Pedagogika emancypacyjna

Pedagogika emancypacyjna – koncepcja pedagogiki powstała na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, zaproponowana przez Paulo Freire w książce „Pedagogika uciśnionych”. Pedagogika emancypacyjna potępia tradycyjny system nauczania (bankowy model edukacji), w którym nauczyciel jest stawiany na poziomie nieomylnego mistrza, a uczeń ma za zadanie odtwarzanie wszystkiego zadanego przez dorosłego. Pedagogika emancypacyjna była buntem, wobec narzucania ludziom sposobu myślenia w aspekcie politycznym i oświatowym, była zapoczątkowana jako proces dążący do podmiotowości, wyzwolenia, wpływu na obecne konteksty społeczno-kulturowe. Entuzjaści tej koncepcji pragnęli zniesienia władzy oraz wprowadzenia reform. Przedstawicielami nurtu są Iwan Illich i Noam Chomsky.

Metody w pedagogice emancypacyjnej

• Dialog – dialog edukacyjny ma na celu możliwość zadawania problemów, w sytuacji, gdy wypowiedź każdej ze stron jest równej wartości. Umożliwia on uczestnikom wypowiedzenia się, bez narażania się na ocenianie.
• Stawianie problemów – umożliwia każdemu biorącemu udział w dialogu, realnie zapoznać się z tematem. Dzięki zastosowaniu stawiania problemów edukacja nabiera: Słuszności, Zrozumiałości, adekwatności, prawdziwości i szczerości danego tematu.
• Synektyka – jej zadaniem jest kreatywne i odważne rozwiązywanie zadań zbiorowych. Sposób prowadzenia ma umożliwić rozwiązywanie zadań bez ograniczeń, a sam proces ma rozwijać kreatywność.

Etapy powstawania koncepcji

1. Etap negacji (do lat 70. XX wieku) – powstawały projekty zerwania z tradycyjną kulturą, odbywały się również protesty mające na celu wprowadzenie radykalnych zmian.
2. Etap wdrażania pozytywnych rozwiązań do praktyki społecznej – wdrażano w życie przygotowanie młodych ludzi do racjonalnego wyrażania buntu, etap ten trwa od lat 70. XX wieku do teraz, a w życie systematycznie wchodzą nowe środki obywatelskiej i kulturalnej emancypacji.
3. Etap wdrażania koncepcji emancypacji do szkolnej praktyki – rozgłaszano hasła dotyczące konieczności prowadzenia przez uczniów dialogu, pochwala się stawianie problemów przez uczniów, kolejną zasadą jest przestrzeganie praw człowieka.

Etapy procesu emancypacji

• Obrona przed agresją i przymusem, odrzucanie ograniczeń – podmiot musi być świadomy własnych pragnień, musi rozumieć i zauważać istotę źródeł ograniczenia, a także sprzeciwiać się sytuacją opresji, takich jak bunt protest. Ten etap porównuje się do rewolucji – niszczenie wszystkiego co ogranicza, pozbawia dostępu do dóbr, zniewala.
• Tworzenie kreatywnych rozwiązań – wcześniejszy etap -negacja, zastępowany jest własną inicjatywą zmiany, projektami, w której można wykorzystać własną kondycje intelektualną, fizyczną i emocjonalną.
• Weryfikacja projektów w praktyce – w tej fazie podjęte są decyzję i organizuje się ruchy mające na celu osiąganie praw i dostępu do wartościowych dóbr.

Relacje pomiędzy emancypacją i wychowaniem

• Emancypacja wychowania – jest rezultatem wyzwolenia od procesu wychowania w takich wymiarach życia jak: naciski grup interesów, naciski polityczne i ideologiczne, monizm rodzajów wychowania oraz brak innych alternatyw.
• Wychowanie do emancypacji – polega na stwarzaniu warunków, które sprzyjają osiąganiu autonomii i własnej wartości, poprzez rozwój cech osobowościowych takich jak otwartość, godność, mobilność czy odwaga.
• Emancypacja poprzez wychowanie – w warstwach personalnej i interpersonalnej, jest celem wychowania oraz jest wyznacznikiem form i treści.

Cele szczegółowe pedagogiki emancypacyjnej

• Znajomość siebie, własnych słabych i silnych stron.
• Operatywność w samodzielnym i zbiorowym działaniu.
• Wyobraźnia i zdolności w przewidywaniu reakcji swoich i zachowań innych.
• Odwaga w kwestii podejmowania ryzyka i gotowość ponoszenia odpowiedzialności.
• Otwartość w kwestii dostrzegania problemów oraz twórczość i innowacyjność, w ich rozwiązywaniu.
• Gotowość do rezygnacji ze standardów, rytuałów i stereotypów.
• Kierowanie się własną świadomością.
• Zakończenie przekazywania depozytu wiedzy.
• Dostosowanie szkolnictwa do praktyki społecznej.

Współczesne nurty pedagogiki emancypacyjnej

• Pedagogika emancypacyjna w wąskim zakresie
• Pedagogika wyzwolenia
• Pedagogika radykalna

Bibliografia

• Czerepaniak-Walczak M., (1995) Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin
• Czerepaniak-Walczak M., (2006) Pedagogika emancypacyjna, rozwój świadomości krytycznej człowieka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
• Illich I., (2011) Odszkolnić społeczeństwo, Fundacja Bęc Zmiana
• Śliwerski B., (2015) Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”

Linki zewnętrzne

• https://www.researchgate.net/publication/320634738_Pedagogika_emancypacyjna_a_pedagogika_specjalna_-_kluczowe_kategorie_w_emancypacyjnym_dyskursie_niepelnosprawnosci
• http://stareaneksy.pwn.pl/pedagogika/?id=846
• http://abcmalucha.net/koncepcje-pedagogika-emancypacyjna/