Przejdź do zawartości

Rakhigarhi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jedno ze wzgórz w Rakhigarhi

Rakhigarhi, Rakhi Garhi – starożytna osada protomiejska należąca do cywilizacji doliny Indusu, obecnie stanowisko archeologiczne w północnych Indiach, w stanie Hariana, w odległości 125 kilometrów od Delhi.

Znajduje się na płaskiej równinie, około 27 kilometrów od sezonowej rzeki Ghaggar[1] i w swojej historii była częścią kilku faz rozwoju kultury harappańskiej, w tym fazy przedharappańskiej (7000–3300 p.n.e.), wczesnej harappańskiej (3300–2600 p.n.e.) i dojrzałej fazy (2600–1900 p.n.e.) cywilizacji doliny Indusu[2].

Było to jedno z największych znanych miast starożytnej cywilizacji induskiej, a powierzchnia Rakhigarhi wynosiła, według starszych badań, od 80 do ponad 100 hektarów, nowsze badania dają zaś obraz znacznie większego miasta o powierzchni dochodzącej do 350 hektarów[3][4][5][6][7][1] Inne powiązane stanowiska archeologiczne w sąsiedztwie Rakhigarhi to Mitathal i nieco mniejsze w Lohari Ragho, które wciąż czekają na dokładniejsze zbadanie.

Pierwsze wykopaliska na tym stanowisku miały miejsce w latach 60., po których nastąpiły kolejne badania pod koniec lat 90., jednak najbardziej intensywne wykopaliska miały miejsce w ciągu ostatniej dekady i trwają do dziś[8] Pomimo licznych i długoletnich badań większość obszaru nie została jeszcze przebadana archeologicznie[9][10], a wyniki opublikowane[11].

Testy DNA przeprowadzone przez Vasanta Shinde w 2019 roku wykazały, że DNA nie zawierało żadnych śladów pochodzenia mieszkańców ze stepów Azji Środkowej, co jest zgodne z teorią migracji Ariów, która głosi, że Indoariowie przybyli do Indii ze stepów po tym, jak cywilizacja harappańska zaczęła chylić się ku upadkowi[12].

Rakhigarhi zaliczane jest do ośmiu największych znanych obecnie protomiast należących do cywilizacji doliny Indusu, obok Harappy, Mohendżo Daro, Dholawiry, Ganweriwali, Lothalu, Rupnagaru i Kalibanganu[13].

Charakterystyka miejsca

[edytuj | edytuj kod]

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Rakhigarhi położone jest na płaskiej równinie, w odleglości 27 kilometrów od koryta okresowej rzeki Ghaggar[1]. Według Jane McIntosh, Rakhigarhi znajduje się w dolinie prehistorycznej rzeki Drishadvati, która miała swój początek w górach Siwalik[14]. W pobliżu przepływa też Sarsuti (dopływ Ghaggaru), która razem ze swoim dopływem Chautang mają być pozostałościami antycznej Drishadvati[15].

Powierzchnia stanowiska i liczba wzgórz

[edytuj | edytuj kod]

Większość naukowców, w tym Gregory Possehl, Jonathan Mark Kenoyer, Raymond Allchin i Rita P. Wright podaje w swoich prachach naukowych, że Rakhigari miało od 80 do ponad 100 hektarów[3][4][5][6][7][1].. W 2015 roku Amarendra Nath stwierdził, że „pozostałości archeologiczne w Rakhigari rozciągają się na powierzchni 300 hektarów (3 kilometry kwadratowe), obejmując łącznie siedmiu kopców, z których kopce od 1 do 5 położone są blisko ziemie, a dwa oddalone są od pozostałych”[16].

Kopce są numerowane zgodnie z przyjętą konwencją nazewnictwa, tj. „RGR-x”, np. RGR-1 do RGR-11[13]. Do 2014 roku znanych było siedem kopców. Podczas wykopalisk w 2014 r. odkryto dwa kolejne kopce, RGR-8 i RGR-9, położone na wschód i zachód od głównego stanowiska, w dużej mierze zniszczone przez uprawę roli. Według Vasanta Shinde każdy z dwóch kopców ma powierzchnię 25 hektarów, co daje łącznie 350 hektarów (3,5 km2), czyniąc tym samym Rakhigarhi największym stanowiskiem cywilizacji doliny Indusu, wyprzedzając Mohenjo-Daro (300 hektarów) o 50 hektarów[17][18]. Podczas wykopalisk w 2016 rokuże odkryto dwa kolejne kopce, RGR-10 i RGR-11, co daje łącznie 11 kopców[18]. Rakhigarhi wymaga dalszych interdyscyplinarnych badań, ale niewątpliwie jest jednym z największych znanych miast starożytnego Indusu.

Według najnowszych, aktualnych na 2024 rok danych naukowych Rakhigarhi jest największym znanym starożytnym miastem harappańskim i obejmuję powierzchnię ponad 350 hektarów[17].

Wiek

[edytuj | edytuj kod]

Według Garge Tejasa najwcześniejsze osady w Rakhigarhi poprzedzają cywilizację doliny Indusu[2]. Według Possehla nie wszystkie kopce w Rakhigarhi należą do tej samej osady doliny Indusu, stwierdzając, że „wzgórze RGR-6 jest stanowiskiem kultury Sothi-Siswal znanym jako Arda i było prawdopodobnie oddzielną osadą”[3]. Kopce RGR1 do RGR-6 to dzielnice mieszkalne należące do „wczesnego okresu harappańskiego z okresu przedformacyjnego”, podczas gdy kopiec RGR-7 to miejsce pochówku, w którym znaleziono ludzkie szkielety[3].

ASI (Archeological Survey of India) datowała metodą radiowęglową kopce takie jak RGR-1, RGR-2, RGR-6 i RGR-7. Kopiec RGR-6 ma dwie warstwy fazy przedharappańskiej datowane na 5640 lat przed teraźniejszością (BP) i 5440 (BP). RGR-1 ma pozostałości wczesnej fazy harappańskiej datowane na 5200 i 4570 lat BP. RGR-2 to również wczesna faza harappańska datowana na 5200 i 4570 lat, dodatkowo pochodzą z tego kopca dwie dodatkowe próbki należące do dojrzałej fazy harappańskiej datowane na 4040 i 3900 lat BP. RGR-7, który jest cmentarzyskiem z dojrzałej fazy harappańskiej, datuje się na 4600 lat BP.[12][19]

W 2014 roku archeolog Amarendra Nath opublikował sześć datowań radiowęglowych z wykopalisk w Rakhigarhi przeprowadzonych w latach 1997–2000, odpowiadających fazom przedharappańskim, wczesnej harappańskiej i dojrzałej harappańskiej. Kopiec RGR-6 ujawnił stadium przedharappańskie, nazywane także okresem Sothi z następującymi dwoma datowaniami próbek: 4470 ± 110 p.n.e. oraz 4280 ± 430 p.n.e.[20]

Aktualny stan wiedzy pozwala na następujący podział chronologiczny[13]:

  • Okres 0– okres Sothi, okres przedharappański – przed 3300 rokiem p.n.e. - okres ten nie jest wymieniany w starszych pracach[13] Amarendry Natha dotyczących wykopalisk z lat 1997-1999, jednak nowsze badania z użyciem datowania radiowęglowego cofają początek osadnictwa w Rakhigarhi nawet do roku 4600 p.n.e., nazywając ten okres również okresem preformatywnym, w którym kształtowały się podwaliny przyszłej kultury harappańskiej wczesnej, a później właściwiej (dojrzałej)[20]. Zabudowania z tego okresu nie zachowały się. Gospodarka miała charakter rolno-pasterski, a zachowane z tego okresu artefakty to głównie neolityczne narzędzia krzemienne[13].
  • Okres I – kultura wczesnoharappańska 3300 – 2600 p.n.e., w której wyróżnia się trzy fazy – I, II oraz III. Najgłębsze osady tego okresu zawierają liczne fragmenty ceramiki należące do kultury Hakra. Fazy II i III to etapy pełnego rozkwitu wczesnej kultury induskiej. Barania wykazują, że miasto zbudowano na podstawie przygotowanego wcześniej planu – zarówno ulice, jak i mury są zaplanowane starannie i mają jednolitą szerokość, a dzielnice mieszkalne odseparowane są od produkcyjnych. Wskazuje to na istnieje decyzyjnego ośrodka władzy. Występuje ceramika zarówno czerwona jak i płowa i brązowa, a motywy malarskie obejmowały wzory koliste i linie poziome, liście figowca pagodowego ifigowca bengalskiego, a także wzory gwiaździste i siatkowe. Miasto zostało zniszczone przez powódź, która zostawiła po sobie osady o grubości ponad pół metra[13].
  • Okres II – właściwa kultura harappańska 2600 1900 p.n.e., w której wyróżnia się trzy fazy – IV, V, VI. Miasto zostało zbudowane od nowa w innym kształcie. Zbudowano specjalne platformy z cegły mułowej celem podniesienia poziomu terenu, ustabilizowania go i ochrony przed powodzią. Odkryto jedną platformę z funkcjach religijnych. Istniały spichlerze i magazyny, a w ich pobliżu odnaleziono pozostałości kramów handlowych. Domy budowano na podobnym, prostokątnym planie jak w okresie I, standardem były łazienki, a system kanalizacyjny obejmował całe miasto. W tym okresie dominowała ceramika czerwona, a jej obfitość i poziom skomplikowania świadczą o zamożności mieszkańców i wysokim poziomie cywilizacyjnym. dalej popularne były motywy roślinne. Miasto zostało ostatecznie zniszczone w wyniku nagłej powodzi[13].

Badania archeologiczne w Rakhigarhi dowodzą, że w mieście nie doszło do fazy schyłkowej – zostało ono przez mieszkańców opuszczone nagle, najprawdopodobniej z powodu wielkiej powodzi. Ludność kultury harappańskiej nigdy już do miasta nie wróciła. Stanowisko zostało ponownie zasiedlone wiele stuleci później, przez ludy kuszańskie[13].

Sąsiednie miasta

[edytuj | edytuj kod]

Rakhigarhi, będące jednym z największych miast i ponadregionalnym centrum handlu cywilizacji doliny Indusu otoczone jest licznymi stanowiskami leżącymi dziś Harianie, Radżastanie i Pendżabie wzdłuż biegu sezonowej rzeki Gagghar. Najważniejsze z nich to Bhirrana (cztery okresy rozwoju, z których najwcześniejszy datowany jest na 8–7 tysiąclecie p.n.e.) 86 kilometrów na północny zachód[21][22], Kunal (należący do kultury Kunal, która jest kulturowym poprzednikiem stanowiska Rehman Dheri) 75 kilometrów na północny zachód[23][24] Siswal (należący do kultury Sothi-Siswal współczesnej wczesnej fazie harappańskiej, datowany na 3800 p.n.e.) 75 kilometrów na zachód[25][26], i Kalibangan (inne duże miasto o znaczeniu ponadregionalnym, z kilkoma fazami rozwoju zaczynającymi się od wczesnej fazy harappańskiej) 235 kilometrów na zachód[27],, a także Banawali, Balu oraz inne[20].

Wykopaliska

[edytuj | edytuj kod]

Do 2020 roku wszystkie udokumentowane wykopaliska prowadzone zarówno przez Archaeological Survey of India, jak i Deccan College objęły łącznie 5% calości stanowiska archeologicznego[10].

Chronologia wykopalisk

[edytuj | edytuj kod]

Podczas gdy najwcześniejsze wykopaliska stanowisk induskich rozpoczęły się w Harappie w latach 1921-1922, a w Mohendżo Daro w 1931 roku, pierwsze udokumentowane wykopaliska w Rakhigarhi przeprowadzono dopiero w 1969 roku, a następnie w latach 1997–98, 1998–99 i 1999–2000, 2011–2016 i 2021. W Rakhigarhi znajduje się łącznie 11 kopców nazwanych od RGR-1 do RGR-11, z których kopiec oznaczony jako RGR-5 jest gęsto zaludniony przez założenie wioski Rakhishahpur i nie jest dostępny do wykopalisk. RGR-1 do RGR-3, RGR6 do RGR9 i część RGR-4 są wzgórzami, na których prowadzenie wykopalisk jest możliwe[13][18][28][17].

W 1963 r. Archaeological Survey of India (ASI) podjęło pierwszą w historii próbę wykopalisk w tym miejscu, jednak wyniki badań opublikowano jedynie w szczątkowej formie[29][30].

W 1969 r. zespół Uniwersytetu Kurukshetra badał i dokumentował stanowisko pod przewodnictwem dziekana studiów indyjskich, doktora Suraja Bhana[31].

W latach 1997–1998, 1998–1999 i 1999–2000 zespół ASI ponownie prowadził wykopaliska pod przewodnictwem dyrektora dr Amarendra Natha, który publikował swoje odkrycia w czasopismach naukowych[31][13]. Po roku 2000 wykopaliska wstrzymano na lata z powodu dochodzenia CBI w sprawie niewłaściwego wykorzystania funduszy[32]. Większość znalezisk została przekazana do Muzeum Narodowego w Nowym Delhi.

W latach 2011–2016 Deccan College przeprowadziło kilka znaczących wykopalisk pod przewodnictwem ówczesnego wicekanclerza i archeologa dr Vasanta Shinde, a członkowie zespołu archeologów opublikowali swoje odkrycia w różnych czasopismach naukowych[33][34].

Od 2021 r. Archeological Survey of India prowadzi dalsze wykopaliska w Rakhigarhi. a Central University of Haryana i dr Vasant Shinde również wyrazili zainteresowanie rozpoczęciem wykopalisk[10].

Odkrycia

[edytuj | edytuj kod]

Artefakty archeologiczne znalezione w Rakhigarhi potwierdzają zarówno wczesną, jak i dojrzałą fazę Harappa i obejmują zarówno 4600-letnie szkielety ludzkie, jak i fortyfikacje, zabudowania mieszkalne, drogi, warsztaty rzemieślnicze, systemy kanalizacyjne, cmentarzyska i wszelkiego rodzaju artefakty ruchome, w tym ceramikę, narzędzia, biżuterię, zabawki, kamienie szlachetne, pieczęcie i inne przedmioty codziennego użytku[10].

Architektura i urbanistyka

[edytuj | edytuj kod]

Szczegółowe wykopaliska prowadzone na tym terenie przez ASI ujawniły rzeczywiste rozmiary starożytnego miasta i pozwoliły odzyskać liczne artefakty, z których niektóre mają ponad 5000 lat. Rakhigarhi było zamieszkane już we wczesnych czasach harappańskich[9][28]. Pierwsze zabudowania, których ruiny zachowały się do naszych czasów, pochodzą z czasów kultury wczesnoharappańskiej. Odkryto dowody na istnienie utwardzonych dróg ceglanych, systemu odwadniającego (kanały sanitarne) oraz dużego systemu zbierania wody deszczowej, magazynów i spichlerzy, cegielni, warsztatów rzeźbiarskich i kramów handlowych. Odkryto warsztaty służące fachowej obróbki brązu i metali szlachetnych, w tym miedzi. Znaleziono ołtarze ogniowe, podobne do tych z Kalibanganu, świadczące o prowadzeniu praktyk religijnych. Domy budowane są po obu stronach ulic na regularnym, prostokątnym planie, zawierają łazienki i są połączone z systemem kanalizacyjnym. W domach funkcjonują piece i paleniska. Cmentarzysko ulokowano na wzgórzu w pewnym oddaleniu od zabudowań mieszkalnych[35].

Znaleziska

[edytuj | edytuj kod]

Ceramika w Rakhigarhi odnajdywana jest zarówno w domach mieszkalnych, jak i warsztatach rzemieślniczych oraz miejscach pochówku. Jest bardzo podobna do ceramiki odnajdywanej w innych miastach induskich, szczególnie w Kalibanganie i w Banawali. Występuje ceramika czerwona, płowa i brązowa, w wielu formach, między innymi takich jak miski, słoje, dzbany, talerze, pokrywy czy kubki. Malowanie jest charakterystyczne dla kultury harappańskiej, popularne są motywy geometryczne, zwierzęce i roślinne, w tym figowce. Do rycia wzorów używano narzędzi z drewna, kości czy muszli[13]. Odnaleziono figurki z terakoty w kształcie byka, podobne do tych z Harappy i Mohendżo Daro (okres wczesnoharappański) i zwierząt i ludzi (dojrzały) W dotychczasowych wykopaliskach stwierdzono brak figurek bogini-matki, charakterystycznej dla innych miast cywilizacji induskiej , a także figurek krów. Miedź była najpopularniejszym surowcem do produkcji wyrobów metalowych. Wśród przedmiotów miedzianych z okresu wczesnoharappańskiego znajdziemy narzędzia i przedmioty takie jak strzały, dłuta, igły, biżuterię i bransolety, zaś z okresu dojrzałego groty strzał, noże, igły, gwoździe, dłuta, szpilki, bransolety, pierścienie, lustra, klamry, klipsy i koraliki. Podobne przedmioty wykonywano z brązu. W mieście funkcjonował przemysł zajmujący się produkcją koralików, z czego ponad 70% z odnalezionych egzemplarzy wykonana jest ze steatyt. Pozostałe z nich wykonane są między innymi z karneolu, agatu czy jaspisu. Liczne przedmioty wykonywano z muszli, między innymi biżuterię taką jak bransolety, naszyjniki, wisiorki i koraliki, ponadto łyżki, chochle. Znaleziono również wykonane z muszli mozaiki. Jako materiał wykorzystywano też kości zwierzęce, w szczególności kości długie jak żebra czy rogi wołów i bawołów, a także kości kóz, owiec i ptaków. Znaleziono wytworzone z nich narzędzia takie jak szydła, rylce czy igły, a także ozdoby, w tym także z grawerunkami (także pisma induskiego), a oprócz tego kości do gry, groty włóczni i strzał, haczyki do połowu ryb. Popularnym surowcem była kość słoniowa, a wytwarzano z niej głównie narzędzia, grzebienie, biżuterię, koraliki, szpachelki czy odważniki. Licznie znajdowane są przedmioty wykonane z kamienia, takie jak młoty, ostrzałki, pługi, odważniki, żarna, naczynia, tygle, formy odlewnicze czy kamienne kowadła[13]. Na terenie stanowiska znaleziono narzędzia myśliwskie, takie jak miedziane trzonki i haczyki na ryby, co dowodzi, że mieszkańcy zajmowali się myślistwem i rybołówstwem. Licznie stwierdzono obecność różnych fragmentów zabawek, takich jak miniaturowe koła, miniaturowe pokrywki, kule do procy, figurki zwierząt. Oznaki kwitnącego handlu można dostrzec po znalezionych pieczęciach, biżuterii i ciężarków krzemiennych. Odważniki znalezione tutaj są podobne do odważników znalezionych w wielu innych miejscach induskich, co potwierdza obecność standaryzowanych systemów wagowych[36]. Odkryto też ślady bawełnianej tkaniny zachowane na srebrnych i brązowych przedmiotach, znane też z Chanhu Daro i Harappy[37].

Spichlerze

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy ze spichlerzy odkryto w trakcie badań w latach 1997-1999. Jest to budynek w kształcie litery L, z dziesięcioma mniejszymi pomieszczeniami wewnątrz. Budynek został wzniesiony, jak większość zabudowań Rakhigarhi, z cegły mułowej[13]. Na terenie miasta odkryto w 2014 roku kolejny spichlerz należący do dojrzałej fazy harappańskiej (2600 p.n.e. do 2000 p.n.e.). Spichlerz jest zbudowany z cegieł mułowych z podłogą z pochylni pokrytej błotem. Ma siedem prostokątnych pomieszczeń magazynowych. Na dolnej części ściany spichlerza znaleziono znaczące ślady wapna i rozłożonej trawy, co jasno wskazuje na magazynowanie w tym miejscu ziarna, przy czym wapno było używane jako insektycyd, a trawa zapobiegała przedostawaniu się wilgoci. Biorąc pod uwagę rozmiar budowli musiał być to spichlerz przeznaczony dla większej ilości osób.[38]

Kultura i wierzenia

[edytuj | edytuj kod]

W Rakhigarhi odkryto ołtarze oraz wnęki apsydowe, które wiąże się z kultem ognia, popularnym również w innych miastach harappańskich, w tym w Kalibanganie[13].

Cmentarz i miejsca pochówku

[edytuj | edytuj kod]

W Rakhigarhi odkryto cmentarz z okresu właściwej kultury harappańskiej, w którym odsłonięto początkowo osiem grobów. Często groby pokryte cegłami miały w jednym przypadku drewnianą trumnę[9]. Różne rodzaje grobów były podcinane, aby utworzyć ziemny nawis, a ciało umieszczano pod nim; a następnie górną część grobu wypełniano cegłami, aby utworzyć konstrukcję dachu nad grobem[11].

Do roku 2018 odkryto 53 miejsca pochówku z 46 szkieletami. Badanie antropologiczne 37 szkieletów wykazało, że 17 z nich to osobniki dorosłe, 8 to osobniki młodociane, a wieku 12 szkieletów nie udało się zweryfikować. Udało się ustalić płeć 17 szkieletów, z czego 7 to szkielety męskie, a 10 żeńskie. Większość pochówków to typowe pochówki pojedyncze ze szkieletami w pozycji leżącej. Nietypowe pochówki to pochówki grupowe. Niektóre groby to proste doły w ziemi, a inne są wyłożone cegłami i zawierają ceramikę. Niektóre z nich miały również naczynia wotywne ze szczątkami zwierząt symbolizującymi ofiary dla zmarłych. Pozostałości kostne z pochówków wtórnych nie zostały zwęglone, co wyklucza możliwość stosowania praktyk kremacyjnych. Podczas gdy pochówki pojedyncze zachowują wiele cech harappańskich, pochówki grupowe wyróżniają się nietypowymi cechami. Prowadzone są badania i analizy DNA w celu wyjaśnienia tej kwestii[39][40].

Ludzkie szkielety

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 2015 r. z kopca RGR-7 wydobyto cztery 4600-letnie kompletne szkielety ludzkie. Należały one do dwóch dorosłych mężczyzn, jednej kobiety (sklasyfikowanej jako „I6113”) i jednego dziecka[12].Wokół tych szkieletów znaleziono ceramikę z pozostałościami ziaren zbóż, a także bransolety z muszli, co świadczy o przeprowadzaniu rytuałów pogrzebowych[41][10].

Odkryto również dwa inne szkielety, mężczyzny w wieku od 35 do 40 lat i kobiety w wieku około 20 lat, którzy zmarli w tym samym czasie. Zostali znalezieni pochowani razem obok siebie, z głowami mężczyzn zwróconymi w stronę kobiet. Ich ceremonialny pochówek wskazuje, że para prawdopodobnie była małżeństwem. Garnki znalezione w ich grobie prawdopodobnie zawierały jedzenie i wodę jako ofiarę dla zmarłych. Agat znaleziony w pobliżu obojczyka mężczyzny prawdopodobnie był częścią naszyjnika[42][43]. Mężczyzna miał 177 cm wzrostu, a kobieta 171 cm. Ich szkielety nie wykazywał żadnych nieprawidłowości, urazów ani oznak choroby. Oboje byli prawdopodobnie w dobrym stanie zdrowia w chwili śmierci[44].

Vasant Shinde w 2019 roku przeprowadził testy DNA na jednym szkielecie. Wyniki ogłoszone we wrześniu 2018 roku oraz artykuł opublikowany w Cell Magazine w 2019 r. pokazują, że DNA nie zawierało żadnych śladów pochodzenia stepowego, co jest zgodne z teorią migracji Ariów, która mówi, że Indoariowie zaczęli migrować do Indii ze stepów Azji Środkowej po tym, jak cywilizacja Indusu zaczęła chylić się ku upadkowi[12][45][46].

Ponieważ szkielety zostały odkopane i wstępnie zbadane z zachowaniem zasad etyki i metody naukowej nie doprowadzając do ich zanieczyszczenia, archeolodzy uważają, że dzięki pomocy najnowszej technologii na tych szkieletach i uzyskanym DNA możliwe jest określenie, jak wyglądali Harappanie 4500 lat temu[19].Szacuje się, że średni wzrost wynosił 175,8 cm (5 stóp 9 cali) dla mężczyzn i 166,1 cm (5 stóp 5 1⁄2 cala) dla kobiet[47].

Podczas wykopalisk w 2024 roku na wzgórzu nr 7 odkryto kolejne pochówki, które zawierały 56 szkieletów[48].

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

Zagrożenia

[edytuj | edytuj kod]

W maju 2012 roku Global Heritage Fund ogłosił Rakhigarhi jednym z dziesięciu najbardziej zagrożonych miejsc dziedzictwa w Azji, którym grozi nieodwracalna strata i zniszczenie z powodu nacisków rozwojowych, niewystarczającego zarządzania i grabieży[18][49]. Badanie przeprowadzone w 2012 roku przez Sunday Times wykazało, że miejsce to nie jest należycie zadbane; ogrodzenie jest niekompletne, mieszkańcy wsi sprzedają wykopane z niego artefakty, a samo stanowisko archeologiczne w sporej części dalej zajmowane jest przez prywatne domy[50]. Z powodu braku dostatecznej ochrony miejsca, stanowisko w Rakhigari jest niszczone przez erozję gleby, niekontrolowaną turystykę, nielegalne wykopy, kradzież artefaktów archeologicznych w celu nielegalnej sprzedaży. Kopiec nr 6 (mieszkalny) oraz kopiec nr 7 (dawne cmentarzysko), gdzie w 2015 roku odnaleziono 4 ludzkie szkielety, zostały w przeszłości częściowo zniszczone z powodu wykorzystywania na cele rolnictwa[18].

Problem własności

[edytuj | edytuj kod]

Kopce nr 4 i 5 są częściowo zabudowane budynkami współczesnymi, łącznie na ich terenie stoją 152 domy[10]. ASI posiada tylko 83,5 akrów z 350-hektarowego terenu, na którym łącznie znajduje się 11 kopców archeologicznych. Rząd Indii jest w trakcie procesu nabywania całości terenu w celu prowadzenia wykopalisk i udostępnienia stanowiska dla celów turystycznych[10].

Renowacja i konserwacja terenu

[edytuj | edytuj kod]

W lutym 2020 roku minister finansów Indii Nirmala Sitharaman ogłosiła, że miejsce Rakhigarhi zostanie przekształcone w muzeum i atrakcję turystyczną[51]. ASI wdrożyła plan usunięcia współczesnej zabudowy z terenu stanowiska archeologicznego, w tym 152 domów zlokalizowanych na kopcach R4 i R5. Domy zostaną wyburzone, a mieszkańcy przesiedleni w inne miejsce[10].

Atrakcja turystyczna

[edytuj | edytuj kod]

W Rakhigarhi, jako jednym z najważniejszych miejsc cywilizacji doliny Indusu, utworzono muzeum, którym zarządza rząd stanowy Hariany, a w planach jest budowa gmachu muzeum z ekspozycją stałą[52]. Istnieje również Haryana Rural Antique Museum, należące do Hariańskiego Uniwersytetu Rolniczego. Eksponuje ono ewolucję rolnictwa i antyki z terenów wiejskich, w tym również artefakty z Rakhigarhi[53]. Trzecim muzeum, które przechowuje znaleziska z Rakhigarhi jest Jahaj Kothi Museum w Hisarze, znajdujące się w kompleksie pałacowym wzniesionym przez sułtana Delhi Firuza Szaha Tughlaka. Muzeum to zarządzane jest przez Archaeological Survey of India[54].

Aby jak najbardziej oddać charakter tego, jak Rakhigarhi wyglądało w starożytności, w miejscu, w którym w czasach cywilizacji Indusu znajdowało się koryto rzeczne wykopano sztuczne jezioro. Zbudowano ponadto tradycyjne ghaty na brzegach jeziora. Całe stanowisko zaplanowano jako park archeologiczny i miejsce dziedzictwa. Wokół jeziora zbudowano ponadto ścieżkę spacerową z miejscami przeznaczonymi do odpoczynku[55]. Tradycyjne ghaty przedstawiają czasy, gdy przez Rakhigarhi przepływała rzeka Drishadvati, którą transportowano towary na handel do portów w Lothalu i Dholawirze, i dalej do Mezopotamii, w tym Elamu i Sumeru[56].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Rita P. Wright: The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press, 2008, s. 418. ISBN 978-0-521-57652-9.
  2. ↑ a b Tejas Garge. Sothi-Siswal Ceramic Assemblage: A Reappraisal. „Ancient Asia”. 2, s. 1, 2010. DOI: 10.5334/aa.10203. 
  3. ↑ a b c d Gregory L. Possehl: The Indus Civilization – A Contemporary Perspective. Rowman Altamira, 2002, s. 72. ISBN 978-0-7591-0172-2.
  4. ↑ a b Robin Coningham, Ruth Young: The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c.6500 BCE–200 CE. Cambridge University Press , 2015, s. 183. ISBN 978-0-521-84697-4.
  5. ↑ a b Jonathan M. Kenoyer: Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Oxford University Press, 1998, s. 260. ISBN 978-0-19-577940-0.
  6. ↑ a b F.R. Allchin, George Erdosy: The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States. Cambridge University Press, 1995, s. 78. ISBN 978-0-521-37695-2.
  7. ↑ a b James Heitzmann: The City in Souh Asia. Routledge, 2008, s. 35. ISBN 978-1-134-28962-2.
  8. ↑ Disha Ahluwalia: "Why are we digging Rakhigarhi a 9th time? This Harappan site is a gift that keeps giving".. The Print, 6 marca 2023. [dostęp 2024-12-08].
  9. ↑ a b c Gregory L. Possehl: The Indus Civilization – A Contemporary Perspective. Rowman Altamira, 2002, s. 63, 71, 72. ISBN 978-0-7591-0172-2.
  10. ↑ a b c d e f g h Damini Nath: At Haryana's Harappan site of Rakhigarhi, anxiety trumps history. The Hindu, 27 lutego 2020. [dostęp 2024-12-08].
  11. ↑ a b Jane McIntosh: The ancient Indus Valley: new perspectives. Santa Barbara, Kalifornia: ABC-CLIO, s. 215, 293. ISBN 978-1-57607-907-2.
  12. ↑ a b c d Vasant Shinde i inni. „Cell”. 179 (3), s. 729-735, 2019. DOI: 10.1016/j.cell.2019.08.048.. ISSN 0092-8674. 
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Amarendra Nath: Excavations at Rakhigarhi. Nowe Delhi: Archeological Survey of India, 2014, s. 306.
  14. ↑ Jane McIntosh: The ancient Indus Valley: new perspectives. Santa Barbara, Kalifornia: ABC-CLIO, s. 76. ISBN 978-1-57607-907-2.
  15. ↑ Sanjeev Chopra: "Overflowing Ghaggar, Tangri inundate some villages along Punjab-Haryana border". The Indian Express, 9 kwietnia 2017. [dostęp 2024-12-08].
  16. ↑ Amarendra Nath. "Harrapan interments at Rakhigarhi". „Man and Environment”. XL, s. 24, 2015. Indian Society for Prehistoric and Quaternary Studies. 
  17. ↑ a b c T.S. Subramanian: "Rakhigarhi, the biggest Harappan site". The Hindu, 27 marca 2014. [dostęp 2024-12-08].
  18. ↑ a b c d e Deepender Deswal: Rakhigarhi site being plundered due to lack of protection. The Tribune India, 16 kwietnia 2015. [dostęp 2024-12-08].
  19. ↑ a b T.S. Subramanian: Virtual Harappans to come alive. The Hindu, 3 maja 2015. [dostęp 2024-12-08].
  20. ↑ a b c Amarendra Nath, Garge Tejas, Randall Law. "Defining the Economic Space of the Harappan Rakhigarhi: An Interface of the Local Subsistance Mechanism and Geological Provenience Studies". „Puratattva”. 44, s. 84, 2014. Nowe Delhi: New Delhi: Indian Archaeological Society.. ISSN 0970-2105. 
  21. ↑ B.R. Mani. Kashmir Neolithic and Early Harappan: A Linkage" . „Pragdhara”. 18, s. 229-247, 2008. Nowe Delhi: Archaeological Survey of India. 
  22. ↑ Anindya Sarkar. "Oxygen isotope in archaeological bioapatites from India: Implications to climate change and decline of Bronze Age Harappan civilization". „Scientific Reports”. 6, s. 9, 2016. DOI: 10.1038/srep26555. 
  23. ↑ Charles Keith Maisels, Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, The Levant, Mesopotamia, India and China. Routledge, 2003 ISBN 1-134-83730-5
  24. ↑ "Excavations at Kunal,Haryana". „Indian Archaeology 1998-99 a Review”. 11-12, s. 374, 2004. Nowe Delhi: Atcheological Survey of India. 
  25. ↑ Tejas Garge. Sothi-Siswal Ceramic Assemblage: A Reappraisal. „Ancient Asia”. 2, s. 15-40, 2010. DOI: 10.5334/aa.10203. 
  26. ↑ The Harappan Civilisation: Its Sub-cultures, Daily Pioneer, 10 May 2018.
  27. ↑ Herman Kulke: History of India. Routledge, 2004, s. 25. ISBN 978-0-415-32920-0.
  28. ↑ a b "Harappan Surprises". Frontline, 13 czerwca 2014. [dostęp 2024-12-08].
  29. ↑ Rita P. Wright: The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press, 2008, s. 418. ISBN 978-0-521-57652-9.
  30. ↑ Carla M. Sinopoli: "Ancient South Asian cities in their regions". Cambridge University Press, 2015, s. 325. ISBN 978-0-521-19008-4.
  31. ↑ a b Former Archaeological Survey director sentenced to jail for fraud. Hindustan Times, 15 października 2015. [dostęp 2024-12-08].
  32. ↑ Former Archaeological Survey director sentenced to jail for fraud. Hindustan Times, 15 października 2015. [dostęp 2024-12-08].
  33. ↑ Kuldip Thiman: Engulfed in the labyrinths of time. The Tribune, 25 lipca 2016. [dostęp 2024-12-08].
  34. ↑ Vasant Shinde i inni. "Rakhigarhi and the Harappan Civilization: Recent Work and New Challenges". „Bulletin of the Deccan College Research Institute”. 72-73, s. 43-53, 2012. JSTOR. 
  35. ↑ Chandigarh Newsline, 2/23/2007, 'Rakhigarhi is the Largest Harappan Site Ever Found'
  36. ↑ Dig this! 5,000-yr-old skeletons found in Hisar. Hindustan Times, 15 kwietnia 2015. [dostęp 2024-12-08].
  37. ↑ Jane McIntosh: The ancient Indus Valley: new perspectives. Santa Barbara, Kalifornia: ABC-CLIO, s. 293, 333. ISBN 978-1-57607-907-2.
  38. ↑ Ancient granary found in Haryana. The Hindu, 2 maja 2014. [dostęp 2024-12-08].
  39. ↑ "Mysteries of Rakhigarhi's Harappan Necropolis: In burials from 4,000 years ago, women both exalted, condemned". The Indian Express, 26 marca 2018. [dostęp 2024-12-08].
  40. ↑ i inni Vasant Shinde. Archaeological and anthropological studies on the Harappan cemetery of Rakhigarhi, India. „PLOS ONE”. 13, s. 30, 21 lutego 2018. ISSN 1932-6203. 
  41. ↑ Dig this! 5,000-yr-old skeletons found in Hisar. Hindustan Times, 15 kwietnia 2015. [dostęp 2024-12-08].
  42. ↑ i inni Vasant Shinde. A young couple's grave found in the Rakhigarhi cemetery of the Harappan Civilization. „Anatomy & Cell Biology”. 51 (3), s. 200-204, 2018. 
  43. ↑ Ancient lovers found in Indian burial site mystify and intrigue archaeologists. CNN, 10 stycznia 2019. [dostęp 2024-12-08].
  44. ↑ Harappa grave of ancient 'couple' reveals secrets. BBC, 9 stycznia 2019. [dostęp 2024-12-08].
  45. ↑ Hartosh Singh Bal: What media reporting on ancient DNA results says about our times". The Caravan, 30 września 2019. [dostęp 2024-12-08].
  46. ↑ DNA analysis of Harappan skeleton from Rakhigarhi: Thin evidence".. Frontline, 7 grudnia 2019. [dostęp 2024-12-08].
  47. ↑ Amarendra Nath. "Harrapan interments at Rakhigarhi". „Man and Environment”. XL, s. 9-32, 2015. Indian Society for Prehistoric and Quaternary Studies. 
  48. ↑ The 4,600-year-old woman from Rakhigarhi".. The Hindu, 21 lupca 2024. [dostęp 2024-12-08].
  49. ↑ "Rakhigarhi likely to be developed into a world heritage site".. India Today, 31 marca 2013. [dostęp 2024-12-08].
  50. ↑ Khare Ghose Archana: "Can Rakhigarhi, the largest Indus Valley Civilisation site be saved?".. The Economic Times, 23 maja 2013. [dostęp 2024-12-08].
  51. ↑ Rakhigarhi to be developed as iconic site. The Tribune, 02 lutego 2020. [dostęp 2024-12-08].
  52. ↑ "Harappan museum at Rakhigarhi".. The Times of India, 20 lipca 2024. [dostęp 2024-12-08].
  53. ↑ Government of Haryana: Gazetteer of India Haryana, Hisar. revenueharyana.gov.in, 1 maja 2014. [dostęp 2024-12-08].
  54. ↑ Muzeum Jahaj Kothi
  55. ↑ Dainik Jagran: Lake being built in Rakhigarhi. Jagran, 16 września 2021. [dostęp 2024-12-08].
  56. ↑ DNA analysis of Harappan skeleton from Rakhigarhi: Thin evidence".. Frontline, 7 grudnia 2019. [dostęp 2024-12-08].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rakhigarhi&oldid=75579639”