Powstanie wielkopolskie (1848)

Powstanie wielkopolskie
1848 roku
	; Powstanie wielkopolskie
Czas	20 marca-9/17 maja 1848
Miejsce	Wielkopolska
Terytorium	Wielkie Księstwo Poznańskie
Przyczyna	Wiosna Ludów
Wynik	kapitulacja Polaków
Strony konfliktu
Powstańcy wielkopolscy	Królestwo Prus
Dowódcy
Ludwik Mierosławski	Friedrich August Peter von Colomb
Siły
początkowo ok. 20 tys.;; po ugodzie w Jarosławcu ok. 4-5 tys.	ok. 40 tys. regularnej armii, kilkanaście dział;; milicja obywatelska
Straty
640 zabitych	ok. 500 zabitych
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Powstanie wielkopolskie, zwane także powstaniem poznańskim^[3] – powstanie, które wybuchło w Wielkopolsce w 1848 roku, jako część ogólnopolskiego planu powstania narodowego w czasie europejskiej Wiosny Ludów.

Przebieg

Na wieść o berlińskiej rewolucji marcowej utworzono w Poznaniu 20 marca Komitet Narodowy, do którego przyłączyli się wypuszczeni z pruskiego więzienia działacze związani z przygotowaniami powstania w 1846 roku (Ludwik Mierosławski i Karol Libelt). Komitet proklamował niepodległość, odmawiając bezpośredniego wcielenia części Poznańskiego do Królestwa Prus i przystąpił do organizacji sił zbrojnych. Naczelnym wodzem powstania został Ludwik Mierosławski.

W Komitecie istniały dwa skrzydła: lewe, którego celem było powstanie ludowe i walka przeciw monarchii, oraz prawe, dążące do porozumienia z królem pruskim w zamian za uzyskanie autonomii dla Poznańskiego.

Komitet Narodowy proklamował niepodległość Polski i utworzył wydział wojskowy celem organizacji sił zbrojnych. Obowiązkiem służby wojskowej objęto mężczyzn od 17 do 50 roku życia^[4]. Kilka dni później w Poznaniu powstało dwadzieścia siedem ośrodków formowania^[5].

Chłopom za udział w powstaniu obiecano na własność grunty dotąd użytkowane, a bezrolni mieli otrzymać przydziały ziemi^[6], a Wszyscy w ogóle, którzy staną pod bronią i bić się będą za niepodległość Polski, będą mieli pierwsze prawo do urzędów podług zdolności^[7]. Powstanie wsparł pułk piechoty liniowej z Poznania, którym dowodził płk Jabłkowski.

W kwietniu niemal w całym Wielkim Księstwie Poznańskim dochodziło do starć lokalnych formacji powstańczych z oddziałami pruskimi (zob. mapka). Jednak 11 kwietnia 1848 Komitet podpisał z przedstawicielem władz pruskich ugodę w Jarosławcu. W zamian za obietnicę autonomii części Poznańskiego zgodzono się na rozwiązanie większości oddziałów powstańczych (kosynierów). Ci ostatni ugodę tę przyjęli jako zdradę, ale większość sił rozwiązano. Prusacy mimo to nie dotrzymali obietnicy i przystąpili do likwidacji sił powstańczych (bitwa pod Książem). W odpowiedzi na to, istniejące jeszcze oddziały polskie stawiły czynny opór i odniosły kilka zwycięstw (pod Miłosławiem i Sokołowem). Mimo to wojska powstańcze uległy rozprzężeniu. 8 maja doszło do podpisania umowy kapitulacyjnej. Wciąż jednak dochodziło do walk na innych obszarach centralnej i zachodniej Wielkopolski: pod Bukiem, Rogalinem i Rogalinkiem oraz pod Doktorowem, zwycięskich jednak dla Prusaków. Ostatecznie główne siły Mierosławskiego złożyły broń 9 maja w Bardzie.

Kampania północna

Doniesienia o kapitulacji głównych sił powstańczych nie dotarły początkowo na północ Wielkiego Księstwa – na Pałuki. Tam starcia także trwały już od miesiąca (m.in. 5 kwietnia Prusacy wymordowali polskich kawalerzystów pod Łabiszynem). W nocy z 7/8 maja, gdy w Wielkopolsce decydowano o poddaniu się, kosynierzy z okolic Wągrowca, Gołańczy i Szubina, wsparci przez lokalnych powstańców, w krótkiej bitwie zajęli Kcynię. Był to największy sukces powstańczy w tym rejonie. Jednak osamotnione i izolowane od reszty Wielkopolski oddziały nie miały żadnych szans z regularną armią. 17 maja skapitulował pod Żninem ostatni duży oddział powstańczy.

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Powstanie wielkopolskie (1848).

Przypisy

↑ Dane przybliżone; obejmują jedynie straty z trzech głównych bitew – pod Książem, Miłosławiem i Sokołowem;
↑ Jak wyżej;
↑ Rakowski 1900 ↓.
↑ Polak 1986 ↓, s. 114-123.
↑ Grabski i Kozłowski 1966 ↓, s. 462- 469.
↑ 3 morgi;
↑ Polak 1986 ↓, s. 116-118.

Bibliografia

Andrzej Grabski, Eligiusz Kozłowski, i inni: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.
Bogusław Polak: Lance do boju. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
Eligiusz Kozłowski: Historia oręża polskiego 1795-1939. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983. ISBN 83-214-0339-5.
Kazimierz Rakowski: Powstanie poznańskie w 1848 roku. Lwów: Towarzystwo wydawnicze Poznań – księgarnia A. Cybulskiego, 1900.
Maksymilian Prill, Wiosna Ludów – Powstanie Wielkopolskie 1848 roku na Pałukach [w:] „Pałuki” nr 65 (17/1993);
Jerzy Topolski, Lech Trzeciakowski (red.), Dzieje Poznania, tom II cz. 1 1793-1918, Warszawa-Poznań 1994, Państwowe Wydawnictwo Naukowe ISBN 83-01-11393-6

[1] Dane przybliżone; obejmują jedynie straty z trzech głównych bitew – pod Książem, Miłosławiem i Sokołowem;

[2] Jak wyżej;

[CITEREFRakowski1900-3] Rakowski 1900 ↓.

[CITEREFPolak1986114-123-4] Polak 1986 ↓, s. 114-123.

[CITEREFGrabskiKozłowski1966462-_469-5] Grabski i Kozłowski 1966 ↓, s. 462- 469.

[6] 3 morgi;

[CITEREFPolak1986116-118-7] Polak 1986 ↓, s. 116-118.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Księstwo/Królestwo Polskie (do 1138)	Powstanie ludowe (1038)
Rzeczpospolita Obojga Narodów	Powstanie chłopskie na Podhalu (1630–1633) Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego (1651) Powstanie chłopskie w lądzkich dobrach cystersów (1651) Powstanie chłopskie na Podhalu (1669–1670) Konfederacja barska (1768–1772) Powstanie szawelskie (1769) Insurekcja kościuszkowska (1794) Insurekcja warszawska (1794) Insurekcja wileńska (1794) Powstanie kurlandzkie (1794) Powstanie wielkopolskie (1794)
Okres rozbiorowy	Insurekcja Deniski (1797) Powstanie wielkopolskie (1806) Powstanie w Galicji (1809) Powstanie listopadowe (1830–1831) Powstanie wielkopolskie (1846) Powstanie chochołowskie (1846) Powstanie krakowskie (1846) Rabacja chłopska (1846) Powstanie wielkopolskie (1848) Powstanie styczniowe (1863–1864) Powstanie zabajkalskie (1866) Rewolucja 1905–1907 Powstanie łódzkie (1905)
II Rzeczpospolita	Powstanie wielkopolskie (1918) Powstanie zamojskie (1918) Powstanie oleskie (1919) Powstanie sejneńskie (1919) Powstania śląskie (1919–1921) I powstanie śląskie (1919) II powstanie śląskie (1920) III powstanie śląskie (1921) Powstanie leskie (1932)
Okres II wojny światowej	Powstanie czortkowskie (1940) Powstanie zamojskie (1942–1944) Powstanie w getcie warszawskim (1943) Powstanie iwienieckie (1943) Powstanie w Treblince (1943) Powstanie w Sobiborze (1943) Powstanie w getcie białostockim (1943) Akcja „Burza” (1944) Powstanie warszawskie (1944) Powstanie Sonderkommando w KL Auschwitz II-Birkenau (1944)