Powstanie wielkanocne

Powstanie wielkanocne
	; Tekst proklamacji odczytanej przez Pearse’a przed gmachem poczty
Czas	24–30 kwietnia 1916
Miejsce	Dublin
Wynik	kapitulacja rebeliantów
Strony konfliktu
Irlandia Irlandzkie Bractwo Republikańskie; Irlandzcy Ochotnicy; Irlandzka Armia Obywatelska; Cumann na mBan; Hibernian Rifles; Fianna Éireann;	Imperium brytyjskie British Army; Policja; Royal Irish Constabulary
Dowódcy
Patrick Pearse; James Connolly	William Henry Muir Lowe; John Grenfell Maxwell
Siły
1250 w Dublinie, ok. 2 tys.-3 tys. poza Dublinem	16 tys. żołnierzy i 1 tys. uzbrojonych policjantów w Dublinie pod koniec tygodnia
Straty
64 zabitych,; nieznana liczba rannych,; 16 straconych	132 zabitych,; 397 rannych
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Powstanie wielkanocne (irl. Éirí Amach na Cásca, ang. Easter Rising) – wystąpienie zbrojne grupy powstańców w Dublinie 24 kwietnia 1916 roku.

Przebieg wydarzeń

W drugi dzień świąt wielkanocnych powstańcy (połączone siły Irlandzkich Ochotników i socjalistycznej Armii Obywatelskiej Jamesa Connolly’ego) opanowali gmach dublińskiej poczty oraz wiele innych budynków w mieście i proklamowali utworzenie Republiki Irlandii, której prezydentem został Patrick Pearse^[1]. Nie uzyskali jednak poparcia ludności miasta. Przeciwko 2 tys. powstańców ruszyła brytyjska armia. Walki, podczas których gmach poczty i okolice zostały zniszczone ogniem artyleryjskim, trwały sześć dni. Ostatecznie okrążeni powstańcy skapitulowali. Powstanie kosztowało życie około 500 osób i okazało się totalnym niepowodzeniem. Większość Irlandczyków uznała powstańców odpowiedzialnymi za wielkie zniszczenia, jakich w trakcie walk doznał Dublin.

Pokonawszy powstańców przy poparciu lub milczeniu większości Irlandczyków, brytyjski rząd popełnił jednak ogromny błąd. W krótkim czasie straconych zostało 16 przywódców powstania (w tym Patrick Pearse i James Connolly). Egzekucje te wywołały oburzenie nie tylko w Irlandii, ale też w Wielkiej Brytanii i USA. Rząd brytyjski zmienił kolejnym 75 powstańcom wyroki śmierci na dożywotnie pozbawienie wolności, ale było już za późno. Mimo militarnej klęski powstańcy zwyciężyli propagandowo, zyskując sympatię milionów ludzi^[1]. Wystraszeni Brytyjczycy aresztowali 2,5 tys. Irlandczyków, którzy w większości nie mieli nic wspólnego z powstaniem. To jedynie pogorszyło sytuację. Umiarkowane ugrupowania w Irlandii bardzo szybko straciły poparcie na rzecz radykałów. Najbardziej wzrosło poparcie dla Sinn Féin, która nie miała nic wspólnego z powstaniem, ale stała się głównym celem represji^[1]. Michael Collins (jeden z powstańców) rozpoczął odbudowę Irlandzkich Ochotników, wkrótce przekształcając ich w Irlandzką Armię Republikańską (IRA). Chcąc powstrzymać radykalizację nastrojów, rząd ułaskawił powstańców i zaczął zwalniać aresztantów. Jednak działania te były spóźnione – większość Irlandczyków popierała już zwolenników walki o niepodległość.

Często powstanie to uznaje się za początek IRA, która zresztą przez cały okres swego istnienia uznaje się za armię powołanej wtedy republiki. Postawy tej nie zmieniło utworzenie w 1949 roku Republiki Irlandzkiej obejmującej 26 hrabstw, gdyż republika proklamowana przez powstańców w 1916 roku obejmowała wszystkie 32 irlandzkie hrabstwa (czyli dzisiejszą Republikę Irlandii i Irlandię Północną).