Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny
Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny – gałąź przemysłu elektromaszynowego obejmująca produkcję wyrobów elektroenergetycznych, elektrotechnicznych, elektronicznych, teleelektronicznych i teletechnicznych, jak również zakłady remontowe i usługowe, jak też jednostki pomocnicze[1].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny jest jedną z gałęzi przemysłu elektromaszynowego i stanowi jeden z największych sektorów przemysłowych na świecie. Zajmuje się produkcją zarówno prostych towarów konsumpcyjnych, jak i bardzo zaawansowanych technologicznie[2].
W Unii Europejskiej w przemyśle tym działa około 200 tys. przedsiębiorstw, głównie małych i średnich, a zatrudnionych w nim jest ok. 2,8 mln osób. Roczna wartość produkcji w przemyśle elektrotechnicznym w UE wynosi ok. 410 mld euro, co daje jej drugą pozycję z udziałem 21% w produkcji światowej za Chinami (30%), a przed USA i Japonią (oba kraje po 19%)[2].
Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny to najszybciej rozwijająca się branża całego przemysłu elektromaszynowego w Polsce. Głównymi krajowymi ośrodkami tego przemysłu są: Warszawa, Piaseczno, Tarnów, Kraków, Poznań, Rzeszów, Nowy Sącz, Bydgoszcz, Wrocław, Świdnica i Mława[2].
Produkty
[edytuj | edytuj kod]- maszyny elektryczne, silniki elektryczne
- transformatory
- kable i przewody
- aparaty niskiego i wysokiego napięcia
- mierniki elektryczne, przekształtniki, automatyka
- tranzystory, kondensatory, układy scalone
- urządzenia elektrotermiczne
- akumulatory i ogniwa
- osprzęt instalacyjny elektrotechniczny, izolatory ceramiczne
- żarówki i oprawy oświetleniowe
- urządzenia audiowizualne: radioodbiorniki, telewizory
- komputery
- aparaty telefoniczne, smartfony
- sprzęt AGD
Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Przedsiębiorstwa i zatrudnienie
[edytuj | edytuj kod]W Polsce istnieje około 430 przedsiębiorstw produkcyjnych działających w branży elektrotechnicznej, zatrudniających powyżej 10 osób. Cały sektor obejmujący również firmy usługowe (elektroinstalacyjne) oraz handel hurtowy liczy ponad 10 tys. firm, przy czym 95% to mikrofirmy o zatrudnieniu do 10 osób. Wartość produkcji pochodzi w 50% z firm o kapitale zagranicznym mających zakłady w Polsce[2], m.in.: ABB, Legrand, Philips Lighting, Whirlpool Corporation, Cantoni Motors, Alcatel-Lucent, ETI, Kontakt-Simon, NKT Cables[3].
W 2012 pod względem przychodów do największych przedsiębiorstw przemysłu elektrotechnicznego w Polsce należały[4]:
- Philips Lighting Poland S.A. Piła – 4,2 mld zł
- Tele-Fonika Kable S.A. Myślenice – 3,7 mld zł
- ABB Sp. z o.o. Warszawa – 1,9 mld zł
- Siemens Sp. z o.o. Warszawa – 1,6 mld zł
Eksport – import
[edytuj | edytuj kod]W 2013 w branży „maszyny i urządzenia, sprzęt elektroniczny i elektrotechniczny” wyeksportowano towary na kwotę 160 mld zł, a importowano 152 mld zł[5]. Przewagę eksportu nad importem osiągnięto w produkcji: klimatyzatorów, pralek, transformatorów, przekształtników, ogniw galwanicznych, akumulatorów, urządzeń zapłonowych i rozrusznikowych, sprzętu oświetleniowego i sygnalizacyjnego, domowych urządzeń elektrotechnicznych (grzałki, żelazka, suszarki itp.), telewizorów i monitorów, żarówek, paneli i pulpitów sterowniczych, kabli i przewodów elektrycznych[5]. Towarami w większej części sprowadzanymi z zagranicy były m.in.: elektroniczne układy scalone, zespoły prądotwórcze, silniki elektryczne i prądnice, maszyny do obróbki gumy i tworzyw sztucznych, części do maszyn biurowych i elektronicznych, narzędzia elektryczne, pneumatyczne i hydrauliczne[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okres zaborów
[edytuj | edytuj kod]Przemysł elektrotechniczny w Polsce zapoczątkowany został utworzeniem u schyłku XIX wieku kilku przedsiębiorstw w zaborach: rosyjskim i austriackim. W 1916 powstał Polski Związek Przedsiębiorstw Elektrotechnicznych, zrzeszający 136 zakładów (o charakterze pół-rzemieślniczym), w 1919 Stowarzyszenie Elektryków Polskich[5].
Dwudziestolecie międzywojenne
[edytuj | edytuj kod]W latach 20. XX w. w Polsce utworzono kilkadziesiąt przedsiębiorstw elektrotechnicznych przy udziale kapitału polskiego i zagranicznego. W 1930 działało już 7 fabryk produkujących kable i przewody (Warszawa, Bydgoszcz, Kraków, Będzin, Ruda Pabianicka, Czechowice-Dziedzice)[6]. Okres szybkiego rozwoju przemysłu elektrotechnicznego przypada na lata po wielkim kryzysie 1935-1939. Rozwijają się wtedy duże zakłady produkcyjne m.in.[5]:
- Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański i S-ka w Warszawie (1500 pracowników),
- Zakłady Elektrotechniczne Bracia Borkowscy w Warszawie (1000 pracowników),
- Fabryka Kabli Sp. Akc. w Krakowie (1000 pracowników),
- Zakłady Elektrotechniczne Rohn – Zieliński S.A. w Żychlinie (1000 pracowników),
- Kabel Polski Sp. Akc. w Bydgoszczy (500 pracowników),
- Fabryka Artykułów Elektrotechnicznych Sp.Akc. inż. Stefan Ciszewski w Bydgoszczy (450 pracowników).
- Wytwórnia Aparatów Elektrycznych K. i W. Pustoła w Warszawie,
- Fabryka Akumulatorów Karola Franciszka Pollaka.
Udział kapitału zagranicznego w polskim przemyśle elektrotechnicznym w okresie międzywojennym wynosił ok. 50%. W 1939 działało ponad 200 fabryk zatrudniających łącznie 20 tys. pracowników[5].
Okres okupacji niemieckiej
[edytuj | edytuj kod]II wojna światowa spowodowała ogromne straty w majątku i w kadrze inżynieryjno-technicznej. Połowa przedsiębiorstw przemysłu elektrotechnicznego uległa zupełnemu zniszczeniu, pozostałe zostały poważnie zdewastowane. W następstwie wojny potencjał produkcyjny został zniszczony w 85%[5].
Okres PRL
[edytuj | edytuj kod]W latach 1945–1950 przemysł elektrotechniczny został prawie w całości znacjonalizowany. W 1947 działało ponad 60 fabryk, a przedwojenny poziom produkcji osiągnięto w 1948. Z powodu utrudnień w imporcie, pojawiły się zapóźnienia technologiczne; udało się jednak utrzymać polski przemysł elektrotechniczny na średnim poziomie światowym. W latach 70. XX w. znacznie rozwinięto eksport wyrobów do krajów należących do tzw. strefy dewizowej, zwłaszcza w dziedzinie maszyn i aparatów elektrycznych oraz kabli[7]. Ochroniło to tę gałąź przemysłu przed naciskami RWPG na specjalizację poszczególnych krajów oraz przed tendencją wprowadzania norm radzieckich[5]. Czynnikiem sprzyjającym było opanowanie przetwórstwa miedzi wydobywanej przez KGHM Polska Miedź. W latach 1971–1975 wdrożono szereg licencji zachodnich, co zaowocowało m.in. uruchomieniem wielkoseryjnej produkcji silników elektrycznych małej i średniej mocy, aparatury elektrycznej, maszyn prądu stałego i narzędzi elektrycznych[8]. W latach 80. XX w. w wyniku kryzysu gospodarczego nastąpił spadek produkcji i zatrudnienia, a władze centralne kierując się doraźnymi potrzebami, eksportowały do krajów strefy dewizowej surowce (miedź i aluminium) w stanie nieprzetworzonym. W okresie PRL przedsiębiorstwa i spółdzielnie elektrotechniczne zrzeszone były w zjednoczeniach branżowych m.in.[5]:
- Zjednoczenie Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych „Ema”
- Zjednoczenie Przemysłu Kabli i Sprzętu Elektrotechnicznego „Elkam”
- Zjednoczenie Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej „Mera”
- Zjednoczenie Przemysłu Zmechanizowanego Sprzętu Domowego „Predom”
- Zjednoczenie Przemysłu Teleelektronicznego „Telkom”
- Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego „Unitra”
- Zjednoczenie Sprzętu Oświetleniowego i Elektromechanicznego „Polam”
- Centralny Związek Spółdzielczości Inwalidzkiej
- Centralny Związek Spółdzielczości Pracy
Pewne znaczenie posiadały także zakłady rzemieślnicze zrzeszone w Centralnym Związku Rzemiosła, a od 1976 także tzw. firmy polonijne z udziałem kapitału zagranicznego. W obszarze elektrotechniki funkcjonowały usługi elektroinstalacyjne, elektromechanika samochodowa oraz naprawa AGD i RTV[5].
Okres III RP
[edytuj | edytuj kod]Punktem zwrotnym w kierunku ukształtowania gospodarki rynkowej była tzw. Ustawa Wilczka z roku 1988 oraz Plan Balcerowicza z 1990. W ciągu kilku lat powstało 2 mln nowych firm z 5–6 mln miejscami pracy, zakończyła się hiperinflacja (640% w 1989), ustabilizowała się sytuacja makroekonomiczna. Jedną z form transformacji ustrojowej była prywatyzacja przedsiębiorstw. W latach 1990–2011 sprywatyzowano 7551 przedsiębiorstw państwowych, z czego 1761 skomercjalizowano, 2195 poddano prywatyzacji bezpośredniej, 1941 postawiono w stan likwidacji z przyczyn ekonomicznych, a 1654 stanowiły zlikwidowane państwowe gospodarstwa rolne, których mienie przejęła Agencja Nieruchomości Rolnych[5].
Branża przemysłu elektrotechnicznego i elektronicznego znalazła się w latach 90. w strefie zainteresowania wielu koncernów zagranicznych[9]. Skorzystały one wówczas z oferty prywatyzacyjnej i kilkanaście dużych firm zostało zakupionych poprzez giełdę lub drogą prywatyzacji bezpośredniej[2]. Największe prywatyzacje w branży elektrotechnicznej to m.in.[5]:
- Polam Piła → Philips Lighting
- Eltra Bydgoszcz, Elda Szczecinek → Schneider Electric
- Zamech Elbląg, ZWAR Warszawa, Elta Łódź → ABB
- Polar Wrocław → Whirlpool Corporation
- Indukta Bielsko-Biała, Besel Brzeg, Ema-Elfa Ostrzeszów, Celma Cieszyn, Emit Żychlin → Cantoni Group
- Telkom-Telfa Bydgoszcz → Alcatel-Lucent
- Polam Pułtusk → ETI
- Polam Kontakt Czechowice-Dziedzice → Simon
- Polam Ząbkowice Śląskie → Legrand
- Śląska Fabryka Kabli Czechowice-Dziedzice → NKT Cables
- ZWUS Katowice → Bombardier Transportation (ZWUS) Polska
Główne fabryki kabli i przewodów skonsolidowały się w polskim holdingu Tele-Fonika Kable S.A. Jednocześnie powstało kilkaset nowych firm o dużym potencjale rozwojowym, początkowo o charakterze rzemieślniczym[10]. Procentowy udział kapitału zagranicznego w produkcji przedsiębiorstw przemysłu elektrotechnicznego w latach 2002–2014 wynosił ok. 50%, tj. na poziomie zbliżonym do przedwojennego, lecz przy wielokrotnie większej wartości bezwzględnej. Od 2004 do rozwoju wprzęgnięte zostały środki europejskie[5]. Dynamika wzrostu wartości produkcji branży elektrotechnicznej i elektronicznej dla okresu 2005–2010 wynosiła 220%[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anna Runge, Jerzy Runge: Słownik pojęć z geografii społeczno-ekonomicznej. Videograf Edukacja, 2008, s. 260. ISBN 978-83-60763-48-3.
- ↑ a b c d e f Polska Izba Gospodarcza Elektrotechniki – Start [online], elektrotechnika.org.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ Polska Izba Gospodarcza Elektrotechniki – Start [online], elektrotechnika.org.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ Polska Izba Gospodarcza Elektrotechniki – Start [online], elektrotechnika.org.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Janusz Nowastowski. Rozwój przemysłu elektrotechnicznego na tle przemian własnościowych w latach 1989–2011. „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej”. s. 107.
- ↑ Grobicki J. (red.): Polski Przemysł Kablowy. Praca zbiorowa, Stowarzyszenie Producentów Kabli i Osprzętu Elektrycznego, Bydgoszcz 2007.
- ↑ Historia elektryki polskiej. T. 4: Przemysł i instalacje elektryczne, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1972.
- ↑ Kozera L.T., Makowski S.: 75 lat polskiego przemysłu elektrotechnicznego. Maszyny i aparaty elektryczne. Przegląd Elektrotechniczny 1994 nr 10.
- ↑ Krajewski S.: Przegląd osiągnięć przemysłu elektrotechnicznego w latach zmian systemowych 1990–1999. Wiadomości Elektrotechniczne 2001 nr 7-8.
- ↑ Krajewski S.: Kondycja ekonomiczna polskiej elektrotechniki w latach 2000–2007, Wiadomości Elektrotechniczne 2009 nr 1.