Pluskwica europejska

Pluskwica europejska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	czerniec / pluskwica
Gatunek	pluskwica europejska
	Nazwa systematyczna
	Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton; Taxon 47: 623 1998
Synonimy
	Cimicifuga europaea Schipcz.;
	Cimicifuga europaea Schipcz.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pluskwica europejska, pluskwica cuchnąca (Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. W starszym ujęciu taksonomicznym gatunek był zaliczany do rodzaju pluskwica (Cimicifuga) z nazwą naukową Cimicifuga europaea Schipcz., jednak według nowszych badań filogenetycznych gatunki z tego rodzaju zostały włączone do rodzaju Actaea^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie. W Polsce jest dość rzadka. Główny obszar jej występowania to wyżyny na południu, dorzecze dolnej Wisły oraz Pojezierze Mazurskie. W Karpatach jest bardzo rzadka, podano ją z ok. 20 stanowisk^[5]. Tutaj występuje głównie w Pieninach (Zielone Skałki, Upszar, Masyw Trzech Koron, Wąwóz Szopczański, Podskalnia Góra, pod Kopą Siana, podnóża Facimiecha, Małe Przechodki i Wielkie Przechodki, Wysokie Skałki, Rabsztyn, Ligarki, Kiczora), poza nimi tylko na dwóch stanowiskach na Pogórzu Bukowskim i dwóch w Tatrach Zachodnich (Organy i Wąwóz Kraków)^[5].

Morfologia

Pokrój: Duża roślina dorastająca do wysokości 1,5 m i tworząca kępę o niewiele mniejszej szerokości. Cała roślina nieprzyjemnie pachnie pluskwami, stąd prawdopodobnie nazwa^[6].
Łodyga: Wzniesiona, sztywna, rozgałęziona i ulistniona. Pod ziemią roślina posiada kłącze^[6].
Liście: 2–3-krotnie pierzaste, o jajowatych, brzegiem piłkowanych odcinkach. Na spodniej stronie są rzadko owłosione.
Kwiaty: Zielonkawe, niepozorne, zebrane w rozgałęzione, groniaste kwiatostany. Kwiaty mają 4 zielonkawe i wcześnie odpadające działki kielicha, 4 zielonkawobiałe płatki korony, 2-5 owłosionych słupków i liczne pręciki. W nasadzie dzbanuszkowatych płatków korony występują zagłębienia miodnikowe^[6].
Owoce: Mają postać mieszków z haczykowatym dzióbkiem. Nasiona na powierzchni posiadają brązowe łuski^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Rośnie zwłaszcza w liściastych lasach oraz w zaroślach, szczególnie na ich obrzeżu. Preferuje świeże lub słabo wilgotne gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym. Występuje głównie na próchnicznych rędzinach powstałych z wapieni, rzadko tylko na glebach brunatnych powstałych z lessu i na czarnoziemach. W górach występuje po regiel dolny. Najwyższe opisane jej stanowisko znajduje się w Wąwozie Kraków w Tatrach. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Owoce rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria), w sierść których wczepiają się specjalnymi haczykami. Roślina trująca, zawiera alkaloidy i glikozydy. Liczba chromosomów 2n=16^[7].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[8]. W latach 1983–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą^[9]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[10]. Zagrożeniem dla gatunku jest zmniejszanie się powierzchni jej siedlisk i gospodarcze użytkowanie lasów, w czasie którego jej siedliska ulegają zniszczeniu. Wiele stanowisk jej występowania jest chronione w parkach narodowych, np. w Ojcowskim, Pienińskim, Roztoczańskim, Tatrzańskim. Tutaj zagrożone są tylko niektóre jej stanowiska w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków turystycznych^[5].

Zastosowanie

Z rośliny tej wytwarza się preparat Remens łagodzący objawy klimakterium u kobiet oraz dolegliwości związane z miesiączką: zmniejsza krwawienia, bóle brzucha, krzyżów, głowy i piersi, reguluje długość cyklu. Może być alternatywnie stosowany przez kobiety mające przeciwwskazania do terapii hormonalnej^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-02] (ang.).
↑ Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-11-14]. (ang.).
↑ Actaea europaea (Schipcz.) J. Compton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-01-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Klimakterium bez hormonów. [dostęp 2008-07-24].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-02] (ang.).

[tpl-3] Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-11-14]. (ang.).

[grin-4] Actaea europaea (Schipcz.) J. Compton. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-01-25]. (ang.).

[Karpaty-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[mirkowa-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[rutkowski-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2014-8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-9] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[pegasus-11] Klimakterium bez hormonów. [dostęp 2008-07-24].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]