łańcuta do Jarosławia – najpierw stary, a następnie wybudowany na początku panowania austriackiego nowy, tzw. cesarski. Józef Nakwaski zmarł w 1749 roku. Jedyne jego dziecko z Eleonorą z Potockich zmarło w niemowlęctwie. Dziedziczyły po nim wdowa i jedyna córka z pierwszego małżeństwa Salomea zamężna za Maciejem Sołtykiem późniejszym kasztelanem warszawskim. W 1751 następuje podział klejnotów pozostałych po Magdalenie, a w 1755 roku Anna Krasicka wdowa po Janie zostaje skwitowana z wszystkich sum przez Eleonorę Nakwaską. Dobra Pleszowice i Byków w całości wracają do Krasickich. Rogóżno i Korniaktów pozostaje w rękach Nakwaskich[20]. Dziedzicem Rogóżna na 6 lat zostaje Maciej Sołtyk, mąż Salomei.
Około 1761 roku właścicielem został Franciszek Salezy Potocki, w owym czasie najbogatszy magnat Rzeczypospolitej zwany „królikiem Rusi”[16], a po nim jego syn Stanisław Szczęsny Potocki[21], który w 1775 roku pożyczył od Konstancji z Bekierskich Bielskiej 800 000 złotych pod zastaw klucza albigowskiego i 4 innych wsi[22]. W 1786 roku klucz albigowski (Rogóżno, Albigowa, Kraczkowa z Cierpiszem, Wysoka, Handzlówka, Korniaktów)[23] został przejęty przez Konstancję z Bekierskich, teraz już po następnym mężu Rogalińską, wojewodzinę inflancką. Sporządzony w związku z tym inwentarz wymieniał między innymi: oficynę dworską, zabudowania dworskie, karczmę zajezdną, karczmę oraz 51 chałup, kmieci 4 (jeden zbiegły), „ćwiertników” 5, zagrodników 43, komorników 4[21][24]. Wójtem gromadzkim był Franciszek Kraus, a po nim Jan Cybula, podwójcim Antoni Surmacz[24]. Kluczem zarządzał Tadeusz Łodzia Rogaliński. Właścicielka umarła we Lwowie w 1787 roku, a rok później jej mąż Kasper Rogaliński. Spadkobiercami byli małoletni synowie jej nieżyjącej już córki Teresy Bielskiej i Jana hr. Skarbka, Ignacy i Stanisław. Administratorem prawnym został wyznaczony dożywotnio ich ojciec Jan Skarbek. Jan Skarbek umarł w roku 1792, opiekę nad nieletnimi braćmi przejęła przyrodnia siostra ich ojca, Julianna Rzewuska. W rękach Skarbków wieś pozostawała do 1804 roku[25].
W 1804 roku Ignacy Skarbek sprzedał Rogóżno Henrykowi Lubomirskiemu ulubieńcowi i wychowankowi Elżbiety Lubomirskiej. W 1806 roku w wyniku epidemii gorączki tyfoidalnej zmarły 42 osoby co stanowiło około 15% populacji. W 1820 roku wieś liczyła 52 domy[26]. Poza tym były: dwór, folwark, lamus etc., oraz dwie karczmy. Wójtem był Antoni Pusz[27]. Od 1825 wieś i folwark weszła w skład tworzonej przez Henryka Lubomirskiego Ordynacji Przeworskiej Lubomirskich. W latach 1847–48 w wyniku epidemii tyfusu i czerwonki zmarło 39 osób, a w sierpniu i wrześniu 1849 roku kolejne 23 osoby na cholerę przywleczoną do Galicji przez biorące w tłumieniu Wiosny Ludów na Węgrzech wojska rosyjskie. Administratorem folwarku Lubomirskich w drugiej połowie XIX wieku był Antoni Zabielski[28] uczestnik Powstania Styczniowego. W posiadaniu Lubomirskich z Przeworska wieś pozostała do 1944 roku.
Powstały przystanek Rogóżno koło Łańcuta Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika w 1859 roku połączył wieś z Krakowem, a w 1861 ze Lwowem. Została również utworzona placówka pocztowa, a w późniejszych latach stacja telegraficzna.
Sport
[edytuj | edytuj kod]- LKS Szarotka
Rozrywka
[edytuj | edytuj kod]- Klub Muzyczny „Boss”
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 116056
- ↑ Wieś Rogóźno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-03-01], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1080 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c d Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, Tom 13, s. 87, 128, 315.
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Premisliensis Pro Anno 1867, Jasło 1866, s. 126.
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. Tom 19, Lwów 1906, s. 32.
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie. Tom 19, Lwów 1906, s. 580.
- ↑ J. Bukowski Dzieje reformacji w Polsce. Kraków 1886.
- ↑ AGAD 1/7/0/3/18
- ↑ a b c d Rękopis, Księga Sądowa gromady Rogóżno.
- ↑ a b Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII Ziemie Ruskie Ruś Czerwona cz.1. Rejestr poborowy, Warszawa 1902, s. 12.
- ↑ Andrzej Gliwa, Kraina upartych niepogód. Zniszczenia wojenne na obszarze ziemi przemyskiej w XVII wieku Przemyśl 2013.
- ↑ Praca zbiorowa, Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis. Kraków 1950 tom 4, str.146.
- ↑ a b Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie: Księga ławnicza gromady Wysoka.fond:53-1-1.
- ↑ Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, Tom 22, s. 458, Lauda sejmikowe wiszeńskie.
- ↑ Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie, Rewizja Generalna Ziemi Przemyskiej fond 13-1-1075.
- ↑ Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie Akta Ziemskie przeworskie, zespół 12-1-23,str 223
- ↑ Archiwum, Archiwum Państwowe w Przemyślu 56-158-50.
- ↑ a b Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie:Inwentarz wsi Roguźna, Albigowej i innych, fond: 134-2-61.
- ↑ Lwowska Naukowa Biblioteka im.W.Stefanyka, NAN Ukrainy. Oddział rękopisów. Zespół 145, Archiwum Jabłonowskich z Bursztyna. 149 Archiwum Bielskich.
- ↑ Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie.Actus Intromissionis Juris. fond:134-2-61.
- ↑ a b Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie, Metryka Józefińska, fond 19-5-140.
- ↑ Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie. Fasja podatkowa klucza albigowskiego. zespół 146 opis 17 sprawa 178.
- ↑ Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka, NAN Ukrainy. Oddział rękopisów. Zespół 145, Archiwum Jabłonowskich z Bursztyna.134, 149 Archiwum Skarbków.
- ↑ Centralne Państwowe Archiwum Historyczne we Lwowie.Metryka Franciszkańska.fond 20-5-183.
- ↑ Antoni Zabielski. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2016-03-25].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rogożno (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 676.
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
