Psowate
| Canidae[1] | |||||
| G. Fischer, 1817[2] | |||||
 Przedstawiciele rodziny psowatych | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd |
Canoidea | ||||
| Rodzina |
psowate | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Canis Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Rodzaje | |||||
| |||||
Psowate[20] (Canidae) – rodzina lądowych ssaków z podrzędu psokształtnych (Caniformia) w obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora) obejmująca między innymi psy, wilki, lisy, kojoty i szakale – łącznie ponad 30 współcześnie żyjących gatunków[21] rozprzestrzenionych na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. W Polsce występuje wilk szary (Canis lupus), lis rudy (Vulpes vulpes), jenot azjatycki (Nyctereutes procyonoides) – introdukowany w 1955 i szakal złocisty (Canis aureus). Udomowioną formą wilka jest pies domowy, który od tysięcy lat towarzyszy ludziom jako zwierzę użytkowe, a także domowe. W zapisie kopalnym Canidae znane są od eocenu.
Występowanie i biotop
[edytuj | edytuj kod]Zasięg występowania psowatych obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy[22][23]. Brak ich również na niektórych wyspach (Madagaskar, Hawaje, Filipiny, Borneo i Nowa Zelandia)[24]. W Australii i na Nowej Gwinei zostały introdukowane w czasach prehistorycznych. Psowate łatwo przystosowują się do zróżnicowanych warunków środowiskowych, zajmują niemal wszystkie dostępne biotopy. Większość żyje na otwartych terenach trawiastych, lis polarny – w rejonach arktycznych, a fenek pustynny na terenach suchych i pustynnych. Lisy i kojoty przystosowały się do życia w miastach.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Są to ssaki średniej wielkości. Najmniejszym przedstawicielem psowatych jest fenek pustynny, a największym – wilk szary. W Los Angeles, w asfaltowym bagnie La Brea, zachowały się szczątki jeszcze większego zwierzęcia, Canis dirus. Gatunek ten wyginął cztery tysiące lat temu.
Większość psowatych ma długie łapy, u wszystkich zakończone tępymi, niewciągalnymi pazurami. Są półstopochodne. Kończyny przednie pięcio-, a tylne czteropalczaste. Jedynie likaon pstry ma wszystkie kończyny czteropalczaste. Mają wydłużoną czaszkę, dość dużą puszkę mózgową, duże, trójkątne uszy, spiczasty nos i smukłe, muskularne ciało zakończone długim, puszystym ogonem. Narząd kopulacyjny samców jest wspomagany obecnością baculum, co powoduje, że kopulująca para pozostaje złączona jeszcze przez kilka minut do godziny – w zależności od gatunku[25].
Długość i gęstość sierści poszczególnych gatunków psowatych jest zależna od klimatu, w którym żyją. Ubarwienie większości psowatych jest zwykle szare lub rude, jaśniejsze od spodu, na pysku i łapach. Włosy czuciowe są obecne, ale słabiej rozwinięte niż u kotowatych. Niektóre gatunki psowatych są utrzymywane na fermach zwierząt futerkowych – ich futro jest wykorzystywane w przemyśle futrzarskim.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 38-42 | = | 3 | 1 | 4 | 1-2 |
| 3 | 1 | 4 | 2-3 | ||
Psowate charakteryzują się niewyspecjalizowanym uzębieniem, typu tnąco-kruszącego, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Płuca o dużej pojemności i charakterystyczna dla psowatych budowa kości przedramienia są przystosowaniem do intensywnego biegu. Są bardzo wytrzymałymi biegaczami. Najszybciej biegają kojoty. Wilki natomiast potrafią przemieszczać się od kilkudziesięciu do 200 kilometrów dziennie. Psowate chwytają swe ofiary poprzez gwałtowny atak z zaskoczenia lub po długotrwałym pościgu. Dopadniętą ofiarę powalają na ziemię i zabijają chwytając zębami za gardło. Duże ofiary są w czasie biegu kąsane w miękkie części ciała, co spowalnia ich ucieczkę.
Mają doskonale rozwinięty zmysł węchu i dobrze rozwinięty słuch. Węch i słuch psowatych mają bardzo duże znaczenie przy poszukiwaniu pokarmu oraz w komunikacji wewnątrzgatunkowej. Najsłabiej rozwiniętym zmysłem jest wzrok.
Żywią się upolowanymi przez siebie zwierzętami, znalezioną padliną, pozostawionymi przez ludzi odpadkami. Dietę uzupełniają jagodami.
Prowadzą zwykle naziemny tryb życia, są aktywne dniem i nocą. Chronią się w norach wykopanych przez siebie lub przez inne ssaki, zajmują jaskinie, szczeliny skalne albo wykroty. Mniejsze gatunki są samotnikami, jak lisy, większe (wilki, likaony, cyjony) często żyją w stadach zwanych watahami. W takich stadach jest silnie zaznaczona hierarchia społeczna. Niektóre gatunki tworzą pary monogamiczne. Niezależnie od struktury socjalnej, wszystkie psowate są terytorialne. Zajmowane areały osobnicze i terytoria są znakowane moczem, odchodami i wydzieliną gruczołów zapachowych. W komunikacji wykorzystują głównie sygnały zapachowe i akustyczne, a w kontaktach bezpośrednich – również wizualne. Szczególnie rozwinięte są sygnały akustyczne.
Osobniki samotne polują na drobne kręgowce, głównie gryzonie i ptaki. Gatunki, które polują grupowo atakują nawet duże ssaki kopytne. Często atakują zwierzęta hodowlane przez co są bezlitośnie tępione.
Psowate nie zapadają w sen zimowy – wyjątkiem jest jenot. Do rozrodu przystępują raz w roku. Ciąża trwa 50-80 dni. Samica rodzi od jednego do kilkunastu młodych w jednym miocie. Młode rodzą się owłosione, mają zamknięte oczy i uszy. Przez 4-8 tygodni wymagają opieki rodziców. W okresie opieki nad młodymi samiec zwykle pomaga samicy przy obronie młodych przed napastnikami i w zdobywaniu pokarmu. Psowate żyją na wolności 8-18 lat, jednak średnia długość ich życia jest zwykle krótsza.
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Większość gatunków z rodziny psowatych została wpisana do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów, w tym wilk rudy, lis Darwina i lis wyspowy w kategorii krytycznie zagrożonych wyginięciem (CR)[26][27][28].
Udomowienie
[edytuj | edytuj kod]Niektóre gatunki psowatych dają się oswajać. Pies domowy był pierwszym zwierzęciem udomowionym przez człowieka. Badania prowadzone w Rosji dowiodły, że dzikie psowate dość często już w pierwszej generacji (odpowiednio wychowywane) mogą wykazywać przyjazne nastawienie do człowieka, szukając jego uwagi i przejawiać zachowanie charakterystyczne dla psów. Po 40 latach udamawiania zupełnie dzikiej rasy lisów na Syberii, 80% z tych, które znajdowały się w posiadaniu naukowców, nadawało się do życia z ludźmi jako zwierzę domowe[29].
Stara systematyka
[edytuj | edytuj kod]Starsze systemy umieszczały psowate wraz z kotami w nadrodzinie Cynofeloidea i wyróżniały wśród współczesnych psowatych trzy podrodziny: Caninae (7 rodzajów z 31 gatunkami), Simocyoninae (3 rodzaje z 3 gatunkami) i Otocyoninae (1 rodzaj z 1 gatunkiem).
Nowoczesna systematyka
[edytuj | edytuj kod]Badania naukowców diametralnie zmieniły klasyfikację rodziny. Nowoczesna systematyka została oparta zarówno na badaniach genetycznych, jak i anatomii porównawczej. Pies należy do tego samego gatunku co wilk szary, a ich różnica w sekwencji zarówno jądrowego, jak i mitochondrialnego DNA nigdy nie przekracza 0,2%. Dingo australijskie są psami, ale ich DNA jest jeszcze bardziej zbliżone do wilków. Wilk rudy jest realnie prawdziwym gatunkiem, który współpowstał z Canis edwardii w Ameryce Północnej wraz z kojotem preriowym, podczas gdy w tym samym czasie wilk szary powstawał w Eurazji. Jedna z odizolowanych populacji wilka rudego została znaleziona w południowo-wschodniej Kanadzie w parku narodowym Algonquin.
Nieprawdą jest, że likaon pstry i cyjon rudy należą do zupełnie innej podrodziny. Nastąpiła zmiana ich pozycji systematycznej, a obydwa gatunki są bardzo blisko spokrewnione z rodzajem Canis. Twierdzi się nawet, że cyjona należy zaliczyć do tego samego rodzaju co wilka szarego.
Nastąpiła również zmiana w klasyfikacji południowoamerykańskich psowatych. Lisy takie jak nibylis andyjski czy majkong krabożerny są jeszcze bliższe wilkom i szakalom. Pozorny lisopodobny wygląd niektórych gatunków z Ameryki Południowej jest tylko wynikiem zjawiska konwergencji. Pampasowiec grzywiasty i pakożer leśny zaś są najbardziej prymitywne z psów (Canini), tak że niektórzy naukowcy czasami klasyfikują te dwa gatunki w osobny takson (osobne plemię).
Lisy z rodzaju Urocyon są najbardziej prymitywnymi gatunkami spośród wszystkich lisów. Otocjon wielkouchy jest bliższy lisom i nie tworzy osobnej podrodziny. Został jednak wraz z innym prymitywnym gatunkiem – jenotem zaliczony do tzw. plemienia „prymitywnych psów” jako trzeciego taksonu wydzielonego w podrodzinie psowatych właściwych (Caninae).
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny należą następujące występujące współcześnie i wymarłe po 1500 roku rodzaje[30][22][20]:
- Urocyon S.F. Baird, 1857 – urocjon
- Otocyon J.P. Müller, 1836 – otocjon – jedynym przedstawicielem jest Otocyon megalotis (Desmarest, 1822) – otocjon wielkouchy
- Nyctereutes Temminck, 1838 – jenot
- Vulpes Frisch, 1775 – lis
- Chrysocyon C.H. Smith, 1839 – pampasowiec – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Chrysocyon brachyurus (Illiger, 1815) – pampasowiec grzywiasty
- Dusicyon C.H. Smith, 1839 – wilczak – takson wymarły
- Speothos Lund, 1839 – pakożer – jedynym współcześnie występującym przedstawicielem jest Speothos venaticus (Lund, 1842) – pakożer leśny
- Atelocynus Cabrera, 1940 – wilczek – jedynym przedstawicielem jest Atelocynus microtis (P.L. Sclater, 1883) – wilczek krótkouchy
- Cerdocyon C.H. Smith, 1839 – majkong – jedynym współcześnie występującym przedstawicielem jest Cerdocyon thous (Linnaeus, 1766) – majkong krabożerny
- Lycalopex Burmeister, 1854 – nibylis
- Lupulella Hilzheimer, 1906
- Lycaon Brookes, 1827 – likaon – jedynym współcześnie występującym przedstawicielem jest Lycaon pictus (Temminck, 1820) – likaon pstry
- Cuon Hodgson, 1838 – cyjon – jedynym współcześnie występującym przedstawicielem jest Cuon alpinus (Pallas, 1811) – cyjon rudy
- Canis Linnaeus, 1758 – wilk
Opisano również kilkadziesiąt rodzajów wymarłych w czasach prehistorycznych (w zależności od ujęcia systematycznego poniższe rodzaje umieszczane są w podrodzinach czy plemionach; tutaj nie wyrożniane)[31]:
- Archaeocyon Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[32]
- Aenocyon J.C. Merriam, 1918[33]
- Aelurodon Leidy, 1858[34]
- Borophagus Cope, 1892[35]
- Carpocyon Webb, 1969[36]
- Caedocyon Wang Xiaoming, 1994 – jedynym przedstawicielem był Caedocyon tedfordi Wang Xiaoming, 1994[37]
- Cormocyon Wang Xiaoming & Tedford, 1992[38]
- Cynarctus Matthew, 1902[39]
- Cynarctoides McGrew, 1938[40]
- Cynodesmus Scott, 1893[41]
- Cynotherium Sardiati, 1857[42]
- Desmocyon Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[43]
- Ectopocynus Wang Xiaoming, 1994[44]
- Enhydrocyon Cope, 1879[45]
- Epicyon Leidy, 1858[46]
- Eucyon Tedford & Qiu Zhanxiang, 1996[47]
- Euoplocyon Matthew, 1924[48]
- Ferrucyon Ruiz-Ramoni, Prevosti, Lucenti, Montellano-Ballesteros & Carreño, 2020[49] – jednym przedstawicielem był Ferrucyon avius (Torres & Ferrusquía-Villafranca, 1981)
- Hesperocyon Scott, 1890[50]
- Leptocyon Matthew, 1918[51]
- Mesocyon Scott, 1890[50]
- Metalopex Tedford & Wang Xiaoming, 2008[52]
- Metatomarctus Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[53] – jednym przedstawicielem był Metatomarctus canavus (Simpson, 1932)
- Microtomarctus Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[54] – jednym przedstawicielem był Microtomarctus confertus (Matthew, 1918)
- Nurocyon Sotnikova, 2006[55] – jednym przedstawicielem był Nurocyon chonokhariensis Sotnikova, 2006
- Osbornodon Wang Xiaoming, 1994[56]
- Otarocyon Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[57]
- Oxetocyon M. Green, 1954[58] – jednym przedstawicielem był Oxetocyon cuspidatus M. Green, 1954
- Paracynarctus Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[59]
- Paraenhydrocyon Wang Xiaoming, 1994[60]
- Paratomarctus Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[61]
- Philotrox J.C. Merriam, 1906[62] – jednym przedstawicielem był Philotrox condoni J.C. Merriam, 1906
- Phlaocyon Matthew, 1899[63]
- Prohesperocyon Wang Xiaoming, 1994[64] – jednym przedstawicielem był Prohesperocyon wilsoni (Gustafson, 1986)
- Protepicyon Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[65] – jednym przedstawicielem był Protepicyon raki Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999
- Protocyon Giebel, 1855[66]
- Prototocyon Pohle, 1928[67]
- Protomarctus Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[68] – jednym przedstawicielem był Protomarctus optatus (Matthew, 1924)
- Psalidocyon Wan Xiaomingg, Tedford & B.E. Taylor, 1999[69] – jednym przedstawicielem był Psalidocyon marianae Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999
- Rhizocyon Wang Xiaoming, Tedford & B.E. Taylor, 1999[70] – jednym przedstawicielem był Rhizocyon oregonensis (J.C. Merriam, 1906)
- Sunkahetanka Macdonald, 1963[71] – jednym przedstawicielem był Sunkahetanka geringensis (Barbour & Schultz, 1935)
- Tephrocyon J.C. Merriam, 1906[72] – jednym przedstawicielem był Tephrocyon rurestris (Condon, 1896)
- Theriodictis Mercerat, 1891[73]
- Tomarctus Cope, 1873[74]
- Xenocyon Kretzoi, 1938[75]
Drzewo filogentyczne współczesnych Canidae z datami rozbieżności podanymi w milionach lat[76]:
| 8,8 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Borophaginae (psy-hieny)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pisownia oryginalna.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Lupus Oken, 1816 (= Canis Linnaeus, 1758).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Lupus C.H. Smith, 1839 (= Canis Linnaeus, 1758).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Lycaon Brookes, 1827.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Lupus J.E. Gray, 1869 (= Canis Linnaeus, 1758).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Cuon Hodgson, 1838.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Canidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Fischer 1817 ↓, s. 372.
- ↑ Fischer 1817 ↓, s. 417.
- ↑ G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. Cz. 2. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. xxi. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825. (ang.).
- ↑ F.W. Hemprich & Ch.G. Ehrenberg: Symbolae physicae, seu, Icones et descriptiones corporum naturalium novorum aut minus cognitorum. T. 1: Zoologica. Cz. 2: Mammalium. Berolini: Ex Officina Academica, venditur a Mittlero, 1832, s. sig. ff. (łac.).
- ↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 69, 1836. (ang.).
- ↑ S.F. Baird: Mammals. W: United States. War Department: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. Made under the direction of the secretary of war, in 1853-1857. T. 8. Cz. 1: General report upon the zoology of the several Pacific Railroad routes. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1857, s. 103. (ang.).
- ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clix. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Species of Dogs, Wolves, and Foxes (Canidae) in the Collection of the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1868, s. 495, 1868. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous, and edentate Mammalia in the British museum. London: The Trustees, 1869, s. 179. (ang.).
- ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 63, 1874. (ang.).
- ↑ A.T. Rochebrune. Faune de la Sénégambie. Mammifères. „Actes de la Société Linnéenne de Bordeaux”. Quatrième série. 7, s. 133, 1883. (fr.).
- ↑ Haeckel 1895 ↓, s. 578, 585.
- ↑ Haeckel 1895 ↓, s. 585.
- ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende rovdyr (Carnivora) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over pungdyrenes slægtskab. Copenhagen: Bianco Lunos Kgl Hof-Bogtrykkeri, 1895, s. 63. (duń.).
- ↑ G.S. Miller. List of North American Recent mammals. „Bulletin”. 128, s. 155, 1924. (ang.).
- ↑ G.G. Simpson. A new classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 59 (5), s. 276, 1931. (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146–151. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Dokładna liczba gatunków jest zależna od ujęcia danego autora/autorów.
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 424–434. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Canidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-17]. (ang.).
- ↑ Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ Lioncrusher’s Domain.
- ↑ M. Phillips, Canis rufus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ Silva-Rodríguez i inni, Lycalopex fulvipes, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ T. Coonan i inni, Urocyon littoralis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ Lyudmila N. Trut, Early Canid Domestication: The Farm-Fox Experiment, American Scientist on-line, March-April 1999, vol. 87, no. 2 p. 160, dostępne w Internecie, dostęp 2007-11-30, 14:51.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-16]. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Canidae Fischer, 1817, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-12-16] (ang.).
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 23.
- ↑ J.C. Merriam. Note on the systematic position of the wolves of the Canis dirus group. „Bulletin of the Department of Geology”. 10 (27), s. 532, 1918. (ang.).
- ↑ Leidy 1858 ↓, s. 22.
- ↑ E.D. Cope. A hyena and other Carnivora from Texas. „The American naturalist”. 26 (312), s. 1028, 1892. (ang.).
- ↑ S.D. Webb. The Pliocene Canidae of Florida. „Bulletin of the Florida State Museum”. Biological Sciences. 14 (4), s. 275, 1969. (ang.).
- ↑ Wang 1994 ↓, s. 243.
- ↑ X. Wang & R.H. Tedford. The status of genus Nothocyon Matthew, 1899 (Carnivora): an arctoid not a canid. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 12 (2), s. 225, 1992. DOI: 10.1080/02724634.1992.10011451. (ang.).
- ↑ W.D. Matthew. New Canidæ from the Miocene of Colorado. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16 (21), s. 281, 1902. (ang.).
- ↑ P.O. McGrew. Dental morphology of the Procyonidae with a description of Cynarctoides, gen. nov. „Field Museum of Natural History”. Geological Series. 6 (22), s. 324, 1938. (ang.).
- ↑ W.B. Scott. The mammals of the Deep River beds. „The American naturalist”. 27 (319), s. 660, 1893. (ang.).
- ↑ C. Sardiati: Description des fossiles de la brèche osseuse de Monreale de Bonaria près de Cagliari. W: A. La Marmora: Voyage en Sardaigne. T. 3. Cz. 2. Torino: Imprimerie royale, 1857, s. 656. (wł.).
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 93.
- ↑ Wang 1994 ↓, s. 147.
- ↑ E.D. Cope. Observations on the faunæ of the Miocene Tertiaries of Oregon. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 5 (1), s. 56, 1879. (ang.).
- ↑ Leidy 1858 ↓, s. 21.
- ↑ 理•戴福德 & 邱占祥 / R.H. Tedford & Z. Qiu. 山西榆社上新世犬类一新属 / A new canid genus from the Pliocene of Yushe, Shanxi Province. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 34 (1), s. 27, 1996. (chiń. • ang.).
- ↑ W.D. Matthew. Third contribution to the Snake Creek fauna. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 50 (2), s. 103, 1924. (ang.).
- ↑ D. Ruiz-Ramoni, F.J. Prevosti, S. Bartolini Lucenti, M. Montellano-Ballesteros & A.L. Carreño. The Pliocene canid Cerdocyon avius was not the type of fox that we thought. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 40 (2), s. e1774889, 2020. DOI: 10.1080/02724634.2020.1774889. (ang.).
- ↑ a b W.B. Scott. The dogs of the American Miocene. „Princeton College Bulletin”. 2, s. 38, 1890. (ang.).
- ↑ W.D. Matthew. Contributions to the Snake Creek fauna; with Notes upon the Pleistocene of western Nebraska, American Museum Expedition of 1916. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 38 (7), s. 189, 1918. (ang.).
- ↑ R.H. Tedford & X. Wang. Metalopex, a new genus of fox (Carnivora: Canidae: Vulpini) from the late Miocene of western North America. „Science Series, Natural History Museum of Los Angeles County”. 41, s. 274, 2008. (ang.).
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 126.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 140.
- ↑ M.V. Sotnikova. A new canid Nurocyon chonokhariensis gen. et sp. nov. (Canini, Canidae, Mammalia) from the Pliocene of Mongolia. „Courier Forschungsinstitut Senckenberg”. 256, s. 13, 2006. (ang.).
- ↑ Wang 1994 ↓, s. 106.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 40.
- ↑ M. Green. A cynarctine from the Upper Oligocene of South Dakota. „Transactions of the Kansas Academy of Science”. 57 (2), s. 218, 1954. DOI: 10.2307/3626026. (ang.).
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 106.
- ↑ Wang 1994 ↓, s. 128.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 202.
- ↑ Merriam 1906 ↓, s. 30.
- ↑ W.D. Matthew. A provisional classification of the fresh-water Tertiary of the West. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 12 (3), s. 54, 1899. (ang.).
- ↑ Wang 1994 ↓, s. 18.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 229.
- ↑ Ch.G.A. Giebel: Die säugethiere in zoologischer, anatomischer und palæontologischer beziehung umfassend dargestellt. Leizpzig: A. Abel, 1855, s. 851. (niem.).
- ↑ H. Pohle. Die Raubtiere von Oldoway. „Wissenschaftliche Ergebnisse der Oldoway-Expedition”. Neue folge. 3, s. 47, 1928. (niem.).
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 149.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 137.
- ↑ Wang, Tedford i Taylor 1999 ↓, s. 47.
- ↑ J.R. Macdonald. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 125 (3), s. 214, 1963. (ang.).
- ↑ Merriam 1906 ↓, s. 6.
- ↑ A. Mercerat. Caracteres diagnósticos de algunas especies de Creodonta conservadas en el Museo de La Plata. „Revista del Museo de La Plata”. 2, s. 55, 1891. (hiszp.).
- ↑ E.D. Cope. Third notice of extinct Vertebrata from the Tertiary of the Plains. „Paleontological Bulletin”. 16, s. 2, 1873. (ang.).
- ↑ M. Kretzoi. Die Raubtiere von Gombaszög nebst einer Übersicht der Gesamtfauna. „Annales Musei Nationalis Hungarici”. 31, s. 132, 1938. (niem.).
- ↑ B.M. Vonholdt & C.A. Driscoll: Origins of the dog: Genetic insights into dog domestication. W: J. Serpell: The Domestic Dog. Its Evolution, Behavior and Interactions with People. Cambridge: Cambridge University Press, 2016, s. 24. ISBN 978-1-139-16180-0. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 368–428, 1817. (łac.).
- J.M. Leidy. Notice of remains of extinct Vertebrata, from the valley of the Niobrara River, collected during the Exploring Expedition of 1857, in Nebraska, under the command of Lieut. G. K. Warren, U. S. Top. Eng., by Dr. F. V. Hayden, Geologist to the Expedition. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 10, s. 20–29, 1858. (ang.).
- E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 1–660. (niem.).
- J.C. Merriam. Carnivora from the Tertiary formations of the John Day region. „University of California Publications, Bulletin of the Department of Geology”. 5 (1), s. 1–64, 1906. (ang.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- X. Wang. Phylogenetic systematics of the Hesperocyoninae (Carnivora: Canidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 221, s. 1–207, 1994. (ang.).
- X. Wang, R.H. Tedford & B.E. Taylor. Phylogenetic systematics of the Borophaginae (Carnivora: Canidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 243, s. 1–391, 1999. (ang.).
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- Fahey, B. & P. Myers: Canidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2008-08-09]. (ang.).
- The Canidae Family. Lioncrusher’s Domain. [dostęp 2008-08-10]. (ang.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Canidae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 14 października 2009]