Psychologia postaci
Psychologia postaci (gestaltyzm, konfiguracjonizm, niem. Gestaltpsychologie, ang. Gestalt psychology) – kierunek w psychologii o charakterze holistycznym przeciwstawiający się koncepcji życia psychicznego jako kompleksu żywiołów składowych – zjawisk. W zamian za to proponuje koncepcję opowiadającą się za tym, aby życie psychiczne traktować jako niepodzielną całość, z naciskiem na przetwarzanie całych wzorów i konfiguracji, a nie tylko pojedynczych komponentów. Pierwotnie teoria Gestalt stanowiła zaproponowaną przed II wojną światową w Niemczech teorię percepcji, alternatywną do innych znanych i akceptowanych na początku XX w[1][2][3].
Obecnie termin Gestalt odnosi się do szkoły terapii, zaś do teorii percepcji zaproponowanej przez szkołę berlińską odnosi się termin psychologia postaci (opisana poniżej).
Teoria Gestalt jest [czymś] więcej niż teorią percepcji; jest ona nawet [czymś] więcej niż jakakolwiek teoria psychologiczna.
The Gestalt-Theorie is more than a theory of perception; it is even more than a mere psychological theory.
Wedle psychologii postaci, zbiory doświadczeń podstawowych łączą się w nowy obiekt doświadczalny — Gestalt (niem. „postać”, „forma”, „figura” lub „konfiguracja”). Zgodnie z tym podejściem, systemy percepcyjne nie są biernymi odbiornikami izolowanych, elementarnych doświadczeń, ale dynamicznie organizują te doświadczenia w scalone "całości" czy gestalty[1].
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]Przyjmuje się, że teoria Gestalt zainicjowana została w 1912 roku wraz z publikacją autorstwa Maxa Wertheimera (1880–1943) na temat iluzji wywoływanej przez dwa oddalone od siebie i mrugające na przemian światła. Choć stanowiły one dwa odrębne obiekty, postrzegane były jako jeden poruszający się obiekt. Zjawisko to nazwane zostało w pracy Wertheimera efektem phi (ang. phi-phenomenon). Prace badawcze nad zjawiskiem phi podjęli następnie dwaj koledzy Wertheimera: Wolfgang Köhler (1887–1967) i Kurt Koffka (1886–1941). Tę trójkę uczonych uważa się za założycieli nowej (ówcześnie) szkoły psychologicznej (będącej propozycją szkoły berlińskiej, której przewodził Carl Stumpf (1848–1936))[4][5].
Choć praca Wertheimera z 1912 roku dotyczyła percepcji wzrokowej, wcześniejsze publikacje pozostałych członków zespołu sugerują, że zagadnienia związane z teorią Gestalt były analizowane również w kontekście percepcji słuchowej. Köhler, będący ekspertem w dziedzinie akustyki fizycznej (jego dyplom dotyczył jednak filozofii), oraz Koffka, zajmujący się badaniami nad zjawiskami ruchu i rytmu, wnieśli istotny wkład w rozwój teorii. W 1917 roku Köhler opublikował wyniki czteroletnich badań nad nauką szympansów, proponując i udowadniając rewolucyjną na owe czasy hipotezę, że zwierzęta mogą uczyć się poprzez „nagłe olśnienie” dotyczące struktury problemu[6]. Zróżnicowane zainteresowania badaczy umożliwiły rozwój psychologii postaci, która wykraczała poza ramy teorii percepcji, obejmując szersze zjawiska poznawcze.
Krytyka
[edytuj | edytuj kod]Krytyka psychologii postaci oparta jest na tym, że jej prawa mają tendencje do bycia opisowymi, a nie wyjaśniającymi. Argumenty w psychologii postaci czasem mają też naturę autoreferencyjną. Np. zwolennicy psychologii postaci wyjaśnialiby, dlaczego pewne elementy wzorca grupują się, powołując się na zasadę pregnancji (ang. law of Prägnanz)[1]. Krytykowane są niektóre z zasad organizacji percepcyjnej, które brzmią niejasno bądź nieadekwatnie poprzez używanie terminów takich jak „dobry” lub „prosty” kształt[7]. Współcześnie uważa się często, że ta szkoła psychologii została wyparta przez psychologię poznawczą oraz neuronaukę, które od dekad dominują w tej dziedzinie[5].
Pomimo swoich ograniczeń uznaje się, że psychologia postaci wniosła cenny wkład do teorii percepcji, podkreślając sposób, w jaki zupełnie nowe byty percepcyjne mogą wyłonić się z organizacji prostszych elementów[1][5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d George Mather: Foundations of Perception. Psychology Press, 2006, s. 32. ISBN 978-0-86377-834-6. (ang.).
- ↑ psychologia postaci, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-10].
- ↑ The Oxford Handbook of the History of Psychology: Global Perspectives. Oxford University Press, USA, 2012-01-13, s. 576. ISBN 978-0-19-536655-6. (ang.).
- ↑ Gestalt Theory: An Essay in Philosophy. W: Barry Smith: Foundations of Gestalt Theory. Vienna: Philosophia Verlag, 1988, s. 11–81. (ang.).
- ↑ a b c Johan Wagemans, James H. Elder, Michael Kubovy, Stephen E. Palmer i inni. A century of Gestalt psychology in visual perception: I. Perceptual grouping and figure-ground organization. „Psychological Bulletin”. 138 (6), s. 1172–1217, 2012. DOI: 10.1037/a0029333. ISSN 1939-1455. PMID: 22845751. (ang.).
- ↑ Wolfgang Köhler, Intelligenzprüfungen an Anthropoiden, Kgl. Akad. d. Wiss., 1917 [dostęp 2024-10-10] (niem.).
- ↑ Vicki Bruce, P. Green, M. Georgeson: Visual perception: Physiology, psychology and ecology. Wyd. 3rd. LEA, 1996, s. 110. (ang.).