Łuszczeniec klonowy
 Strzępki i kondidiofory | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
łuszczeniec klonowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Rhytisma acerinum (Pers.) Fr. K. svenska Vetensk-Akad. Handl. 40: 104 (1819) | |
.jpg)
Łuszczeniec klonowy, czerniak klonowy (Rhytisma acerinum (Pers.) Fr.) − gatunek grzybów z rodziny łuszczeńcowatych (Rhytismataceae)[1]. Pasożyt wywołujący chorobę klonów o nazwie smołowata plamistość klonu lub czarna plamistość klonu.
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Rhytisma, Rhytismataceae, Rhytismatales, Leotiomycetidae, Leotiomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1794 r. Christiaan Hendrik Persoon nadając mu nazwę Xyloma acerinum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1819 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Rhytisma[1].
Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Melanosorus acerinus (Pers.) De Not. 1847
- Melasmia acerina Lév. 1846
- Polystigma acerinum (Pers.) Link 1833
- Rhytisma pseudoplatani Müll. Berol. 1913
- Xyloma acerinum Pers. 1794
- Xyloma gyrans Wallr. 1833
- Xyloma lacrymans Wallr. 1833
Nazwa polska według Krytycznej listy wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski[3].
Morfologia i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Widoczna część grzyba nazywana jest podkładką. Ma ona okrągławy lub nieregularny kształt i średnicę do 2 cm. Podkładki pojawiają się w czerwcu/lipcu jako białe, chlorotyczne plamki, które stopniowo powiększają się i żółkną. Gdy osiągną wielkość kilku mm, pojawiają się w ich środku czarne plamki, które rozrastają się i w końcu zlewają z sobą w dużą plamę otoczoną żółtą obwódką. Plam takich na liściu z reguły jest wiele[4].
Podkładki są zanurzone w tkance liścia. Strzępki grzyba mają średnicę 5–8 μm. Na podkładkach bezpłciowo wytwarzane są zarodniki konidialne. Powstają na bezbarwnych, cylindrycznych i zwężających się ku końcowi fialidach. Fialidy mają rozmiar 7–15 × 1,5–2 μm. Powstają w nich endogenicznie bezbarwne, cylindryczne, bezprzegrodowe, gładkie i cienkościenne konidia o rozmiarach 6–10 × 1 um[5].
Środek czarnych plam początkowo jest gładki, później jednak pojawiają się na nim skupiska małych, pryszczykowatych pyknidiów, w których powstają pykniospory. Nieco później na obrzeżach czarnych plam powstają owocniki typu apotecjum. Objawia się to pomarszczeniem obrzeży plam. W tym czasie liście opadają. Opadanie chorych liści odbywa się w tym samym czasie co zdrowych, lub nieco wcześniej. Na opadłych liściach nadal rozwijają się apotecja wytwarzające zarodniki na drodze płciowej[4]. Owocniki typu apotecjum o kształcie elipsoidalnym i wydłużonym, często zakrzywione, o rozmiarach 500–1300 × 300–500 μm. Otwierają się rozgałęzionym, podłużnym pęknięciem o długości od 2/3 do 3/4 długości owocnika. W hymenium znajdują się wstawki o długości 100–135 μm. Są bezbarwne, z kilkoma przegrodami, bez powłoki żelatynowej, często wykrzywione, a czasami rozgałęziające się na szczycie. Worki 8-zarodnikowe, dojrzewające kolejno. Askospory cylindryczne, zwężające się ku podstawie. Mają rozmiar 60–80 × 1,5–2,5 μm, są hialinowe, bezprzegrodowe. Na szczycie posiadają galaretowaty wyrostek o długości 2–4 μm[5]. Askospory wysypują się z worków na wiosnę i dokonują infekcji pierwotnej zakażając liście klonu[4].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Afryce Północnej i Nowej Zelandii[6]. Jest bardzo pospolity na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego[5].
Rozwija się na liściach klonu polnego (Acer campestre), klonu zwyczajnego (Acer platanoides) i klonu jawora (Acer pseudoplatanus)[7].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Pasożyt i saprotrof atakujący liście klonu. Wywołuje chorobę o nazwie smołowata plamistość klonu lub czarna plamistość klonu. Objawia się ona żółknięciem i przedwczesnym opadaniem liści. Jest szczególnie groźna dla siewek i młodych drzew, ponieważ ogranicza ich przyrosty. Znacząco obniża też walory estetyczne klonów, które często sadzi się jako drzewa ozdobne np. w parkach[4].
Ekstrakty z liści zakażonych Rhytisma acerinum wykazywały silne działanie hamujące na wirusa mozaiki tytoniowej[5].
Łuszczeniec klonowy jest wrażliwy na zanieczyszczenie powietrza. Jego występowanie jest więc wskaźnikiem dużej czystości powietrza[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Maria Alicja Chmiel. Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences Kraków, 2006, ISBN 978-83-89648-46-4.
- ↑ a b c d Karol Mańka, Małgorzata Mańka: Choroby drzew i krzewów leśnych. Warszawa: Warszawa, Oficyna Edytorska Wydawnictwo Świat, 1993. ISBN 978-83-09-01-063-0.
- ↑ a b c d Mycobank. Rhytisma acerinum [online] [dostęp 2016-07-17].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-07-16].
- ↑ Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4
- ↑ Alarm dla drzew w pasie nadmorskim w Gdańsku. Zaatakował je grzyb [online] [dostęp 2015-01-12].