Przejdź do zawartości

Połykacz

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Połykacz
Eurypharynx pelecanoides[1]
Vaillant, 1882
Ilustracja
Zdjęcie połykacza złowionego przez Aleksieja Orłowa z Rosyjskiego Federalnego Instytutu Rybołówstwa i Oceanografii
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Rząd

węgorzokształtne

Rodzina

Eurypharyngidae
Gill, 1883

Rodzaj

Eurypharynx
Vaillant, 1882

Gatunek

połykacz[2]

Synonimy
  • Euripharynx pelecanoides Vaillant, 1882
  • Eurypharynx richardi Roule, 1914
  • Gastrostomus bairdii Gill & Ryder, 1883
  • Gastrostomus pacificus Bean, 1904
  • Jordanites richardi Fowler, 1925
  • Leptocephalus pseudolatissimus Bertin, 1936
  • Macropharynx longicaudatus Brauer, 1902
  • Megalopharynx longicaudatus Brauer, 1900
  • Rouleina richardi Fowler, 1925
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Połykacz (Eurypharynx pelecanoides) – gatunek głębinowej ryby z rzędu węgorzokształtnych (Saccopharyngiformes), jedyny przedstawiciel rodzaju Eurypharynx i rodziny połykaczowatych (Eurypharyngidae). Występuje we wszystkich oceanach. Charakteryzuje się bardzo dużą i pojemną jamą gębową. Na pokarm połykaczy składają się małe ryby, skorupiaki, głowonogi i plankton. Charakteryzuje się dymorfizmem płciowym, a jego larwy mają postać leptocefali.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyczną cechą tej ryby jest bardzo duża szczęka i rozciągliwa gardziel, z workiem gardzielowym przypominającym wór skórny u pelikanów (stąd łacińska i angielska nazwa gatunku). Jama gębowa ma dużą pojemność: u osobnika mierzącego 35 cm i którego ciało ma objętość około 9 cm³, jama gębowa mieści maksymalnie 100 cm³ wody[4]. W górnej części jamy gębowej biegnie od brzegu paszczy do ujścia przełyku jasne pasmo tkanki, równoległe do szkieletu osiowego ryby, w tylnej części rozszerzające się w palczaste pasma biegnące w stronę boczną i brzuszną jamy gębowej. Histologicznie wykazano w tej tkance obecność komórek gruczołowych, wypełnionych kwasochłonnymi białkowymi ziarnistościami. Nielsen i wsp. wysunęli hipotezę, że komórki te produkują enzymy trawienne albo toksyczne substancje, oddziałujące na zdobycz zamkniętą w jamie gębowej i prawdopodobnie przebywającą tam przez pewien czas poprzedzający połknięcie i strawienie[4].

Mózgoczaszka stanowi zaledwie 1/10 długości całej czaszki[4]. W szczękach znajdują się liczne drobne zakrzywione zęby, ustawione w kilku szeregach. Oczy ma małe, nozdrza przednie i tylne do przodu od oczu, blisko siebie. Niezwykłą cechą, wspólną dla rodzajów Saccopharynx i Eurypharynx, jest obecność sześciu par szpar pomiędzy łukami skrzelowymi zamiast typowych dla ryb kostnoszkieletowych – pięciu. Szczeliny otoczone są zwierającymi mięśniami okrężnymi[5]. Wydłużone ciało ma długi i giętki ogon, wyposażony na końcu w narząd świetlny (fotofor) o prostej budowie. U żywych jeszcze zwierząt obserwowanych po złowieniu narząd ma barwę różową lub czerwoną[6]. Przypuszcza się, że koniec ogona połykacza może służyć do wabienia zdobyczy w kierunku paszczy zwierzęcia, jednak nie obserwowano nigdy tego zachowania[7]. Najmniejsze złowione, dorosłe osobniki miały 9 cm, maksymalna długość wynosiła 62 cm[4][8]. Niektóre źródła podają maksymalną długość do 100 cm[9].

Szkielet jest silnie zredukowany. Połykacze mają przetrwałą strunę grzbietową na całej długości kręgosłupa. Kręgosłup otaczają wypełnione chłonką przestrzenie[10].

Mózgowie waży 17,9–20 mg (wskaźnik encefalizacji 0,617–0,27)[11].

Obecne płetwy: grzbietowa, odbytowa, szczątkowe płetwy piersiowe, brak płetwy ogonowej. Po obu stronach płetwy grzbietowej biegnie jasna linia lub rowek, o niewyjaśnionej funkcji. Zarówno płetwa grzbietowa, jak i odbytowa kończą się mniej więcej w połowie długości ciała. Linia boczna składa się z szeregu wypukłych rurek zamiast otworów[8]. Połykacz nie ma łusek. Cała ryba jest koloru czarnego. Jej ciało jest stosunkowo delikatne i zazwyczaj złowiona w sieci jest poważnie uszkodzona; rzadkością są nienaruszone osobniki[8]. Zazwyczaj uszkodzone są długie szczęki i ogon ryby[4].

Przewód pokarmowy wąski, częściowo jest zabarwiony na czarno, głównie w obrębie jamy gębowej, ale nie w całości, jak u niektórych gatunków głębinowych węgorzy (np. Bathycongrus aequoreus, Coloconger scholesi)[12]. Połykacz nie ma pęcherza pławnego[13].

Szypułkowaty narząd linii bocznej na rycinie z 1884 roku[14]

Serce oddalone od czaszki, na poziomie mniej więcej 18. kręgu, bardzo blisko brzusznej powierzchni ciała. Grube osierdzie stanowiące główną ochronę serca prześwituje przez przezroczystą skórę ryby. Włókna osierdzia są ściśle połączone ze szkieletem płetw piersiowych, co stanowi kolejny ewenement anatomiczny tego gatunku.

Występuje dymorfizm płciowy. Obserwuje się zmiany degeneracyjne u samców połykaczy po osiągnięciu dojrzałości płciowej: powiększeniu ulegają narządy węchowe, a zęby i szczęki ulegają redukcji. Uważa się, że połykacz przechodzi rozród raz w ciągu całego życia. Spermatogeneza u samców przebiega synchronicznie[12]. Gonady mają płacikowatą budowę, przypuszczalnie są hermafrodytyczne, jajniki policykliczne[12]. Gonady zwiększające swoją objętość w jamie brzusznej ryby uciskają żołądek i jelito powodując ich atrofię, a po zakończeniu rozrodu zwierzę najprawdopodobniej ginie[15][16].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Inny okaz połykacza, złowiony przez dr Ángeles Armesto z Instituto Español de Oceanografía u wybrzeży Nowej Fundlandii

Na pożywienie połykacza składają się: ryby, skorupiaki, głowonogi i plankton[17]. W pracy Nielsena zawartość przewodu pokarmowego połykaczy oceniono u 120 okazów; u pozostałych 85% okazów żołądki były puste, zwierzęta były zbyt poważnie uszkodzone i wytrzewione, bądź przetrawiona zawartość nie była możliwa do oceny. U 87 połykaczy zidentyfikowano w żołądkach skorupiaki, u 37 ryby, u 18 gronorosty, u 15 głowonogi, u 15 szczecioszczękie, u 8 osłonice, u 4 krążkopławy i u jednego wstężnice[4].

Prawdopodobnie po złapaniu zdobyczy w obszerną paszczę zamyka ją, pozbywa się wody przez skrzela i połyka swój pokarm. Uważa się, że tak jak inne wydłużone głębinowe ryby połykacz przyjmuje pionową pozycję i wypatruje sylwetek drobnych organizmów na tle przebijającego się na tę głębokość resztkowego promieniowania słonecznego. Jest to możliwe w górnej granicy zasięgu występowania połykaczy, czyli poniżej 1000 m[4]. Ponieważ żołądek tej ryby nie jest tak rozciągliwy jak u pozostałych przedstawicieli rzędu Saccopharyngiformes, przypuszczalnie odżywia się raczej małymi organizmami[8]. Największą znalezioną w żołądku połykacza zdobyczą była 10 cm długości ryba z rodzaju Dysalotus (osobnik połykacza miał długość 47,5 cm)[4].

Badanie mięśni połykacza wykazało u niego przewagę mięśni poprzecznie prążkowanych białych nad czerwonymi, co sugeruje strategię polowania z ukrycia, zamiast aktywnego ścigania zdobyczy[18].

Pasożytami Eurypharynx i Saccopharynx są tasiemce Pistana eurypharyngis[19]. Eurypharynx stanowi mało istotny element diety kaszalota małego[20].

Jest jajorodny, larwy typu leptocefali[21].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Połykacze występują w oceanach, od Islandii (65°N) po 48° równoleżnik na południu[4], na głębokościach 500–3000 m (7625 m) (mezo-, abyso- i batypelagial)[22][23]. Dawniej był opisywany jako rzadki, obecnie uważa się, że jest stosunkowo częstym gatunkiem[8]. W największej pracy poświęconej temu gatunkowi przebadano 760 złowionych okazów[4]. Połykacz nie ma znaczenia gospodarczego.

Genetyka

[edytuj | edytuj kod]

Badania nad genomem mitochondrialnym (mitogenomem) Elopomorpha wykazały, że sekwencja genów gatunków Eurypharynx pelecanoides i Saccopharynx lavenbergi różni się diametralnie od wszystkich innych znanych kręgowców. Analiza filogenetyczna przy użyciu sekwencji mitogenomów 59 gatunków ryb wykazała wspólne pochodzenie tej kolejności genów od typowej kolejności genów mitogenomu kręgowców, a szczegółowe badania porównawcze pozwoliły stwierdzić, że zmiana kolejności genów nastąpiła wskutek pojedynczej duplikacji obejmującej duży fragment genomu obejmujący ponad 12 kpz i następczej delecji szeregu genów, do której doszło u wspólnego przodka dwóch wspomnianych gatunków[24].

Historia odkrycia

[edytuj | edytuj kod]
Rycina z Oceanic Ichthyology pod redakcją George’a Browna Goode’a i Tarletona Hoffmana Beana (1896)

Gatunek został opisany przez francuskiego zoologa Léona Vaillanta. Holotypowy okaz został złowiony podczas trzeciej wyprawy oceanograficznej statkiem Travailleur w 1882 roku[25] i zaprezentowany Francuskiej Akademii Nauk w grudniu 1882 roku. W następnym roku Theodore Gill i Ryder opisali pięć dalszych okazów odłowionych podczas ekspedycji statku Albatross, klasyfikując je jako nowy rodzaj i gatunek, nazwany na cześć Spencera Fullertona Bairda Gastrostomus bairdii (obecnie młodszy synonim) i tworząc dla nich oraz dla przedstawicieli znanej wcześniej rodziny Saccopharyngidae nowy rząd, Lyomeri[26][27]. Leptocefale jako larwy gardzielcokształtnych jako pierwszy zidentyfikował Johan Hjort. Anatomię połykacza badali m.in. Gill i Ryder, Bertin, Nusbaum-Hilarowicz[28][29][30][31], Czernawin[32][5][33] i Böhlke[34]. Pierwszym, który obserwował te ryby w środowisku naturalnym, był William Beebe[35].

Połykacz jest często przywoływany jako przykład niezwykłych ewolucyjnych przystosowań: w swoich książkach pisali o nim m.in. Henry Fairfield Osborn i Stephen Jay Gould[36] oraz Richard Dawkins[37].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Eurypharynx pelecanoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ J.R. Paxton, W.N. Eschmeyer: Encyklopedia zwierząt: Ryby. tłum. Krzysztof Teisseyre. Warszawa: Elipsa, 1994, s. 85. ISBN 83-85152-50-4.
  3. ↑ Eurypharynx pelecanoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j Nielsen J.G., Bertelsen E., Jespersen Å. The biology of Eurypharynx pelecanoides (Pisces, Eurypharyngidae). „Acta Zoologica”. 70. 3, s. 187–197, 1989. 
  5. ↑ a b Tchernavin V. A Living Bony Fish which Differs Substantially from all Living and Fossil Osteichthyes. „Nature”. 158 (4019), s. 667, 1946. DOI: 10.1038/158667a0. 
  6. ↑ Grey M.: Notes on a collection of Bermuda deep-sea fishes. PDF.
  7. ↑ Paxton J.R., Eschmeyer W.N.: Encyklopedia zwierząt: Ryby. Tłum. Krzysztof Teisseyre. Warszawa: Elipsa, 1994. ISBN 83-85152-50-4.
  8. ↑ a b c d e Smith D.G. EURYPHARYNGIDAE. „Bony Fishes”. [zarchiwizowane z adresu]. 
  9. ↑ Reiner F. Catálogo dos peixes do Arquipélago de Cabo Verde. Publicações avulsas do IPIMAR No. 2. 339 p. 1996 Cytat za: FishBase.
  10. ↑ Nusbaum-Hilarowicz J (1923) Cytat za: Marshall NB. THE BUOYANCY OF BATHYPELAGIC FISHES WITHOUT A GAS-FILLED SWIMBLADDER – PDF. [dostęp 2008-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-13)].
  11. ↑ Bauchot R., Diagne M., Platel R., Ridet J.-M., Bauchot M.-L. Relationships between fish brain weights and body weights for Eurypharynx pelecanoides. FishBase.
  12. ↑ a b c Comparative internal morphology of deep-sea eels, with particular emphasis on gonads and gut structure. „Journal of Fish Biology”. 44 (1), s. 75–101, 2005. DOI: 10.1111/j.1095-8649.1994.tb01587.x. 
  13. ↑ McCune A.R., Carlson R.L. Twenty ways to lose your bladder: common natural mutants in zebrafish and widespread convergence of swim bladder loss among teleost fishes. „Evolution & Development”. 6 (4), s. 246–259, 2008. DOI: 10.1111/j.1525-142X.2004.04030.x. 
  14. ↑ J.A. Ryder, The pedunculated lateral-line organs of Gastrostomus, Science, 1884.
  15. ↑ Nielsen, 1972. Cytat za: Fishelson, 2005.
  16. ↑ Gartner J.V. Sexual Dimorphism in the Bathypelagic Gulper Eel Eurypharynx pelecanoides (Lyomeri: Eurypharyngidae), with Comments on Reproductive Strategy. „Copeia”. 2, s. 560–563, 1983. DOI: 10.2307/1444413. JSTOR: 1444413. 
  17. ↑ Food Items Reported for Eurypharynx pelecanoides.
  18. ↑ John E. Cocker, Adaptations of deep sea fishes, „Environmental Biology of Fishes”, 3 (4), 1978, s. 389–399, DOI: 10.1007/BF00000532, ISSN 0378-1909 (ang.).
  19. ↑ Campbell R.A., Gartner J.V. Pistana eurypharygis gen. et sp. n. (Cestoda: Pseudophyllidea) from the bathypelagic gulper eel, Eurypharynx pelecanoides Vaillant, 1982, with comments on host and parasite ecology. „Proceedings of the Helminthological Society of Washingto”. 49, s. 218–225, 1982.  Cytat za: Kuchta R., Scholz T., Bray R.A. Revision of the order Bothriocephalidea Kuchta, Scholz, Brabec & Bray, 2008 (Eucestoda) with amended generic diagnoses and keys to families and genera. „Syst Parasitol”. 71, s. 81–136, 2008. DOI: 10.1007/s11230-008-9153-7. 
  20. ↑ Kristi L. West i inni, Diet of pygmy sperm whales (Kogia breviceps) in the Hawaiian Archipelago, „Marine Mammal Science”, 25 (4), 2009, s. 931–943, DOI: 10.1111/j.1748-7692.2009.00295.x, ISSN 1748-7692 (ang.).
  21. ↑ Nielsen J.G., Bertelsen E. 1986. Eurypharyngidae. p. 534. [w:] Whitehead P.J.P., Bauchot M.-L., Hureau J.-C., Nielsen J., Tortonese E. (red.) Fishes of the north-eastern Atlantic and the Mediterranean. UNESCO, Paryż. Vol. 2. Cytat za: FishBase.
  22. ↑ Eurypharynx pelecanoides. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 26 października 2008]
  23. ↑ Computer Generated Maps for Eurypharynx pelecanoides.
  24. ↑ Inoue J.G., Miya M., Tsukamoto K., Nishida M. Evolution of the deep-sea gulper eel mitochondrial genomes: large-scale gene rearrangements originated within the eels. „Mol Biol Evol”. 20. 11, s. 1917–1924, 2003. DOI: 10.1093/molbev/msg206. PMID: 12949142. 
  25. ↑ Vaillant LL. Sur un poisson des grandes profondeurs de l’Atlantique, l’Eurypharynx pelecanoides. Comptes Rendus Hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences 95, s. 1226–1228, 1882 [1].
  26. ↑ Gill T. What are the Saccopharyngoid Fishes?. „Nature”. 29, s. 236, 1884. DOI: 10.1038/029236a0. 
  27. ↑ Gill TN, Ryder JA. On the anatomy and relations of the Eurypharyngidae. Proceedings of the United States National Museum 6, 382, 262-273 (1883).
  28. ↑ Nusbaum-Hilarowicz J. Quelques remarques sur les organes génitaux femelles de Gastrostomus bairdii (Gill et Ryder).: (Note préliminaire). „Bulletin de l’Institut océanographique”. 313, s. 1–4, 1915. 
  29. ↑ Nusbaum-Hilarowicz J. Sur la structure du canal digestif chez Gastrostomus bairdii (Gill et Ryder). „Bulletin de l’Institut océanographique”. 315, 1916. OCLC 23421348. (fr.). 
  30. ↑ Nusbaum-Hilarowicz J. Sur quelques points intéressants dans la structure des reins chez Gastrostomus bairdii (Gill et Ryder), Argyropelecus hemigymnus (Cocco) et Chauliodus sloanei (Bloch). (Résultats des campagnes scientifiques de S.A.S. Albert ier prince de Monaco). (Note préliminaire). „Bulletin de l’Institut océanographique”. 307, 1915. 
  31. ↑ Nusbaum-Hilarowicz J.: Etudes d’anatomie comparee sur les poissons provenant des campagnes scientifiques de S. A. S. le Prince de Monaco. T. 65. 1923, s. 1–100.
  32. ↑ Tchernavin V.V. Six Specimens of Lyomeri in the British Museum (with notes on the skeleton of Lyomeri). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 41. 279, s. 287–350, 1940. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1940.tb02078.x. 
  33. ↑ V.V. Tchernavin, Further Notes on the Structure of the Bony Fishes of the Order Lyomeri (Eurypharynx), „Zoological Journal of the Linnean Society”, 41 (280), 1947, s. 377–393, DOI: 10.1111/j.1096-3642.1940.tb02081.x, ISSN 0024-4082.
  34. ↑ Böhlke JE. Order Lyomeri (pp 603-628). [w:] Fishes of the Western North Atlantic. Memoirs of the Sears Foundation of Marine Research Mem. 1 (pt 5), 1966 Cytat za: Nielsen et al., 1989.
  35. ↑ Beebe W. Preliminary Account of Deep Sea Dives in the Bathysphere with Especial Reference to One of 2200 Feet. „Proc Natl Acad Sci U S A.”. 19. 1, s. 178–188, 1933.  PDF.
  36. ↑ Osborn H.F., Gould S.J.: The Origin and Evolution of Life: On the Theory of Action, Reaction and Interaction of Energy. Ayer Publishing, 1980, s. 173. ISBN 0-405-12728-6.
  37. ↑ Dawkins R., Wong Y.: The Ancestor’s Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution. Houghton Mifflin Books, 2004, s. 331. ISBN 0-618-00583-8.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Połykacz&oldid=73815285”