Ribaddi
 (Ri-ib-ad-da) w akkadyjskim zapisie klinowym[1] | |
| Data i miejsce śmierci | |
|---|---|
| Przyczyna śmierci |
przypuszczalnie zabójstwo[3] |
| Tytuł naukowy |
władca Gebal |
Ribaddi[4][5] (w innych wersjach Rib-Hadda[6] i Ribadda[7]) – władca miasta Gebal (przedgrecka nazwa Byblos) z czasów panowania faraonów XVIII dynastii Amenhotepa III i Echnatona (ok.1390-1335 p.n.e.) Znany z tabliczek glinianych zwanych listami z Amarna[8], bogatej korespondencji dyplomatycznej spisanej pismem klinowym głównie w języku akkadyjskim, odnalezionej w XIX wieku w ruinach tymczasowej stolicy Echnatona w Amarna[9].
Rys historyczny
[edytuj | edytuj kod]W początkach istnienia Nowego Państwa za faraonów Totmesa I i Totmesa III (ok. 1504-1425) wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego od Półwyspu Synaj do rzeki Orontes (Retenu) dostało się pod panowanie egipskie. Przez kolejne dwa stulecia nie przestawało być osią sporu o strefy wpływów początkowo pomiędzy Egiptem i huryckim Mitanni, później Egiptem i państwem nowohetyckim[10].
Władzę na tym terenie sprawowały rodzime dynastie lojalne wobec Egiptu i płacące określony trybut. Pomimo faktu, że sprawował nad nimi kontrolę urzędnik zwany rabisu (po jednym w trzech prowincjach na jakie podzielony był ten teren) posiadały one sporą autonomię, posuniętą nawet do wzajemnej rywalizacji[4].
Syryjska polityka Hetytów a Ribaddi
[edytuj | edytuj kod]Seria tabliczek będących zapisem zatargów władcy Gebal z niejakim Abdi-Aszirtą władcą Amurru i później jego synami daje doskonały obraz umacniania się wpływów hetyckich w Syrii kosztem Mitanni, a później także Egiptu. Są to zapowiedzi wielkiego konfliktu jaki rozgorzeje kilkadziesiąt lat później pomiędzy Setim I i Ramzesem Wielkim, a Muwatallisem II zakończonego bitwą pod Kadesz[11].
Listy Ribaddiego do faraonów mają charakter informacyjny, aplikacyjny lub oskarżycielski i stanowią niebagatelną część wszystkich odnalezionych w Amarna tabliczek (60 z ok. 380). Są również ważnym świadectwem sytuacji wewnętrznej egipskiej Syropalestyny oraz zaskakującej samodzielności niektórych władców, zręcznie lawirujących pomiędzy rywalizującymi potęgami.
EA 75, 89 i 126
[edytuj | edytuj kod]W serii sprawozdań Ribaddi informuje o zajęciu przez Hetytów wszystkich ziem w Amurru (północna Syria) należących dotąd do Mitanni i zdradzie egipskiego wasala Abdi-Aszirty, który podbił wszystkie miasta w części tego kraju należącej do Egiptu w porozumieniu z najeźdźcą[12]. W EA 126 oskarża synów Abdi-Aszirty o przejęcie złota należącego do faraona i rychłym ataku na zarządzany przez niego Gebal[13]. W EA 89 przekazana zostaje informacja o przewrocie i zabójstwie regenta miasta Tyr wraz z rodziną Ribaddiego (siostra i jej dzieci), która została tam odesłana ze względu na zagrożenie ze strony książąt amoryckich[14].
EA 60 i 101
[edytuj | edytuj kod]Pomimo oskarżeń Ribaddiego Abdi-Aszirta w wiernopoddańczym liście EA 60 zapewnia faraona, że cała akcja miała umocnić panowanie Egipcjan w Amurru[15]. W EA 101 niewiadomego autorstwa pojawia się niezwykle zaskakująca informacja o śmierci Abdiaszirty[16].
Korzystna dla Ribaddiego sytuacja nie trwała jednak długo. Rządy nad syryjskim dominium jego dotychczasowego wroga przejął syn Aziru, który kontynuował politykę ojca. W samym Gebal dokonał się zamach stanu i dotychczasowy władca został usunięty przez swojego brata Ilirabiego o czym dowiadujemy się z listu faraona do Aziru (EA 162). Po tych wydarzeniach Ribaddi znalazł się na wygnaniu w Sydonie i z dużym prawdopodobieństwem został zamordowany[2][3].
Wydaje się, że korespondencja władcy Gebal nie robiła zbytniego wrażenia na dworze faraona. W EA 117 znajduje się cytat z listu królewskiego wyraźnie wskazujący na zniecierpliwienie (Dlaczego do mnie napisałeś?[17]). Terytorium Syropalestyny było traktowane w sposób czysto imperialny i chodziło o zwykłą eksploatację tych obszarów[18]. Możliwe również, że nad Nilem dysponowano lepszymi sprawozdaniami egipskich namiestników, które nie zachowały się do naszych czasów[4]. Najpewniej jednak Echnaton zajęty reformą religijną po prostu nie interesował się konfliktami pomiędzy swoimi wasalami, dopóki nie zostały zagrożone interesy Egiptu[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ EA 073. [w:] Cuneiform Digital Library Initiative [on-line]. cdli.ucla.edu. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
- ↑ a b (EA 162) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ a b T. Bryce: The Kingdom of the Hitties. Oksford, Nowy Jork: Oxford University Press, s. 168-174. ISBN 978-0-19-927908-1.
- ↑ a b c H. Klengel: Historia i kultura starożytnej Syrii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 52-60.
- ↑ G. Roux: Mezopotamia. Dialog, 2008, s. 224. ISBN 978-83-88938-42-9.
- ↑ T. Bryce: Letters of the Great Kings of the Ancient Near East. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2003, s. 124. ISBN 0-203-56985-7.
- ↑ R.C. Conder: The Tell Amarna Tablets. Londyn: The Committee of the Palestine Exploration Fund, 1893, s. 38.
- ↑ M.L. Bierbrier: Historical Dictionary of Ancient Egypt. Lanham, Maryland; Toronto; Plymouth, UK: The Scarecrow Press, Inc., 2008, s. 200. ISBN 978-0-8108-5794-0.
- ↑ S.Izre'el: The Amarna Letters from Canaan. [w:] Language, Writing and Literature [on-line]. academia.edu. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
- ↑ G. Steindorff, K.C. Seele: When Egypt Ruled the East. Chicago, Londyn: The University of Chicago Press, 1942, s. 47. ISBN 0-226-77198-9.
- ↑ E. i H. Klengel: Hetyci i ich sąsiedzi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 57.
- ↑ (EA 75) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ (EA 126) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ (EA 89) The Encyclopedia of El Amarna Research Tool. [w:] The California Institute for Ancient Studies [on-line]. specialtyinterests.net. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
- ↑ (EA 60) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ (EA 101) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ (EA 117) The Encyclopedia.... [dostęp 2013-07-04].
- ↑ T. Bryce: Letters of the Great Kings of the Ancient Near East. s. 126.
- ↑ N. Grimal: Dzieje starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, s. 232-239. ISBN 83-06-02917-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- M.L. Bierbrier: Historical Dictionary of Ancient Egypt. Lanham, Maryland; Toronto; Plymouth, UK: The Scarecrow Press, Inc., 2008. ISBN 978-0-8108-5794-0.
- T. Bryce: The Kingdom of the Hitties. Oksford, Nowy Jork: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927908-1.
- T. Bryce: Letters of the Great Kings of the Ancient Near East. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2003. ISBN 0-203-56985-7.
- R.C. Conder: The Tell Amarna Tablets. Londyn: The Committee of the Palestine Exploration Fund, 1893.
- N. Grimal: Dzieje starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004. ISBN 83-06-02917-8.
- S. Izre'el: The Amarna Letters from Canaan. [w:] Language, Writing and Literature [on-line]. academia.edu. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
- H. Klengel: Historia i kultura starożytnej Syrii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
- E. i H. Klengel: Hetyci i ich sąsiedzi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
- G. Steindorff, K.C. Seele: When Egypt Ruled the East. Chicago, Londyn: The University of Chicago Press, 1942. ISBN 0-226-77198-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Cuneiform Digital Library Initiative. cdli.ucla.edu. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
- The Encyclopedia of El Amarna Research Tool. [w:] The California Institute for Ancient Studies [on-line]. specialtyinterests.net. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).