Raszidoddin

Raszidoddin (albo: Raszid ad-Din, pers. رشیدالدین, pełne imię: Raszidoddin Fazlollah Tabib Hamadani) (ur. 1247 w Hamadanie - zm. 17 lipca 1318) – perski mąż stanu i historyk, uważany za jednego z najwybitniejszych historyków średniowiecza.

Życie

Raszidoddin pochodził z żydowskiej rodziny mieszkającej w Hamadanie. Był kształcony na lekarza, i w takim charakterze dostał się na dwór ilchana Abaki (1265–1282). Mając 30 lat przeszedł na islam. Prawdziwie wielką karierę zaczął robić za panowania Mahmuda Ghazana (1295 — 1304), który w 1298 roku mianował go swoim wezyrem. Był on architektem większości reform tego władcy, i to na jego polecenie rozpoczął pisanie historii Mongołów, która później stała się podstawą jego głównego dzieła, Dżame at-Tawarich (Zbiór kronik). Reformy Raszida rzeczywiście doprowadziły do poprawy kondycji ekonomicznej ludności państwa, chociaż nie w stopniu tak rewolucyjnym, jak to przedstawia on w swoim dziele. Samemu Raszidowi osiągnięta pozycja przyniosła wielkie bogactwo. Dzięki swoim wpływom zdobył on ogromne posiadłości ziemskie w Azji Mniejszej i u podnóża Kaukazu. Administracja mongolskich władców Persji stała się "biznesem rodzinnym". Z czternastu synów Raszidaoddina ośmiu zarządzało prowincjami imperium na terenie dzisiejszego Zachodniego Iranu, Gruzji, Iraku oraz Azji Mniejszej. Raszid był tak bogaty, że był w stanie ufundować całą dzielnicę w stolicy nowego ilchana Oldżajtu (1304–1316), Soltanije. Ściągnęło to jednak na niego nienawiść wielu ludzi. Za panowania Oldżajtu Raszid musiał walczyć o wpływy w administracji z dwoma innymi nominalnymi wezyrami, Sadoddinem Sawadżim i Tadżoddinem Aliszahem. W roku 1312 udało mu się doprowadzić do skazania na śmierć tego pierwszego i zastąpienia go właśnie Aliszahem. Wkrótce jednak i on stał się jego wrogiem, tak że ilchan zdecydował się rozdzielić sfery zarządzania tych dwóch, tak by ich walka nie paraliżowała działalności administracji. Aliszah miał zarządzać zachodnim Iranem, Irakiem i Azją Mniejszą, zaś Raszid resztą państwa. Oldżajtu zmarł 27 grudnia 1316 roku na bliżej nieokreśloną chorobę żołądka, co od razu wywołało pogłoski o otruciu. Po jego śmierci Raszid musiał ustąpić ze stanowiska, jednak powrócił na nie po pewnym czasie dzięki zachęcie i poparciu Czobana, dowódcy wojsk i regenta przy niepełnoletnim synu Oldżajtu Abu Sa’idzie (1317–1335). Wkrótce jednak pod wpływem Aliszaha Czoban wycofał swoje poparcie, i Raszidodin został oskarżony o otrucie Oldżajtu, co było o tyle łatwe, że był on osobistym lekarzem ilchana. Raszid został uznany za winnego i skazany wraz ze swoim niepełnoletnim synem, który miał mu pomagać w dokonaniu zbrodni. 17 lipca 1318, po wcześniejszym zabiciu na jego oczach syna, Raszid został przerąbany mieczem na pół - tak jak niegdyś kazał stracić Sadoddina. Oskarżenia wobec Raszida były bezpodstawne - prawdziwym powodem jego śmierci była nienawiść rywali w walce o władzę i koczowniczej arystokracji, której nie podobały się jego reformy chroniące ludność przed nieograniczonym wyzyskiem. Po dojściu do pełnoletniości i pokonaniu Czobana w roku 1328 Abu Sa’id mianował wezyrem syna Raszida, Mohammada Raszidi, który kontynuował politykę ojca, twierdząc przy tym że przebaczył ludziom winnym jego śmierci.

Dzieło

Mahmud Ghazan polecił Raszidowi napisanie historii Mongołów, począwszy od czasów Czyngis-chana, tak by pamięć o ich czynach nie zaginęła. W ten sposób powstała Tarich-e mobarak-e Ghazani, historia panowania Ghazana i jego przodków. Źródłem do niej była przede wszystkim ustna tradycja Mongołów, znana przez samego chana, przedstawiciela Kubilaj-chana na dworze Ghazana, Czingsang Boloda, jak i inne osoby na jego dworze. Poza tym Raszid dysponował niezachowanymi do naszych czasów kronikami mongolskimi i dokumentami znajdującymi się w posiadaniu Ilchanidów. Tarich-e mobarak-e Ghazani zostało ukończone niedługo po śmierci Ghazana, ale nowy ilchan, Oldżajtu, zachęcił Raszida do rozszerzenia zakresu swojego dzieła na całą historię ludzkości od Adama począwszy. W związku z powyższym Tarich-e mobarak-e Ghazani stało się tylko rdzeniem poszerzonego dzieła, które ostatecznie otrzymało nazwę Dżame at-Tawarich (Zbiór kronik). Oprócz Mongołów i krajów islamskich w dziele tym omawiano też historię innych znanych Mongołom ludów: Turków, Chińczyków, Hidusów, Żydów i chrześcijan. W przypadku tych ostatnich głównym źródłem z którego korzystał Raszid była Chronicon pontificum et imperatorum (Kronika papieży i cesarzy) Marcina z Opawy.

Tytuł Dżame at-Tawarich przekłada się często jako "Historia powszechna" i rzeczywiście być może jest to pierwsze dzieło, które na takie miano zasługuje. Największą wartość ma jednak ta część historii Raszida, która pierwotnie stanowiła Tarich-e mobarak-e Ghazani - jest to najważniejsze z istniejących źródło do historii nie tylko Ilchanidów, ale całego imperium mongolskiego, mimo pewnego subiektywizmu w ocenie wypadków, z którymi był związany sam autor. Dzieło Raszidoddina było bardzo obszerne i niestety nie wszystkie jego części dotrwały do naszych czasów. Zawiera ono piękne ilustracje, które wykonano prawdopodobnie pod kierunkiem samego historyka.

Bibliografia

BogdanB. Składanek BogdanB., Historia Persji. Tom II, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2003, ISBN 83-88938-32-0, OCLC 749417040 .

Linki zewnętrzne

Mongolskie oblężenie Mosulu według "Historii powszechnej" Raszidaoddina, wiek XIV. weekly.ahram.org.eg. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-04)]. (ang.)