Psiankowate

Psiankowate
	; Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
	Nazwa systematyczna
	Solanaceae Juss.; Gen. Pl.: 124. 4 Aug 1789
	Zasięg
	; - zasięg Solanaceae
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Psiankowate (Solanaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców. Obejmuje 102 rodzaje liczące ok. 2460 gatunków^[2]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem okolic okołobiegunowych^[2], przy czym największe zróżnicowanie jest w Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie występują 63 rodzaje z ok. 1,2 tys. gatunków. Bardzo liczne gatunki występują także w tropikalnej Afryce, kilka rodzajów jest też endemicznych dla Australii. Rośliny te zasiedlają najróżniejsze siedliska od pustyń po wilgotne lasy równikowe. Wyróżniają się obecnością różnych alkaloidów. Do rodziny tej należy wiele ważnych roślin użytkowych. Przykładami roślin jadalnych są: ziemniak, pomidor, papryka, bakłażan, do popularnych używek należy tytoń szlachetny, stany odurzenia powoduje lulecznica i bieluń, wiele gatunków wykorzystywanych jest leczniczo lub jako rośliny magiczne (np. mandragora)^[3].

Morfologia

Pokrój: Rodzina obejmuje rośliny różnych form życiowych – od roślin jednorocznych, poprzez byliny, epifity, pnącza zielne i liany, po krzewy (np. kolcowój Lycium, mrzechlina Cestrum) i drzewa (niektóre gatunki z rodzajów psianka Solanum)^[3]. Łodygi nierzadko są kolczaste, bardzo rzadko cierniste. Pędy pokryte są zwykle włoskami pojedynczymi, rozgałęzionymi, gwiazdkowatymi, czasem gruczołowatymi^[4]^[5].
Liście: Skrętoległe, czasem skupione w rozetę przyziemną^[5], zwykle pojedyncze, ale u wielu przedstawicieli też złożone. Całobrzegie lub w różny sposób wcinane. Bez przylistków^[3]^[4], ogonkowe lub siedzące^[5].
Kwiaty: Przeważają kwiaty obupłciowe, rzadkie są jednopłciowe. Zwykle o symetrii promienistej, ale też bywają mniej lub bardziej grzbieciste. Skupione w różnie wykształconych wierzchotkach na szczycie pędów lub w kątach liści (zwykle w formie gron, wiech, baldachów^[5]), czasem pojedyncze (psianka, mandragora, Nierembergia). Działki kielicha zazwyczaj w liczbie 5 (rzadziej 4 lub więcej, do 7), w jednym okółku, zwykle trwałe i czasem znacznie powiększające się w czasie owocowania (miechunka, nikandra). Płatki korony w takiej liczbie jak działki, w różnym stopniu zrośnięte, często okazałe i efektownie zabarwione, płasko rozpostarte, lejkowate, dzwonkowate lub rurkowate^[3], na brzegu czasem wcinane lub frędzlowate^[5]. Pręciki występują w liczbie 4, 5, 8 lub 10^[3], najczęściej w liczbie odpowiadającej liczbie płatków. Wyrastają przemiennie względem płatków i zrośnięte są z nimi u nasady. Pręciki są podobnej wielkości lub u części przedstawicieli jeden z nich lub kilka jest zredukowany. Nitka pręcika łączy się z łącznikiem od tyłu główki, a pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem lub szczytowymi porami^[5]. Słupek górny, dwukrotny (tylko u Nicandra z 3–5 owocolistków, a z jeszcze większej liczby u Nolana)^[3]. Szyjka słupka jest pojedyncza, zakończona główkowatym znamieniem^[5].
Owoce: Bardzo zróżnicowane. Zazwyczaj jagody lub torebki, ale także pestkowce i rozłupnie^[3]. Często rozwijają się w trwałym kielichu^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Rodzina siostrzana w stosunku do powojowatych (Convolvulaceae).

psiankowce

Montiniaceae

	Sphenocleaceae

	Hydroleaceae

	powojowate Convolvulaceae

	psiankowate Solanaceae

Podział według APweb i GRIN^[6]

psiankowate

Schizanthoideae

Goetzeoideae

Duckeodendroideae

Browallioideae/Cestroideae

Schwenkioideae

Petunioideae

	Nicotianoideae

	Solanoideae

Podrodzina Schizanthoideae Hunziker

Schizanthus Ruiz & Pav. – motylek

Podrodzina Goetzeoideae Thorne & Reveal

Coeloneurum Radlk.
Espadaea A. Rich.
Goetzea Wydler
Henoonia Griseb.
Metternichia J. C. Mikan
Tsoala Bosser & D'Arcy

Podrodzina Duckeodendroideae Reveal

Duckeodendron Kuhlm.

Podrodzina Browallioideae Kosteletzky/Cestroideae Burnett

Benthamiella Speg.
Browallia L. – browalia
Cestrum L. – mrzechlina
Combera Sandwith
Pantacantha Speg.
Protoschwenckia Soler.
Reyesia Gay
Salpiglossis Ruiz & Pav. – tujałka
Sessea Ruiz & Pav.
Streptosolen Miers
Vestia Willd.

Podrodzina Schwenckioideae

Heteranthia Nees & Mart.
Melananthus Walp.
Schwenckia D. Royen ex L.

Podrodzina Petunioideae Thorne & Reveal

Bouchetia Dunal
Brunfelsia L. – brunfelsia
Calibrachoa Cerv.
Fabiana Ruiz & Pav.
Hunzikeria D'Arcy
Leptoglossis Benth.
Nierembergia Ruiz & Pav.
Petunia Juss. – petunia
Plowmania Hunz. & Subils

Podrodzina Nicotianoideae Miers

Anthocercis Labill.
Anthotroche Endl.
Crenidium Haegi
Cyphanthera Miers
Duboisia R. Br.
Grammosolen Haegi
Nicotiana L. – tytoń
Symonanthus Haegi

Podrodzina Solanoideae Kosteletzky

Acnistus Schott
Anisodus Link ex Spreng.
Athenaea Sendtn.
Atropa L. – pokrzyk
Atropanthe Pascher
Aureliana Sendtn.
Brachistus Miers
Brugmansia Pers. – brugmansja
Calliphysalis Whitson
Capsicophysalis (Bitter) Averett & M. Martínez
Capsicum L. – papryka
Chamaesaracha (A. Gray) Benth.
Cuatresia Hunz.
Darcyanthus Hunziger
Datura L. – bieluń
Deprea Raf.
Discopodium Hochst.
Dunalia Kunth
Dyssochroma Miers
Ectozoma Miers
Eriolarynx Hunziger
Exodeconus Raf.
Grabowskia Schltdl.
Hawkesiophyton Hunziger
Hyoscyamus L. – lulek
Iochroma Benth.
Jaborosa Juss.
Jaltomata Schltdl.
Juanulloa Ruiz & Pav.
Larnax Miers
Latua Phil.
Leucophysalis Rydb.
Lycianthes (Dunal) Hassl.
Lycium L. – kolcowój
Lycopersicon Mill. – pomidor
Mandragora L. – mandragora
Markea Rich.
Merinthopodium Donn. Sm.
Nicandra Adans. – nikandra, wzdętka
Nolana L. f. – nolana
Nothocestrum A. Gray
Oryctes S. Watson
Physalis L. – miechunka
Physochlaina G. Don – rozdętka
Poortmannia Drake
Przewalskia Maxim.
Quincula Raf.
Rahowardiana D'Arcy
Salpichroa Miers
Saracha Ruiz & Pav.
Schraderanthus Averett
Schultesianthus Hunz.
Sclerophylax Miers
Scopolia Jacq. – lulecznica
Solandra Sw.
Solanum L. – psianka
Trianaea Planch. & Linden
Trompettia Dupin
Tubocapsicum (Wettst.) Makino
Tzeltalia E. Estrada & M. Martínez
Vassobia Rusby
Withania Pauquy – witania
Witheringia L'Hér.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.)^[7]

Pozycja w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa Asteridae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa jasnotowe (Lamiidae), nadrząd Solananae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako warzywa, np. ziemniak, pomidor. Wiele gatunków jest silnie trujących, a jednocześnie cenionych w lecznictwie. Niektóre gatunki są uprawiane jako używki, np. tytoń szlachetny.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 305-306. ISBN 1-55407-206-9.
↑ ^a ^b Zhi-Yun Zhang, Anmin Lu, William G. D'Arcy: Solanaceae A. L. Jussieu. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-14].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 536-541. ISBN 978-1-842466346.
↑ Family: Solanaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2016-12-13]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Solanaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-10-10].

Linki zewnętrzne

Solanaceae Juss. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-20] (ang.).

[heywood-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 305-306. ISBN 1-55407-206-9.

[china-4] Zhi-Yun Zhang, Anmin Lu, William G. D'Arcy: Solanaceae A. L. Jussieu. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-14].

[maarten-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 536-541. ISBN 978-1-842466346.

[grin-6] Family: Solanaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2016-12-13]. (ang.).

[A-7] Crescent Bloom: Solanaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-10-10].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]