Podgrzyb brunatny
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
podgrzyb brunatny |
| Nazwa systematyczna | |
| Imleria badia (Fr.) Vizzini Index Fungorum 147: 1 (2014) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
.JPG)
Podgrzyb brunatny, podgrzybek brunatny (Imleria badia (Fr.) Fr.) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Imleria, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 r. Elias Magnus Fries, jako formę borowika, nadając mu nazwę Boletus castaneus ß badius. Tenże sam autor w 1832 r. podniósł go do rangi gatunku Boletus badius. Później przez różnych autorów zaliczany był do różnych rodzajów, w Polsce znany był jako Xerocomus badius (podgrzybek brunatny). W 2014 r. Alfredo Vizzini przeniósł go do nowo utworzonego rodzaju Imleria, nadając mu nazwę Imleria badia, uznaną przez Index Fungorum[2].
Ma ponad 20 synonimów nazwy naukowej. Niektóre z nich:
- Boletus badius (Fr.) Fr. 1821
- Boletus castaneus var. badius (Fr.) Fr. 1828
- Boletus castaneus ß badius (Fr.) Fr. 1918
- Ixocomus badius (Fr.) Quél. 1888
- Rostkovites badia (Fr.) P. Karst. 1881
- Suillus badius (Fr.) Kuntze 1898
- Viscipellis badia (Fr.) Quél. 1886
- Xerocomus badius (Fr.) E.-J. Gilbert 1931[3].
W polskim piśmiennictwie mykologicznym po raz pierwszy polską nazwę (grzyb płowy) podał F. Kwieciński w 1896 r. Nazwę podgrzybek brunatny podała Alina Skirgiełło w 1960 r. i pod taką nazwą głównie gatunek ten jest znany i opisywany w polskim piśmiennictwie mykologicznym i w atlasach grzybów[4]. Później w wyniku badań filogenetycznych ustalono, że bliżej spokrewniony jest z borowikami (Boletus)[3]. W 2014 r. po przeniesieniu go do rodzaju Imleria wszystkie polskie nazwy stały się niespójne z aktualną nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy podgrzyb brunatny[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Rozmiar dochodzi do 15 cm średnicy. Jest nagi i gładki, u młodych egzemplarzy półkolisty z podwiniętymi brzegami, ciemnobrązowy z czerwonawym odcieniem lub kasztanowo-brunatny. U starszych egzemplarzy kapelusz jest rozpostarty, dość płaski, czasem z wywiniętymi do góry brzegami[6].
Lekko wcięte wokół trzonu. Barwa od bladoochrowej do oliwkowo-żółtej. Uszkodzone zmieniają kolor na niebieskozielony. Pory początkowo są białe, później żółte do żółtozielonawych[6].
Grubość do 4 cm, wysokość do 10 cm. Jasnobrązowy, ma podłużne, ciemniejsze pręgi. U młodych egzemplarzy trzon zazwyczaj jest pękaty, następnie cylindryczny. W miejscu uszkodzenia zmienia kolor na ciemnoniebieski[6].
Twardy, w starszych trzonach zdrewniały. Biały, u starszych egzemplarzy lekko żółty. Przekrojony lekko sinieje. Smak i zapach przyjemny[6].
Brązowo-oliwkowy. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 4–5 × 12–17 μm[7].
- Gatunki podobne
Młode podgrzyby brunatne można pomylić z goryczakiem żółciowym (Tylopilus felleus). Wątpliwości rozstrzygnąć można próbą smakową (goryczak jest gorzki). Starsze zaś podobne są do piaskowca kasztanowatego (Gyroporus castaneus), który jednak ma jamkowato pusty trzon i jego miąższ nie zmienia barwy po przecięciu[8].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Australii i Japonii[9]. W Europie jest pospolity[8].
Rośnie w lasach iglastych i mieszanych na ziemi, czasami tuż przy pniakach, często w mchu. Najczęściej spotykany jest pod sosną zwyczajną i świerkiem pospolitym. Tworzy owocniki od lata do późnej jesieni[6][8].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Naziemny grzyb mikoryzowy[4]. Grzyb jadalny. Jest uważany za jeden z cenniejszych grzybów. Nie ma tak dobrego smaku, jak np. borowik szlachetny, ale w kuchni może być wykorzystany na rozmaite sposoby, dobrze nadaje się także do marynowania. W surowym stanie jest trujący[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Imleria badia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-10-21] (ang.).
- ↑ a b Species Fungorum [online] [dostęp 2016-12-22] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-09-01].
- ↑ Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977.