Powiat Bomst

Powiat Bomst (niem. Kreis Bomst, Landkreis Bomst; pol. powiat babimojski, dawniej także powiat babimostski^[1]) – dawny powiat istniejący w latach 1815–1938, należący kolejno do Królestwa Prus, Republiki Weimarskiej (1919-1933) i III Rzeszy (1933-1938). Siedzibą powiatu do 1919 było miasto Wolsztyn (niem. Wollstein). Obszar dawnego powiatu leży na pograniczu dzisiejszych polskich województw lubuskiego i wielkopolskiego.

Teren dawnego powiatu od 1319 przez 20 lat należał po części do Marchii Brandenburskiej i do Księstwa głogowskiego, a następnie przez 450 lat do Królestwa Polskiego. Po II rozbiorze Polski w latach 1793–1807 należał do pruskiej prowincji Prusy Południowe, a po pokoju w Tylży od 1807 do Księstwa Warszawskiego. Po zmianach terytorialnych po kongresie wiedeńskim w 1818 w państwie pruskim nastąpiła reorganizacja struktury powiatowej, w ramach której 1 stycznia 1818 powołano powiat Bomst ze stolicą w mieście Wolsztyn (Wollstein). W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego powiat Bomst leżał na zachodniej granicy jego rejencji poznańskiej, granicząc z prowincjami Śląsk i Brandenburgia.

Głównym zatrudnieniem ludności powiatu było rolnictwo i chów bydła^[1]. Według danych z 1837 powiat liczył 42,7 tys. mieszkańców, w tym 10,7 tys. zamieszkiwało miasta, a 32 tys. – wsie^[1]. Pod względem wyznaniowym najliczniejsi byli katolicy (21,2 tys., niemal wyłącznie Polacy), następnie protestanci (19,6 tys., niemal wyłącznie Niemcy) oraz żydzi (1,9 tys.)^[1]. W powiecie działało 13 parafii katolickich, 7 protestanckich oraz 4 synagogi (w Wolsztynie, Babimoście, Kargowej i Rakoniewicach)^[1]. Powiat dzielił się na 6 okręgów policyjnych:

wolsztyński
jaromirski
kargowski
tuchowski
rakoniewicki
kaszczorski

W całym powiecie było 20 majątków, 166 wsi i osad oraz siedem miast: Wolsztyn, Babimost, Kargowa, Rakoniewice, Kębłów, Kopanica oraz Rostarzewo^[1]. Działały 3 konne stacje pocztowe i jedna listowa. Na terenie powiatu leżało 29 jezior oraz 12 lasów^[1]. Do głównych dróg należały: Grodzisk-Wolsztyn-Kargowa-Krosno, Wolsztyn-Babimost-Celichów oraz Wschowa-Kopanica-Babimost-Zbąszyń^[1]. Do ważniejszych rzek należały Obra, Obrzyca, Dojca i Zgniła Obra (obecnie zwana Gniłą Obrą)^[1].

Około 1880 powiat dzielił się na pięć obszarów wójtowskich: Unruhstadt (kargowski), Rakwitz (rakoniewicki), Wollstein (wolsztyński), Kuźnica Zbąska i Fürsteneich (zaborowski). W 1887 powiat obejmował 253 miejscowości, w tym siedem gmin miejskich: Wollstein (Wolsztyn), Bomst (Babimost), Unruhstadt (Kargowa), Kopnitz (Kopanica), Kiebel (Kębłowo), Rostarzewo i Rakwitz (Rakoniewice) oraz 34 obszary dworskie.

Po podziale pruskiej prowincji Poznań na mocy traktatu wersalskiego w 1919 powiat Bomst został podzielony między Niemcy i odrodzoną Polskę. Do Polski przyłączono wschodnią część (714 km²) z Wolsztynem, którą nazwano powiatem babimojskim z siedzibą w Wolsztynie^[2]. 12 grudnia 1920 powiat babimojski przemianowano na powiat wolsztyński.

Część niemiecka (286 km²) z Babimostem (Bomst) zachowała dotychczasową nazwę Kreis Bomst. Od 27 lutego 1919 szczątkowy powiat nie miał już samodzielnych organów administracji, lecz był zarządzany przez władze powiatu Züllichau-Schwiebus rejencji frankfurckiej prowincji Brandenburgia z siedzibą w Sulechowie (Züllichau). 20 listopada 1919 powiat podporządkowano tymczasowym władzom rejencyjnym (Regierungsstelle für den Verwaltungsbezirk Grenzmark Westpreußen-Posen) w Pile (Schneidemühl), a w 1922 roku włączono w skład Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej (rejencja pilska). Powiat stanowił wąski i długi pas terenu ciągnący się wzdłuż granicy polskiej od okolic Zbąszynka (Neu Bentschen) wzdłuż polskiej Kopanicy i Moch aż do enklawy powiatu Fraustadt Śmieszkowo (Lache) na północ od Sławy.

1 października 1938 w ramach likwidacji Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej powiat został zniesiony. Większą część z miejscowościami Bomst (Babimost), Unruhstadt (Kargowa) i Neu Kramzig (Nowe Kramsko) przyłączono do powiatu Züllichau-Schwiebus rejencji frankfurckiej prowincji Brandenburgia. Mniejszą część z miejscowościami Bruchdorf (Bagno), Fließwiese (Droniki), Friedendorf (Spokojna), Krzyż^[3], Ostweide (Łupice), Ostlinde (Ciosaniec), Pfalzdorf (Kaliska), Ruden (Rudno), Schönforst (Szreniawa) i Schwenten (Świętno) włączono do powiatu Grünberg in Schlesien (zielonogórskiego) rejencji legnickiej prowincji Dolny Śląsk^[4].

Zobacz też

powiat babimojski

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 173-178.
↑ Dz.U.M.B.Dz.Pr. 1920 nr 15 poz. 113
↑ Wieś między Sławocinem a Świętnem zlikwidowana w 1945 roku
↑ Dawid Kotlarek: Administracja powiatu zielonogórskiego w latach 1816-1945, W: W kręgu polityki, Adam Ilciów, Robert Potocki (red.), Zielona Góra – Częstochowa 2009, s. 50-58

Bibliografia

Deutsche Verwaltungsgeschichte. geschichte-on-demand.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-23)].

[Bobrowicz-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 173-178.

[2] Dz.U.M.B.Dz.Pr. 1920 nr 15 poz. 113

[3] Wieś między Sławocinem a Świętnem zlikwidowana w 1945 roku

[4] Dawid Kotlarek: Administracja powiatu zielonogórskiego w latach 1816-1945, W: W kręgu polityki, Adam Ilciów, Robert Potocki (red.), Zielona Góra – Częstochowa 2009, s. 50-58

[1]

[2]

[3]

[4]